Discussie tussen Trotski en CLR James over het recht op zwarte zelfbeschikking in de VS
In 1939 was er een discussie tussen Trotski en enkele leiders van de Amerikaanse Socialist Workers Party, waaronder CLR James (onder de naam Johnson). Eén van de punten was de vraag naar welke eisen de marxisten zouden verdedigen in de beweging tegen zwarte onderdrukking. Meer bepaald de vraag of het recht op zelfbeschikking betekende dat er moest gepleit worden voor een afzonderlijke zwarte staat of hoe dat zelfbeschikkingsrecht in de Amerikaanse context kon vertaald worden. De levendige discussie toont een methode van overwegen, nuanceren en bijsturen van voorstellen op basis van debat. Hieronder een eerste vertaling van de nota’s die van deze discussie werden opgemaakt en die verschenen in het tegenwoordig moeilijk te vinden boek ‘Leon Trotsky on Black Nationalism’.
Trotski: Kameraad Johnson stelt voor dat we de zwarte kwestie in drie delen bespreken, waarbij de eerste gewijd wordt aan de programmatische kwestie van zelfbeschikking voor de zwarten.
Johnson: (Er werd wat statistisch materiaal geïntroduceerd dat niet in het verslag is opgenomen). De basisvoorstellen voor de zwarte kwestie zijn al verdeeld en hier is het alleen nodig om de kwestie van zelfbeschikking te behandelen. Niemand ontkent het zelfbeschikkingsrecht van de zwarten. Het is de vraag of we het moeten bepleiten. In Afrika en in West-Indië pleiten we voor zelfbeschikking omdat een grote meerderheid van de mensen dat wil. In Afrika zien de grote massa’s zelfbeschikking als een herstel van hun onafhankelijkheid. In West-Indië, waar we een bevolking hebben die qua afkomst vergelijkbaar is met de zwarten in Amerika, is er een nationaal gevoel aan het ontstaan. De zwarten zijn er in de meerderheid. Onder de meer gevorderden horen we al ideeën over een West-Indische natie en het is zeer waarschijnlijk dat, zelfs als we veronderstellen dat de zwarten volledige en vrije rechten aangeboden krijgen als burgers van het Britse Rijk, ze zich hier waarschijnlijk tegen zouden verzetten en absoluut vrij en onafhankelijk willen zijn … Dat is progressief. Het is een stap in de goede richting. We verzwakken de vijand. Het brengt de arbeiders in een positie om grote vooruitgang te boeken in de richting van het socialisme.
In Amerika is de situatie anders. De zwarte wil wanhopig Amerikaans staatsburger worden. Hij zegt: “Ik ben hier vanaf het begin geweest; ik heb hier in de begindagen al het werk gedaan. Joden, Polen, Italianen, Zweden en anderen komen hier en hebben alle privileges. Je zegt dat sommige Duitsers spionnen zijn. Ik zal nooit spioneren. Ik heb niemand om voor te spioneren. En toch sluiten jullie me uit van het leger en van de rechten van het burgerschap.”
In Polen en Catalonië is er een traditie van taal, literatuur en geschiedenis die bijdraagt aan de economische en politieke onderdrukking en die de steun voor de progressieve eis voor zelfbeschikking onder de bevolking versterkt. Laten we eens kijken naar enkele historische gebeurtenissen in de ontwikkeling van de zwarten in Amerika.
Garvey hanteerde de slogan ‘Terug naar Afrika’, maar de zwarten die hem volgden geloofden voor het grootste deel niet dat ze echt terug naar Afrika gingen. We weten dat degenen in West-Indië die hem volgden niet de minste intentie hadden om terug te gaan naar Afrika, maar ze waren blij dat ze een militant leiderschap konden volgen. Zo is er het geval van een zwarte vrouw die door een witte vrouw in een auto werd geduwd en tegen haar zei: ‘Wacht maar tot Marcus aan de macht komt, dan worden jullie allemaal behandeld zoals jullie verdienen’. Ze dacht duidelijk niet aan het arme Afrika.
