Inleiding
In 1996 en 1997 zijn verschillende boeken, pamfletten en artikels verschenen door verscheidene schrijvers over Ernesto Guevara, om de dertigste verjaardag van zijn executie te herdenken. De wereld kent hem als “Che”. Deze bijnaam komt van vrienden en kameraden in de strijd in Mexico, gedurende de jaren ’50. Che is een veel gebruikte term in Argentinië – zijn geboorteland – en betekent “hé, jij daar”. In 1997 begonnen veel Latijnsamerikaanse en Europese jongeren Che Guevara T-shirts te dragen, en overal verschenen posters met zijn portret.
Enkele cynische en oppervlakkige pro-kapitalistische journalisten hebben geprobeerd om de heroplevende interesse in Che te ontkennen. Ze hebben geprobeerd om de heropleving af te schilderen als niets meer dan een verlangen om geassocieerd te worden met de zogenaamd “losse levensstijl” van de jaren ’60.
Che Guevara heeft zeker en vast een eerder romantische en culturele aantrekkingskracht op jongeren, die zich associëren met zijn imago als “rebel”. Maar de hernieuwde interesse in Che Guevara toont vooral aan welke aantrekkingskracht hij had (en nog steeds heeft) op mensen die zoeken naar een manier om de maatschappij te veranderen en een einde te stellen aan de uitbuiting van het kapitalisme en het imperialisme. Che, en Cuba, worden door velen gezien als een symbool van verzet. Het steunen van Che Guevara door een nieuwe generatie is het begin van het zoeken naar revolutionaire, socialistische ideeën, die een uitvoerbaar alternatief bieden op het kapitalisme.
Waarom brengt het CWI dan nog een ander pamflet uit over Che en Cuba, als er toch al zoveel over geschreven is?
Los van de cynische, en af en toe geflipte artikels die in vele kranten en tijdschriften zijn verschenen, bestaan er enkele ernstige boeken en biografieën. Che Guevara – A revolutionary Life (Che Guevara, het leven van een revolutionair), door de Amerikaanse journalist en schrijver Jon Lee Anderson, is een zeer goed gedocumenteerde en aangename biografie. Ook Ernesto Guevara tambien conocido como El Che (Ernesto Guevara, beter gekend als El Che), door de Mexicaanse schrijver Paco Ignacio Taibo is een zeer goed werk, dat spijtig genoeg enkel verkrijgbaar is in het Spaans.
Ondanks het uitgebreide opzoekings- en onderzoekswerk van deze auteurs, ontbreekt er onvermijdelijk één ding in hun werk. Ze trekken geen politieke lessen uit Che’s bijdrage tot de revolutionaire beweging, lessen die de actuele strijd tegen het kapitalisme en het imperialisme kunnen helpen. Dit soort schrijvers, die toch een waardevolle bijdrage leveren aan het historisch onderzoek, zijn niet in staat deze lessen te trekken. De reden hiervoor is heel eenvoudig. Ze zijn niet actief in de strijd om het kapitalisme omver te werpen en te vervangen door het socialisme. Het CWI heeft dit pamflet over Che en de Cubaanse revolutie van 1959 geschreven om te bouwen aan een internationale, revolutionaire socialistische organisatie, die het mogelijk zal maken het kapitalisme en het imperialisme te verslaan. De geschiedenis herhaalt zich nooit exact op dezelfde manier. Toch moeten er vandaag belangrijke lessen uit vorige strijdbewegin-gen en revoluties getrokken worden, door zij die vandaag vechten voor het socialisme.
Daarom wordt deze brochure uitgegeven. De Cubaanse revolutie, en de bijdrage van Che in het bijzonder, leert ons veel over de strijd tegen de uitbuiting die vandaag plaatsvindt, vooral in Zuid-Amerika, Afrika, Azië en het Midden-Oosten. Om de balans op te maken, is het niet enkel noodzakelijk om de historische gebeurtenissen te bestuderen. We moeten ook de ideeën en methoden die de centrale betrokkenen verkondig-den bediscussiëren. Deze brochure is een bijdrage tot de discussie over de gebeurtenis-sen, ideeën en strijdmethodes die ontwikkelden tijdens de revolutie waarin Che een hoofdrol speelde.
Dit wil zeggen dat dit pamflet geen complete biografie van Che’s leven is. Veel aspecten van zijn leven zijn niet opgenomen in de brochure. Nochtans zijn zo’n persoonlijke aangelegenheden, zoals zijn twee huwelijken, belangrijk bij het vormen van een beeld van Che en hebben ze een invloed op zijn politieke evolutie. Het was ook niet mogelijk om een compleet overzicht te geven van alle historische gebeurtenis-sen waarbij Che betrokken was. Het is dus noodzakelijk om ook andere werken en biografieën te lezen over Che en de Cubaanse revolutie, om een volledig beeld te krijgen.
