4. De naderende storm

Het diepgewortelde ongenoegen over de beledigingen en de mis­bruiken onder het regime van de Gaulle sloeg gedurende de ‘Mei-dagen’ om in woede. Dit ging gepaard met een gistend ongenoegen in de werkplaatsen waardoor de basis gelegd werd voor belangrijke stakingen. De voorbodes van de grootste staking uit de geschiedenis waren in de maanden en jaren die eraan voorafgingen duidelijk zichtbaar.

In 1963 was de 2,5 maand durende mijnstaking minstens in een gedeeltelijke overwinning geëindigd en aan de regering een psychologische nederlaag toegebracht. In de presi­dentsverkiezingen van december 1965 was Mitterand erin geslaagd om de Gaulle tot een tweede stemronde te dwingen.

In 1967 en de eerste maanden van 1968 waren er zowel stakingen geweest in de privé (verwerkende nijverheid, de auto-industrie, de staal, de scheepsbouw) als de openbare diensten. De voornaamste vakbondsfederaties hadden stakingen van 24 uur en zelfs van 1 uur uitgeroepen. Ondanks het feit dat de meerder­heid van de arbeiders – ongeveer 80% – niet bij de vakbond aangesloten waren weerhield dit hen er niet van om mee te staken, maar ze werden wel aan hun lot overgelaten in hun verbitterde gevechten met het staatsapparaat.

In juni 1967 riep de directie van Peugeot de hulp in van de oproerpolitie tegen de stakers. Er vielen twee doden. Vak­bondsmilitanten die probeerden zich te organiseren werden gesanctioneerd. Bij Rhodiaceta, een fabriek van kunstvezels in Lyon, staakten in de zomer van 1967 14.000 arbeiders gedurende 23 weken. De bazen reageerden met lock-outs en afdankingen waartegen eind 1967 en een paar maand in 1968 massaal betoogd werd. In de vrachtwagen fabriek Saviem in Caen was de confrontatie niet minder hevig. In januari 1968 werd daar dagenlang ge­vochten met de politie en niet alleen aan de sta­kings­piket­ten maar in gans de stad.

De Renault-fabriek van Billancourt kende een hoge syndicalisatiegraad. Van de 30.000 arbeiders waren er 22.000 bij de CGT (de Communistische vakbond) aangesloten. Tussen maart 1968 en begin mei waren er niet minder dan 80 vakbondsacties geweest voor hogere lonen, kortere uren en betere werkvoorwaarden.

Zelfs in het begin van mei was er geen gebrek aan stakingen. Op 1 mei ging in Parijs een betoging van 100.000 man uit. Met de gebalde vuist in de lucht scandeerden de jongeren scandeer­den “Jobs voor de jeugd!” De betoging bestond vooral uit arbeiders. Overal werden eisen meegedragen voor de 40-uren­week, voor vakbonds­rechten en tegen de maatregelen in de sociale zekerheid. De twee grootste vakbondsfederaties, de CGT en de CFDT (ex-katholiek) hadden op 15 mei reeds een actiedag gepland rond de sociale zekerheid en de werkloosheid. Ze hadden ook hun steun toegezegd aan de voorbereiding van een massabetoging in West-Frankrijk op 8 mei.

Le Monde van 3 mei had het over een ‘gespannen atmosfeer’ in de vliegtuigfabriek Sud Aviation in Nantes. De arbeiders waren er in een strijd verwikkeld tegen de plannen van de patroon om de werkweek tot 46.5 uur te verkorten maar dan met verlies van loon. In de eerste week van mei werden verschillende keren per dag korte schoksta­kingen georganiseerd terwijl de bedienden er bij de bazen op aandrongen op aan de eisen van de arbeiders toe te geven. Deze fabriek zou de smeltkroes van de grote staking worden. Op 3 mei dreigden de drukkers met een staking tegen het ver­plaatsen van het werk. Een plotse staking van de buschauf­feurs in Parijs tegen de verlenging van de werkweek maakte bv. dat in één van de voorsteden maar 10 van de 180 bussen uittre­den.