Er was echter die concentratie op de problemen van de zwarten, simpelweg omdat de witte arbeiders in 1919 niet ontwikkeld waren. Er was geen enkele politieke organisatie die de zwarten en witten opriep om zich te verenigen. De zwarten waren net terug van de oorlog en hadden geen aanbod van hulp; ze concentreerden zich natuurlijk op hun eigen specifieke zaken.
Daarnaast moeten we opmerken dat in Chicago, waar een rassenrel plaatsvond, de rel opzettelijk werd uitgelokt door de werkgevers. Enige tijd voordat het daadwerkelijk uitbrak, hadden de zwarte en witte vleesverpakkers gestaakt en betoogden ze door een zwarte wijk in Chicago, waarbij de zwarte bevolking de witte arbeiders toejuichte op dezelfde manier als zij de zwarte arbeiders toejuichten. Voor de kapitalisten was dit heel gevaarlijk en ze begonnen rassenconflicten te creëren. Op een gegeven moment reden auto’s met witte mensen erin door de zwarte wijk en schoten op iedereen die ze zagen. De kapitalistische pers speelde in op de verschillen en versterkte zo de rellen die plaatsvonden om de bevolking te verdelen en de zwarten op zichzelf terug te drijven.
Tijdens de crisisperiode was er een wedergeboorte van nationalistische bewegingen. Er was een beweging in de richting van de 49e staat en de beweging die zich concentreerde rond Liberia ontwikkelde zich. Deze bewegingen namen vrij grote proporties aan tot tenminste 1934.
Toen kwam in 1936 de organisatie van de vakbondsfederatie CIO. Vakbondsleider John L. Lewis stelde een speciale zwarte afdeling aan. De New Deal maakte gebaren naar de zwarte bevolking. Zwarte en witte arbeiders vochten samen in verschillende bewegingen. De nationalistische tendenzen verdwenen toen de zwarten de kans zagen om samen met de georganiseerde arbeiders te vechten en iets te winnen.
Als we een pleidooi voor zelfbeschikking inbrengen en verdedigen, is er het gevaar dat dit de arbeiders in het Zuiden zal verdelen of in verwarring brengen. De witte arbeiders hebben eeuwen van vooroordelen te overwinnen, maar op dit moment werken velen van hen samen met de zwarten in de Zuidelijke vakbond van deelpachters en met de opkomst van de strijd is er alle kans dat ze in staat zullen zijn om hun eeuwenlange vooroordelen te overwinnen. Maar voorstellen dat de zwarte mensen deze zwarte staat voor zichzelf krijgt, is teveel gevraagd van de witte arbeiders, vooral wanneer de zwarte zelf niet dezelfde eis stelt. De slogans van ‘afschaffing van schulden’, ‘confiscatie van grote eigendommen’, enzovoort, zijn ruim voldoende om hen beiden ertoe te brengen samen te strijden en op basis van economische strijd een verenigde strijd te voeren voor de afschaffing van sociale discriminatie.
Ik stel daarom concreet voor: (1) Dat we voor het zelfbeschikkingsrecht zijn. (2) Als er onder de zwarte arbeiders een eis voor zelfbeschikkingsrecht opduikt, moeten we die steunen. (3) We doen geen moeite om deze slogan op te werpen en een onnodige barrière te plaatsen tussen onszelf en het socialisme. (4) Er moet een onderzoek komen naar deze bewegingen; de beweging geleid door Garvey, de beweging voor de 49e staat, de beweging die zich centreert rond Liberia. We moeten onderzoeken welke bevolkingsgroepen deze bewegingen steunden en op basis daarvan tot een oordeel komen over de mate waarin er onder de zwarten vraag is naar zelfbeschikking.