Op de dertigste verjaardag van Che’s dood treedt zijn heldhaftige en zelfopofferende strijd tegen het kapitalisme en het imperialisme opnieuw op de voorgrond.
Hij was een onverbiddelijke tegenstander van de kapitalistische uitbuiting waar hij tegen vocht. Hij werd aangetrokken tot het socialisme op basis van zijn eigen ervaringen, en hij wenste haar internationale overwinning. Van op afstand zag hij aanvankelijk de USSR en Oost-Europa als alternatieve, socialistische maatschappijen. Achter-af deden zijn persoonlijke ervaringen met deze bureaucratische landen, die in naam van het socialisme regeerden, hem op zijn woorden terugkomen.
Zijn toewijding als revolutionair, als twintiger, heeft hem op 39-jarige leeftijd het leven gekost. Hij gaf leiding door een voorbeeld te zijn, en was een onomkoopbaar internationalist. Dankzij deze kwaliteiten is hij nog steeds een inspiratiebron, als symbool van de strijd tegen onderdrukking en uitbuiting.
Guerrilla
Tegelijkertijd waren zijn ideeën niet volledig afgerond vanuit een marxistisch standpunt. Het waren Che’s ideeën over de guerrilla die een beslissende invloed hadden op de Cubaanse revolutie en latere gebeurtenissen, vooral in Zuid-Amerika. Zijn verdediging van die ideeën als strijdmethode is vooral in Zuid-Amerika overgenomen. Dit zorgde ervoor dat Che in het middelpunt stond van de vele debatten van de linkse organisaties van Zuid-Amerika en omstreken. Diezelfde ideeën worden in dit pamflet besproken omdat ze ons veel kunnen leren over de hedendaagse strijd tegen het kapitalisme en imperialisme.
Che ontwikkelde ook nog andere ideeën over economie en wat hij noemde “socialisme en de nieuwe mens”. Dit handelt over hoe de houding van mensen ten opzichte van de maatschappij kan ontwikkelen na de omver-werping van het kapitalisme. Deze werken tonen aan waarmee Che bezig was na de revolutie van ’59. Wegens plaatsgebrek worden deze onderwerpen niet behandeld in dit pamflet. De studie van het leven van Che leert ons dat zijn ideeën gedu-rende een lange periode ontwik-kelden, vaak als resultaat van zijn eigen ervaringen. Hij stierf op de relatief jonge leeftijd van 39 jaar. Het is duidelijk dat zijn ideeën nog volop ontwikkelden toen hij stierf. We zien dergelijke scenario’s ook bij Malcolm X en George Jackson in de Verenigde Staten.
Che werd geconfronteerd met moeilijkheden in Cuba. Hij bracht ook een bezoek achter het IJzeren Gordijn, het voormalige stalinistische Oostblok. Daar was hij getuige van de gruwel die de bureaucratie teweegbracht, en zocht naar een alternatief. Che begon door die ervaringen te zoeken naar nieuwe ideeën. Enkele jaren voor zijn dood begon hij werken van Trotsky te lezen. We kunnen ons alleen maar afvragen of Che het trotskisme zou steunen als hij zijn studies had verdergezet. In 1964 was Che in Moskou om de feesten naar aanleiding van de 47ste verjaardag van de Russische revolutie bij te wonen. Gedurende zijn bezoek protes-teerde hij niet alleen tegen de levensstijl van de ambtenaren, hij kloeg ook de economie aan. Hij zei:” (…) De Sovjets, gedomi-neerd door de bureaucratie, zit-ten in een doodlopende straat.”.
De bureaucratische kaste in China toonde tegelijkertijd op internationaal vlak een radicalere houding, om steun te vinden na de breuk met de USSR. Die breuk was er gekomen na een conflict over de tegengestelde nationale belangen tussen de twee regimes.
Che voelde zich aangetrokken tot de Chinese bureaucratie door die radicalere houding, en ook door de overwinning van het boerenleger in 1949. Deze over-winning leek zijn eigen analyses te bevestigen. Toch begon hij ook Leon Trotsky’s ideeën te ont-dekken. In Moskou werd hij belaagd omdat hij “pro-Chinees” en “trotskist” was. Che reageerde hierop tijdens een meeting van Cubaanse jongeren in de Cu-baanse ambassade. Deze ge-beurtenis wordt vermeld in Paco Ignacio Taibo’s biografie.
Hij argumenteerde: ” (…) Ik heb meningen geuit, die aanleunen bij de Chinese zijde (…), ook trotskistische invloeden kwamen naar boven. Men zegt van de Chinezen, de trotskisten en van mij dat we fractionalisten zijn.” Hij ging verder: “Meningen die moeten ineengeknuppeld wor-den, zijn meningen die ons vooruit helpen. Het is niet mogelijk om meningen te vernietigen met knuppels en dat is net de basis van onze intelligentie… Het is duidelijk dat je heel wat kan leren uit Trotsky’s gedachtengoed.”
