Algemene stakingen opnieuw aan de orde van de dag

De afgelopen jaren waren explosief voor het kapitalisme. Er is amper een land of een regio die nog als stabiel kan worden omschreven. De schok van de crisis en de gevolgen van deze crisis in de vorm van afdankingen, massale werkloosheid, besparingen,… leiden ook tot verzet van de arbeiders. In die context wordt een oud wapen uit de arbeidersstrijd opnieuw boven gehaald: de algemene staking.

In 2009 was er de algemene staking op de Franse Antillen (eerst in Guadeloupe en nadien ook op andere eilanden). In de eerste helft van dit jaar waren er zes algemene stakingen in Griekenland. Op 29 september wordt in Spanje een algemene staking gehouden. Ook in andere landen waar een algemene staking nog niet meteen op de agenda staat, ontstaat er discussie over deze strijdmethode.

Vandaag bestaat er in de arbeidersklasse nog geen breed bewustzijn over de noodzaak van een socialistische samenleving waarin de productie zich richt op de behoeften van de meerderheid van de bevolking en niet op de inhaligheid van een kleine parasiterende elite. Er bestaat vandaag geen socialistisch bewustzijn in de arbeidersklasse, ook niet in de vagere, brede zin zoals dat bestond tot in de jaren ’70 en ’80. Er is wel een toenemende woede en een streven naar iets anders, maar men weet doorgaans nog niet naar wat. Dat heeft een belangrijk impact op de betekenis van algemene stakingen, die vandaag nog eerder gezien worden als een vorm van protest, om druk te zetten, om te dreigen, maar nog niet als een middel om het kapitalisme omver te gooien.

Ontwikkeling van het bewustzijn en de algemene staking

De geschiedenis evolueert niet altijd aan hetzelfde ritme of op een lineaire wijze. Soms lijkt de arbeidersbeweging decennialang niets te leren om dan, onder impuls van strijd en een bewust georganiseerde interventie van socialisten, in weken, soms in dagen de jarenlange achterstand op de reële politieke situatie in versneld tempo in te lopen. In Griekenland is intussen 41% van de bevolking voorstander van de nationalisatie van de banken en 32% van afschaffing van de schulden. Op enkele honderden CWI-leden na, is er nochtans nog geen enkele partij die zich daarvoor uitspreekt, ook niet Syriza (een bredere linkse partij waarin het CWI actief is). Uiteraard moeten we rekening houden met het bestaande bewustzijn, maar dat wil niet zeggen dat we het gewoon moeten weerspiegelen. We moeten middelen zoeken om het, vertrekkend van de huidige behoeften, stap voor stap op te tillen tot het inzicht dat een socialistische omvorming van de maatschappij de enige uitweg is.

Niet overal is de kwestie van een algemene staking aan de orde. Soms is het nodig eerst nog de idee van een nationale betoging te propageren als aanloop ernaar. Dat is de situatie in Engeland, België en een aantal Noord-Europese landen. In Griekenland zijn de zes voorbije algemene stakingen van dit jaar een indicatie van de enorme woede, maar ook van de houding van de vakbondsleiders die de beweging afremmen. De idee van stakerscomités om de staking te organiseren, vindt voorlopig nog geen weerklank. Nu een staking uitroepen van onbeperkte duur zou omwille van het bewustzijn voorbarig en bijgevolg fout zijn. Zoals Engels stelde: een algemene staking is een zeer machtig wapen, waarmee men voorzichtig moet omspringen. Voor de organisatie van een algemene staking, vooral één van onbeperkte duur, die per definitie de vraag opwerpt wie de maatschappij beheert, is improvisatie onaanvaardbaar, merkte Trotski op. In Griekenland verdedigen wij op dit ogenblik de nood aan roterende stakingen, per sector of per regio, gecombineerd met algemene 48-urenstakingen. Het zou de Griekse maatschappij tot stilstand brengen, zonder het daarmee gepaard gaande loonverlies voor de arbeiders.

Tijdens de Grote Staking van de winter van 1960-61 legden strijdcomités het burgerlijke maatschappelijke leven lam. Deze comités vormden het begin van een nieuwe organisatie, waarbij ze stilaan elementen van het beheer van de maatschappij overnamen, zoals het verlenen van toestemming voor transport, voor het organiseren van voedselbedeling, medicatie,… Dat de burgerij stilaan haar greep verliest en in vraag gesteld wordt wie de macht heeft in de maatschappij, is een fenomeen dat zich in het veleden dikwijls stelde bij algemene stakingen. Het jaagt de burgerij en de vakbondsleiders de stuipen op het lijf. Tijdens de algemene staking van 1926 in Engeland wees een politicus van de conservatieve Tories de vakbondsleiders erop dat als ze ermee doorgingen, ze machtiger zouden worden dan de staat. Hij vroeg hen: “zijn jullie daartoe bereid?”