Op 5 mei gingen 560 arbeiders van een suikerraffinaderij in staking. Op 6 mei discussieerden de taxichauffeurs en de postmannen over stakingsactie. Le Monde van die dag heeft het ook over een ‘crisis in de ziekenhuizen’.

De volgende dag beginnen de politievakbonden eisen te formu­leren en worden acties voorgesteld voor 1 juni. In Corsica beginnen jonge landbouwarbeiders aan een bezetting. De lucht­vaartcontroleurs dreigen met staking. Bij de vrachtwagenfa­briek van Berliet wordt 24 uren gestaakt voor het uitbetalen van premies. De vakbond van de weermannen discussiëren over hun eisenbundel. Mijnwerkers uit de ijzermijnen, die reeds een maand in staking zijn blokkeren de Route Nationale voor één uur. Er wordt een ijzergieterij bezet en de vrouwen van een kledingfabriek nemen de productie gedurende één week in eigen handen.

Maar de meest doorslaggevende factor in deze periode van aanloop naar de algemene staking zijn de massabetogingen in het Westen van Frankrijk. Hierbij zijn arbeiders betrokken uit de elektriciteitssector, transport, verwerkende nijverheid, de bouw, vissers en postmannen, ook scholen, priesters en nonnen maar vooral veel jeugd. De winkels sluiten uit solidariteit.

West Frankrijk is een achtergebleven gebied dat enorme proble­men heeft in de landbouw, een tekort heeft aan industrie en aan de jeugd geen jobs te bieden heeft. Ieder jaar verlagen 45.000 jongeren de school maar zelfs de jobs die gewoonlijk in Parijs vrijkwamen zij nu reeds ingenomen. De levensstandaard en de inkomsten uit de landbouw gaan voortdurend achteruit.

Volgens Paul Houee, Directeur van het Instituut van Economische en Sociale Wetenschappen van Angiers “hebben zich alle voorwaar­den voor een prérevolutionaire situatie ontwikkeld”. Onder de slogan “Het Westen wil leven” betogen op 8 mei 30.000 demonstranten in Brest, 20.000 in Quiper, 10.000 in Rouen 10.000 in San Brieuc (de grootste betoging sinds de Bevrij­ding) 12.000 in Morlais, 20.000 in Angiers, 20.000 in Nantes en 10.000 in Le Mans. Nog een tijdbom die aan het tikken is!

Er begon zich een steeds grotere druk op de leiders van arbei­derspartijen en de vakbonden te ontwikkelen. Bovendien begon­nen meer en meer jonge arbeiders deel te nemen aan de gevech­ten van de studenten. De houding van de overheden, zowel de rectoren, de ministers als de politieoverheden, hadden tot een zodanige woede en ongenoegen geleid dat er wel een explo­sie in iedere uithoek van Frankrijk moest komen.

In de eerste dagen…

Naarmate het studentenprotest naar de fabrieken begon over te slaan werden op verschillende nogal ongewone plaatsen rare bokkensprongen gemaakt.

In de eerste dagen van de studentenoproer had Peyrefitte verklaard dat de betogingen niets te maken hadden met die in Berlijn of in Warchay. Volgens hem waren ze slechts “plaatse­lijk probleempje” Op 11 mei verwierp de president zijn stand­punt t.o.v. de studenteneisen en op het einde van de maand was zijn carrière als Minister van Onderwijs ten einde.

In de eerste dagen van de studentenoproer had François Mitte­rand, toen voorzitter van de Federatie van Linkse Partijen, zich weinig enthousiast uitgelaten in de zin van “zelfs indien de methoden van de studenten niet direct de beste zijn, wil dit nog niet zeggen dat die van de Minister van Binnenlandse zaken de goede zijn” Einde mei stelde hij als enige oplossing voor de crisis al een “Voorlopige Regering” van 10 personen voor, met hem als president, voor!

In de eerste dagen van de studentenoproer hadden de leiders van de Communistische Partij en haar vakbondsfederatie, de CGT, daarin gesteund door de Russische Prawda, de studenten afgedaan als ‘gauchisten’, ‘Anarchisten’, ‘Trotskisten’ en ‘pseudo-revolutionairen’ die de studenten beletten om aan de examens deel te nemen! Maar op 11 mei riepen ze reeds alle arbeiders op voor een 24-urenstaking in solidariteit met de studenten onder de slogan ‘Stop de repressie’ en tegen het einde van de maand kregen ze reeds de macht op een schaaltje aangeboden!