Carlos: Het lijkt mij dat het probleem kan worden opgedeeld in een aantal verschillende fasen. Wat zelfbeschikking betreft, denk ik dat het duidelijk is dat we weliswaar voor zelfbeschikking zijn, zelfs op het punt van onafhankelijkheid, maar dat dit niet per se betekent dat we voor onafhankelijkheid zijn. Waar we voor zijn, is dat een bevolking in een gegeven context en op een gegeven plaats het recht heeft om zelf te beslissen ze al dan niet onafhankelijk moet zijn of welke bijzondere bestuursregelingen ze moet hebben met de meerderheid van het land.
Wat betreft de vraag of zelfbeschikking noodzakelijkerwijs reactionair is, denk ik dat dit een beetje vergezocht is.
Zelfbeschikking voor verschillende naties en groepen is niet tegen een toekomstige socialistische wereld. Ik denk dat de vraag werd behandeld in een polemiek tussen Lenin en Piatakov vanuit het oogpunt van Rusland – zelfbeschikking voor de verschillende volkeren van Rusland en toch een verenigd land opbouwen. Er is niet noodzakelijkerwijs een tegenstelling tussen de twee. De socialistische samenleving zal niet gebouwd worden op onderdrukte mensen, maar op een vrij volk. Het reactionaire of progressieve karakter van zelfbeschikking wordt bepaald door de vraag of het de sociale revolutie zal bevorderen of niet. Dat is het criterium.
Wat betreft het punt dat naar voren werd gebracht, dat we niet voor iets moeten pleiten als de massa’s het niet willen, dat is niet juist. We pleiten niet voor dingen alleen omdat de massa ze wil. De fundamentele kwestie van het socialisme zou onder die categorie vallen. In de Verenigde Staten wil slechts een klein percentage van het volk socialisme, maar toch pleiten we ervoor. Een meerderheid wil misschien oorlog, maar wij zijn er tegen. De vragen die we moeten oplossen zijn de volgende: zal het helpen bij de vernietiging van het Amerikaanse imperialisme? Als zo’n beweging ontstaat, zullen de mensen die dan willen als de situatie zich ontwikkelt?
Ik neem aan dat deze nationalistische bewegingen waarover je spreekt jarenlang werden voortgezet en dat de strijd telkens werd gevoerd door een handvol mensen, maar op het moment van sociale crisis schaarden de massa’s zich achter dergelijke bewegingen. Hetzelfde kan mogelijk gebeuren in verband met zelfbeschikking van de zwarten.
Het lijkt mij dat de zogenaamde zwarte gordel een super uitgebuit deel van de Amerikaanse economie is. Het heeft alle kenmerken van een onderworpen deel van een imperium. Het heeft alle extreme armoede en politieke ongelijkheid. Het heeft dezelfde financiële structuur – Wall Street buit de kleinburgerlijke elementen uit en op zijn beurt de arme arbeiders. Het is gewoon een investeringsgebied en een bron van winst. Het heeft de kenmerken van een deel van een koloniaal rijk. Het is ook in wezen een regionale aangelegenheid, want ook de witte arbeiders worden gedwongen om te reageren tegen het financiële kapitaal.
Het zou ook interessant zijn om de mogelijke toekomstige ontwikkeling van de zwarte kwestie te bestuderen. We zagen dat toen de zwarten naar het Zuiden werden gebracht, ze daar tientallen jaren bleven. Toen de oorlog uitbrak, emigreerden velen naar het Noorden en vormden daar een deel van de arbeidersklassen. Die tendens kan niet langer doorzetten. Het kapitalisme breidt zich niet langer uit zoals voorheen. Tijdens de depressie gingen velen van hen terug naar de boerderijen. Het is mogelijk dat in plaats van een tendens om te emigreren, er nu een tendens zal zijn dat de zwarten in het Zuiden blijven.
En er zijn nog andere factoren. Zoals de kwestie van de katoenplukmachine die betekent dat de arbeiders met duizenden tegelijk zonder werk komen te zitten.