De cruciale rol van een leiding

Het kapitalisme is een te brutaal systeem opdat de arbeidersbeweging en haar partijen ervoor terug zouden schrikken de macht te grijpen. De maoïsten in Nepal organiseerden in mei van dit jaar gedurende zes dagen een algemene staking met massabetogingen tot 500.000 deelnemers voor het ontslag van de eerste minister. Na zes dagen werd de staking afgeblazen zonder resultaat. Een algemene staking draai je echter niet zomaar aan en uit zonder dat dit tot demoralisatie leidt.

Een algemene staking van onbeperkte duur stelt de kwestie van de macht, maar is op zich onvoldoende om de macht te nemen, daarvoor is een revolutionaire partij vereist die daartoe bereid is. Het instrument daarvoor opbouwen vereist tijd en opofferingen. In de loop van de 20ste eeuw heeft de arbeidersklasse dat verschillende keren moeten ondervinden. Tijdens de algemene staking van 1909 in Zweden werden maar liefst 500.000 stakerscomités gevormd, tot in het leger toe, maar door het verraad van de leiding eindigde de staking in een nederlaag, waardoor de lonen en de syndicalisatiegraad zakten en zware besparingen werden doorgevoerd.

Dat wil niet zeggen dat we enkel tot een algemene staking willen oproepen als we zeker zijn van de overwinning, dat ben je nooit. Meer nog, indien de arbeidersbeweging de strijd niet aangaat als de situatie dat vereist, leidt dat onvermijdelijk tot nog veel grotere nederlagen. Een partij die in staat is uit te leggen waaraan de nederlaag te wijten is, kan de schade beperken en de basis leggen voor succes in de toekomst.

De Russische revolutie van 1905 dwong weliswaar enkele toegevingen af van de Tsaar, maar werd gevolgd door een jarenlange golf van repressie. De bolsjewieken en de meerderheid van activisten van de arbeidersbeweging werden erdoor gestaald en deden de cruciale ervaring op van de vorming van arbeidersraden of sovjets die de basis legden voor een succesvolle revolutie in de periode van februari tot oktober 1917.

Maar niet in alle omstandigheden is een algemene staking het geschikte middel voor de arbeidersbeweging. In Duitsland, in maart 1920, werd de rechts-monarchistische poging tot machtsgreep, de Kapp-putsch tegen de Weimar republiek, gestopt door een algemene staking. Toen generaal Kornilov in augustus 1917 in Rusland echter eveneens een militaire machtsgreep waagde, riep niemand op tot een algemene staking. Kornilovs’ troepen waren al uiteengevallen, lang voor ze Petrograd bereikten door talloze sabotagedaden, revolutionaire propaganda en het perspectief van een confrontatie met de milities van de sovjets die onder impuls van de Bolsjewieken de verdediging van Petrograd organiseerden.

Tijdens de meest recente algemene staking in Griekenland, was de opkomst op de betogingen lager door de staking van het openbaar vervoer. Dit toont aan dat het soms beter is gratis transport naar de grote arbeidersconcentraties te organiseren. Tegenwoordig gebruiken de vakbondsleiders algemene stakingen als middel om stoom af te laten. Dat is vooral in Zuid-Europa het geval, met algemene stakingen van vier uur in Italië bijvoorbeeld. In 1972 belandden in Engeland een aantal dokwerkers in de gevangenis voor hun deelname aan de staking. Als reactie daarop was er een enorme druk op de leiders van de TUC, de vakbondsfederatie in Engeland, om een algemene staking uit te roepen. Die oproep kwam er ook effectief, maar pas nadat de vakbondsleiders een akkoord op zak hadden met de regering om alle dokwerkers vrij te laten.

Een algemene staking opbouwen

Meer dan tijdens de voorbije 20 jaar staan algemene stakingen opnieuw op de agenda, maar tegelijk slepen we nog veel typische kenmerken van de voorgaande periode met ons mee. De arbeidersklasse beschouwt deze algemene stakingen nog niet als een middel om de macht te grijpen, maar eerder als middel om aanvallen op haar verworvenheden te stoppen. Anderzijds kan de burgerij het zich niet veroorloven om de aanvallen te stoppen. In een aantal landen, in Groot-Brittanië, Zweden en Duitsland en tot op zekere hoogte ook in België, zijn omwille van het bewustzijn nog een aantal tussenstappen vereist. Een algemene staking in de openbare diensten kan er het vertrouwen van de hele arbeidersklasse optillen. De idee van een Europese algemene staking zal vanaf september cruciaal zijn in onze propaganda. In Zuid-Europa zal die zich al gedeeltelijk voordoen, onder andere in Spanje. In Noord-Europa, vooral tijdens de betoging tegen besparingen van 29 september in Brussel, moet het deel uitmaken van onze algemene propaganda. In al die gevallen moeten we het verbinden aan de noodzaak van de socialistische omvorming van de maatschappij.