Trotskisme
Er is geen enkele aanwijzing voor wat Che concludeerde uit de geschriften van Trotsky en hij verdedigde geen ideeën die voortvloeiden uit steun aan het trotskisme. Toch bleef hij ze verder bestuderen. Net voor zijn dood, in 1967, kreeg hij nog enkele boeken van Trotsky van de Franse intellectueel Regis Debray, die op dat moment werkte met Che’s troepen in Bolivië.
In die periode slaagden de trotskisten er niet in om een open, politieke dialoog te voeren met als doel Che te helpen om zijn ideeën over de socialistische revolutie te ontwikkelen. Ze ondersteunden en moedigden zijn ideeën over guerrilla aan en gaven steun aan het regime van Fidel Castro.
Dit werd aangeklaagd door een deel van de trotskistische beweging, o.a. de Britse Militant, die later uitgroeide tot het CWI. In 1960, ten tijde van de stormachtige gebeurtenissen in Cuba, verwelkomden de leden van ‘Militant’ enthousiast de revolutie en de omverwerping van Batista, maar ze legden ook het karakter van het zich ontwik-kelende, nieuwe regime uit en de noodzaak om naar de arbeidersklasse te kijken om de revolutie te ontwikkelen in de rest van Zuid-Amerika.
Peter Taaffe verklaarde in een artikel de ontwikkelingen die plaatsgrepen in Cuba. (Britse Militant, nummer 390) “Castro en Guevara steunden op de boeren- en plattelandsbevolking. De arbeidersklasse nam pas deel aan de strijd met de algemene staking in Havana, toen de guerrillastrijders al zeker waren van hun overwinning en Batista vluchtte voor zijn leven.”
Hij legt uit hoe de boeren het karakter van de beweging bepaalden, hoe de revolutie evolueerde en eindigde in de afschaffing van het kapitalisme en het privé-bezit van de grond door de grootgrondbezitters. Maar “door de betrokken krachten – het leger, hoofdzakelijk boeren” kende het nieuwe regime geen bewuste, democratische controle en beheer van de economie door de arbeidersklasse.
Che introduceerde enkele ideeën van Trotsky in zijn zoektocht naar een alternatief, maar hij sloot zich spijtig genoeg niet aan bij de alternatieven en methodes van het trotskisme. Toch volstonden zijn acties om een reactie uit te lokken van het Kremlin. In Cuba en onder de Zuidamerikaanse massa’s was Che een held, wiens revolutionaire voorbeeld zou moeten gevolgd worden. In de heersende kringen van de Moskouse bureaucratie werd hij bestempeld als een “avonturier”, “pro-Chinees”, en alsof dat nog niet genoeg was, werd hij uitgescholden voor “trotskist”. De heersende klasse van de kapitalistische landen haatte alles waarvoor Che vocht. Che is geëxecuteerd door die-genen die de belangen van de machtigen verdedigen. Zijn beel-tenis leeft echter voort als een symbool van strijd tegen de onderdrukking. Als protest tegen het neoliberale beleid in Zuid-Amerika, spuiten jongeren slogans op de muren, zoals “Che – Vive”.
Om de verjaardag van zijn dood te herdenken, zouden zij die vandaag vechten tegen de kapitalistische uitbuiting belangrijke lessen moeten trekken uit zijn ideeën en ervaringen, om waar te maken waar Che naar streefde: het socialisme. Dit pamflet is bedoeld om bij te dragen tot die strijd.
Tony Saunois, september 1997 Voorwoord bij de Nederlandse uitgave
Voorwoord bij de Nederlandstalige uitgave
De Linkse Socialistische Partij (LSP) brengt hiermee de Nederlandse vertaling uit van Tony Saunois’ « Che Guevara – a Symbol of Struggle ». De laatste jaren, in het bijzonder sinds de opmars van de antiglobaliserings-beweging, zien we een hernieuwde interesse in de figuur van Che Guevara. Een nieuwe laag van geradicaliseerde jongeren en jonge arbeiders ziet in Che een symbool van verzet tegen uitbuiting en onderdrukking.
Het is voor marxisten en socialisten uiterst belangrijk om de lessen uit zijn strijd te evalueren, het verloop van de Cubaanse revolutie en haar uitkomst politiek te analyseren en te verklaren. Is Cuba een democratische socialistische staat of niet? Hoe kunnen de verworvenheden van de revolutie (op het vlak van onderwijs, gezondheidszorg, etc) worden behouden en uitgebreid? Een inzicht in de antwoorden op deze vragen is van cruciaal belang om een efficiënt wapen te creëren – een massale Internationale van arbeiders, jongeren en onderdrukten – voor de omverwerping van het failliete wereldkapitalisme en voor de creatie van een nieuwe, socialistische wereld zonder uitbuiting, oorlog en onderdrukking.