Om terug te komen op de kwestie van zelfbeschikking. De mogelijkheid bestaat dat midden in de sociale crisis de manifestatie van radicalisme een dubbel karakter aanneemt. Samen met de strijd voor economische en sociale gelijkheid, kan er ook de eis komen voor de controle over een eigen staat. Zelfs in Rusland, toen de bolsjewieken aan de macht kwamen, was het Poolse volk er niet tevreden mee dat dit voor hen het einde van de onderdrukking zou betekenen. Ze eisten het recht op om hun lot in eigen handen te nemen. Een dergelijke ontwikkeling is mogelijk in het Zuiden.
De andere kwesties zijn belangrijk, maar ik denk niet dat ze fundamenteel zijn – dat een natie haar eigen taal, cultuur en traditie moet hebben. Tot op zekere hoogte is er een eigen cultuur ontwikkeld. In elke openbare bibliotheek zijn boeken te vinden – fictie, bloemlezingen, etc. – die een nieuw raciaal gevoel uitdrukken.
Vanuit het oogpunt van de Verenigde Staten betekent de terugtrekking van de “zwarte gordel” de verzwakking van het Amerikaanse imperialisme door de terugtrekking van een groot investeringsgebied. Dat is een klap in het voordeel van de Amerikaanse arbeidersklasse.
Het lijkt mij dat zelfbeschikking niet in strijd is met de strijd voor sociale en politieke en economische gelijkheid. In het Noorden is zo’n strijd onmiddellijk en de noodzaak is acuut. In het Noorden is de slogan voor economische en politieke gelijkheid een agitatieslogan – een onmiddellijke kwestie. Vanuit praktisch oogpunt stelt niemand voor dat we de slogan van zelfbeschikking als een agitatorische slogan naar voren brengen, maar als een programmatische slogan die in de toekomst agitatorisch kan worden.
Er is nog een andere factor die psychologisch genoemd kan worden. Als de zwarten denken dat dit een poging is om hen te segregeren, dan is het beter om de slogan niet naar voren te brengen totdat ze ervan overtuigd zijn dat dit niet het doel is.
Trotski: Ik begrijp niet helemaal of kameraad Johnson voorstelt om de slogan van zelfbeschikking voor de zwarten uit ons programma te schrappen, of is het dat we niet zeggen dat we bereid zijn al het mogelijke te doen voor de zelfbeschikking van de zwarte bevolking als ze dat zelf wil. Het is een vraag voor de partij als geheel of we het elimineren of niet. We zijn bereid hen te helpen als ze dat willen. Als partij kunnen we hier absoluut neutraal in blijven. We kunnen niet zeggen dat het reactionair zal zijn. Het is niet reactionair. We kunnen niet zeggen dat ze een staat moeten oprichten omdat dit het imperialisme zal verzwakken en dus goed zal zijn voor de witte arbeiders. Dat zou tegen het internationalisme zelf ingaan. We kunnen niet tegen hen zeggen: ‘Blijf hier, zelfs als het ten koste gaat van de economische vooruitgang’. We kunnen wel zeggen: ‘Het is aan jullie om te beslissen. Als jullie een deel van het land willen innemen, is dat goed, maar wij willen die beslissing niet voor jullie nemen’.
Ik denk dat de verschillen tussen West-Indië, Catalonië, Polen en de situatie van de zwarten in de Verenigde Staten niet zo doorslaggevend zijn. Rosa Luxemburg was tegen zelfbeschikking voor Polen. Ze vond het reactionair en fantastisch, net zo fantastisch als het eisen van het recht om te vliegen. Hieruit blijkt dat ze in dit geval niet over de nodige historische verbeeldingskracht beschikte. Ook de landheren en vertegenwoordigers van de Poolse heersende klasse waren om hun eigen redenen tegen zelfbeschikking.
Kameraad Johnson gebruikte drie werkwoorden: “steunen”, “bepleiten” en “injecteren” van het idee van zelfbeschikking. Ik stel niet voor dat de partij het idee van zelfbeschikking bepleit, ik stel niet voor om het te injecteren, maar alleen om te verkondigen dat het onze plicht is om de strijd voor zelfbeschikking te steunen als de zwarten dat zelf willen. Het gaat niet om onze zwarte kameraden. Het gaat om 13 of 14 miljoen zwarten. De meerderheid van hen is erg achtergebleven. Ze zijn niet erg duidelijk over wat ze nu willen en we moeten ze krediet geven voor de toekomst. Zij zullen dan beslissen.