In Griekenland leidt de situatie onvermijdelijk naar een escalatie. We kunnen nog niet bepalen wanneer, maar de crisis van het kapitalisme zal het patronaat verplichten tot een veralgemeende aanval op alle verworvenheden van de arbeiders. Na verloop van tijd zullen de algemene stakingen een revolutionair karakter aannemen. Daartoe zijn vier voorwaarden vereist. De arbeidersklasse moet in revolte treden tegen het kapitalisme. De middenlagen in de maatschappij moeten twijfelen en althans gedeeltelijk kant kiezen voor de arbeiders. De burgerij moet verdeeld zijn bij gebrek aan een uitweg. Deze drie voorwaarden beginnen te rijpen in Griekenland. Toch is het bewustzijn er eerder nog een van woede tegen de banken, tegen het IMF, tegen Europa en nog niet tegen het kapitalisme. De vierde voorwaarde, het bestaan van een revolutionaire massapartij die in staat is de woede te kanaliseren in een georganiseerde strijd voor socialisme, is helaas nog niet vervuld. Die kracht opbouwen in de volgende fase van klassenstrijd is de belangrijkste taak die het CWI zich stelt.

In haar strijd heeft de arbeidersklasse nood aan ordewoorden die aangepast zijn aan de objectieve noden van dit ogenblik. Een kleine groep kan haar numerieke zwakte overstijgen en een factor van betekenis worden in de beweging indien het de aangepaste ordewoorden op het gepaste moment naar voor brengt.

De opstandige en revolutionaire algemene staking van 60-61

Als de media het hebben over mei 68 wordt die revolte doorgaans afgedaan als een beweging van radicale studenten die het niet langer namen dat vrouwen en mannen in afzonderlijke slaapzalen werden ondergebracht. Waar de media het liever niet over hebben, is dat er een beweging voor maatschappijverandering was. Er wordt gezwegen over het feit dat mei 68 de numeriek grootste algemene staking uit de geschiedenis vormde met zowat 10 miljoen stakers in Frankrijk (dat toen 42 miljoen inwoners telde).

In ons land wordt de term “staking van de eeuw” voor een andere gebeurtenis gebruikt. Hier wordt verwezen naar de staking in de winter van 1960-61 waarbij het land vijf weken lang werd plat gelegd. Deze winter vieren we de 50ste verjaardag van deze staking.

Gustave Dache was een militant op de werkvloer en speelde een actieve rol in de staking van 60-61. Hij schreef zijn ervaringen neer in een boek dat LSP binnenkort zal uitbrengen. Hierbij alvast enkele conclusies die Gustave trekt uit de stakingsbeweging van 60-61.

“Dit gevecht is onvergetelijk voor al zij die eraan hebben deelgenomen. Het is de algemene staking “van de eeuw”, de meest omvangrijke die door de arbeiders van het hele land is gevochten. Vijf weken van volledige algemene staking in alle sectoren, midden in de winter; er is geen precedent in de geschiedenis van dit land.

“Is de studie van een algemene staking vandaag nog relevant, vijftig jaar na het gebeuren? Ik denk dat het altijd belangrijk is te refereren naar de grote revolutionaire gevechten van het verleden om er zoveel mogelijk lessen uit te trekken voor toekomstige strijd. Want zelfs indien de wereld sindsdien is veranderd, de klassenstrijd blijft onveranderd daar. De jonge generaties moeten in geen geval beroofd blijven van deze ervaring zonder voorgaande.

“De algemene staking van 60-61 vormde een uitzonderlijke demonstratie van de sterke kracht van de strijd die door de arbeidersklasse tentoongespreid werd, waarbij werd aangesloten bij de revolutionaire tradities die in staat zijn de kapitalistische samenleving omver te gooien. Het feit dat de arbeiders er in 1960 et ’61 zo dicht bij waren in hun poging te slagen, moet alle marxistische revolutionairen aanzetten tot het verder zetten van de strijd en onvermoeibaar te herhalen wat ze al lang zeggen: de historische voorwaarden zijn rijp voor de socialistische revolutie. Wat vandaag net als gisteren deerlijk ontbreekt, is een stoutmoedige revolutionaire leiding, die een voorbeeld neemt aan en zich steunt op de stoutmoedigheid en de strijdwil van de massa’s in actie in de grote klassenconflicten.”

Volgende maand publiceert De Linkse Socialist een uitgebreid dossier over 1960-61. Naar aanleiding van de 50ste verjaardag van de staking van de eeuw zullen we ook een boek van Gustave Dache uitbrengen en volgen een aantal meetings. Het dossier hierboven is grotendeels gebaseerd op het voorwoord dat Eric Byl schreef in het boek van Gustave.