Wat je zei over de Garvey-beweging is interessant, maar het bewijst dat we voorzichtig en breed moeten zijn en ons niet moeten baseren op de status quo. De zwarte vrouw die tegen de witte vrouw zei: ‘Wacht maar tot Marcus aan de macht is. Dan weten we hoe we je moeten behandelen’, uitte gewoon haar verlangen naar een eigen staat. De Amerikaanse zwarten verzamelden zich onder de vlag van de ‘Terug naar Afrika’-beweging omdat het een mogelijke vervulling leek van hun wens voor een eigen thuis. Ze wilden niet echt naar Afrika. Het was de uitdrukking van een mystiek verlangen naar een thuis waarin ze vrij zouden zijn van de overheersing door de witte mensen, waarin ze zelf hun lot in handen zouden hebben. Dat was ook een wens voor zelfbeschikking. Het werd ooit door sommigen in een religieuze vorm uitgedrukt en nu neemt het de vorm aan van een droom van een onafhankelijke staat. In de Verenigde Staten zijn de blanken zo machtig, zo wreed en zo rijk dat de arme zwarte deelpachter niet durft te zeggen, zelfs niet tegen zichzelf, dat hij een deel van zijn land voor zichzelf zal nemen. Garvey sprak in gloedvolle bewoordingen dat het er prachtig was en dat alles hier geweldig zou zijn. Elke psychoanalyticus zal zeggen dat de werkelijke inhoud van deze droom het hebben van een eigen huis was. Dit is geen argument om het idee te injecteren. Het is slechts een argument waarmee we de mogelijkheid kunnen voorzien om hun droom een meer realistische vorm te geven.
Onder de voorwaarde dat Japan de Verenigde Staten binnenvalt en de zwarten worden opgeroepen om te vechten, zullen ze zich misschien eerst van de ene kant en dan van de andere kant bedreigd voelen en uiteindelijk ontwaakt zeggen: ‘We hebben met geen van jullie tweeën iets te maken. We willen onze eigen staat hebben’.
Een zwarte staat zou een federatie kunnen aangaan. Als de Amerikaanse zwarten erin slagen om hun eigen staat te stichten, weet ik zeker dat ze na een paar jaar van tevredenheid en trots over hun onafhankelijkheid, de behoefte zouden voelen om een federatie aan te gaan. Zelfs als Catalonië, een zeer geïndustrialiseerde en hoogontwikkelde provincie, zijn onafhankelijkheid had gerealiseerd, zou het slechts een stap naar een federatie zijn geweest.
De Joden in Duitsland en Oostenrijk wilden niets liever dan de beste Duitse chauvinisten zijn. De meest ellendige van allemaal was de sociaaldemocraat Austerlitz, de redacteur van de Arbeiterzeitung. Maar nu, met de wending van de gebeurtenissen, staat Hitler niet toe dat ze Duitse chauvinisten zijn. Velen van hen zijn nu zionisten geworden en zijn nationalisten en anti-Duits. Ik zag onlangs een walgelijke foto van een Joodse acteur die in Amerika aankomt en zich bukt om de grond van de Verenigde Staten te kussen. Dan krijgen ze een paar klappen van de fascistische vuisten in de Verenigde Staten en gaan ze de grond van Palestina kussen.
Er is nog een alternatief voor het succesvolle revolutionaire alternatief. Het is mogelijk dat het fascisme aan de macht komt met zijn raciale delirium en onderdrukking, waarbij de reactie van de zwarte bevolking zal gaan in de richting van raciale onafhankelijkheid. Het fascisme in de Verenigde Staten zal gericht zijn tegen de Joden en de zwarten, maar tegen de zwarten in het bijzonder, en op de meest verschrikkelijke manier. Op de kap van de zwarte bevolking zal een bevoorrechte toestand worden gecreëerd voor de Amerikaanse witte arbeiders. De zwarten hebben er alles aan gedaan om een integraal deel van de Verenigde Staten te worden, zowel in psychologische als in politieke zin. We moeten voorzien dat hun reactie haar kracht zal tonen tijdens de revolutie. Ze zullen een groot wantrouwen meedragen tegen de witte bevolking. We moeten neutraal blijven in deze kwestie en de deur openhouden voor beide mogelijkheden en onze volledige steun beloven als ze hun eigen onafhankelijke staat willen creëren.
Voor zover ik weet, lijkt het me dat de houding van de Communistische Partij om er een dwingende slogan van te maken onjuist was. Het was alsof de witte arbeiders tegen de zwarten zeiden: “Jullie moeten een getto voor jezelf creëren.” Het is tactloos en vals en kan alleen maar dienen om de zwarten af te stoten. Hun enige interpretatie kan zijn dat de witten van hen gescheiden willen worden. Onze zwarte kameraden hebben natuurlijk het recht om meer betrokken te zijn bij dergelijke ontwikkelingen. Onze zwarte kameraden kunnen zeggen: ‘De Vierde Internationale zegt dat als het onze wens is om onafhankelijk te zijn, ze ons op alle mogelijke manieren zal helpen, maar dat de keuze aan ons is. Maar ik, als zwart lid van de Vierde Internationale, ben van mening dat we in dezelfde staat moeten blijven als de blanken’. Hij kan deelnemen aan de vorming van de politieke en raciale ideologie van de zwarte bevolking.
Johnson: Ik ben erg blij dat we deze discussie hebben gehad, want ik ben het helemaal met u eens. Het lijkt in Amerika het idee te zijn dat we het moeten bepleiten zoals de Communistische Partij heeft gedaan. U lijkt te denken dat de kans groter is dat de zwarten zelfbeschikking willen dan ik waarschijnlijk acht. Maar we zijn het honderd procent eens over het idee dat u naar voren hebt gebracht dat we neutraal moeten zijn in de ontwikkeling.
Trotski: Het is het woord ‘reactionair’ dat me stoorde.
Johnson: Laat me citeren uit het document : ‘Als hij zelfbeschikking wilde, dan zou het, hoe reactionair het ook in elk ander opzicht zou zijn, de zaak van de revolutionaire partij zijn om die slogan aan de orde te stellen’. Ik beschouw het idee van afscheiding als een stap achteruit voor zover het een socialistische samenleving betreft. Als de witte arbeiders de hand reiken aan de zwarten, zullen die geen zelfbeschikking willen.
Trotski: Dat is te abstract, want de realisatie van deze slogan kan alleen bereikt worden als de 13 of 14 miljoen zwarten voelen dat de overheersing door de witten beëindigd is. Vechten voor de mogelijkheid om een onafhankelijke staat te realiseren is een aanblik van groot moreel en politiek ontwaken. Het zou een enorme revolutionaire stap zijn. Deze opkomst zou onmiddellijk de beste economische gevolgen hebben.
Carlos: Ik denk dat er een analogie gemaakt kan worden in verband met de collectieven en de verdeling van grote landgoederen. Je zou het opdelen van grote landgoederen in kleine percelen als reactionair kunnen beschouwen, maar dat is niet noodzakelijk zo. Het is aan de boeren om te beslissen of ze de landgoederen collectief of individueel willen beheren. We adviseren de boeren, maar we dwingen ze niet – het is aan hen. Sommigen zouden zeggen dat het opdelen van de grote landgoederen in kleine percelen economisch reactionair zou zijn, maar dat is niet zo.
Trotski: Dit was ook het standpunt van Rosa Luxemburg. Zij beweerde dat zelfbeschikking net zo reactionair zou zijn als het opdelen van de grote landgoederen.
Carlos: De kwestie van zelfbeschikking is ook verbonden met de kwestie van land en moet niet alleen in zijn politieke, maar ook in zijn economische verschijningsvormen worden bekeken.