In de eerste dagen van de studentenoproer, toen sommige stu­denten naar de fabrieken gingen om de arbeiders op te roepen tot deelname in de strijd werd daar nogal korte metten met hen gemaakt. Bij het einde van de derde week van Mei hadden reeds 10 miljoen het voorbeeld van de studenten gevolgd, maar in juni, toen het Gaullistische terug stevig in het zadel zat, werden de organisaties en bladen van de studenten weer verbo­den.

De enorme druk van onderuit maakte dat de leiders van de arbeidersorganisaties hun standpunt t.o.v. de studenten volle­dig moesten herzien. Vanaf dat moment werd het hun voornaamste betrachting om de leiding van de beweging over te nemen en te controleren. André Jeanson van de CFDT gaf later toe dat dit ‘voor vele organisatoren van de betogingen het einde van de beweging zelf betekende’. Ze hoopten dat ze met een 24-uren algemene staking de stoom van de ketel zouden kunnen laten en dat het leven nadien weer als normaal zou verlopen. Dit is een beproefde tactiek die vooral door de communistische vakbonds­leiders toegepast werd. (Georges Marchais, die later Algemeen Secretaris van de Communistische Partij werd was zelfs tegen het uitroepen van een 24-uren algemene staking!). Deze strate­gie werd nog verbeterd in Italië waar zelfs men van mening is dat een algemene stakingen van 2 minuten tot iets kan dienen. De Franse vakbondsleiding hadden dergelijke strategie reeds verschillende keren toegepast om de energie van de arbeiders te ontladen en te verminderen, iedere keer als ze zich schenen voor te bereiden op de strijd. Zelfs in de periode voor Mei ’68 waren in de ene industrietak reeds gedeeltelijke en plaat­selijke 24-urenstakin­gen georganiseerd terwijl in andere industrietakken afzonderlijke fabrieken in staking gingen terwijl de andere verder werkten, of waar in één fabriek een afdeling voor één uur gesloten werd enz… Dikwijls werden i.p.v. stakingen ook petities en protestacties georganiseerd.

Maar eerder dan stoom af te laten stopte de algemene staking van 13 mei 1968 niet na 24 uur! Het werd een massale demon­stratie van solidariteit van de arbeidersklasse. Het had diepgaande gevolgen op het bewustzijn van de arbeiders. Nu ze hun eigen macht eenmaal gevoeld hadden en in de socia­le om­standigheden van ogenblik was het onmoge­lijk om het hoofd te bieden aan de druk van onderuit. Arbeiders van alle slag namen deel aan de reusachtige betogingen in Parijs (één miljoen deelnemers!) in Marseille (50.000), Toulouse (40.000), Bor­deaux (50.000) en Lyon (60.000). De boze geest was niet langer bereid om in de fles te blijven!

In Parijs was de kracht van de betoging zo groot dat de poli­tie afzijdig bleef. Het gevolg was echter dat de misdadigheid effectief daalde. Op de route van de beweging werd niets geplunderd en sneuvelde geen enkele ruit. De CGT alleen bracht een ordedienst van 20.000 man op de been.

Een Britse journalist beschreef de Parijse betoging als volgt

Een menselijke vloedgolf … niemand kan er een aantal op plakken. Als de laatste betogers om 7 uur ’s avonds de Place de la République verlaten zijn de eerste rijen reeds uren aangekomen … eindeloos bleven ze voorbijkomen. Er waren ganse contingenten van ziekenhuispersoneel in witte schorten, sommigen droegen spandoeken met slogans als ‘Waar zijn de verdwenen patiënten ?’ (waarmee ze de vrees uitdrukten dat de gekwetsten van de straatgevechten niet in het zieken­huis maar in de politiecel terechtkwamen).

Iedere fabriek, iedere belangrijke werkplaats scheen vertegen­woordigd. Er waren omvangrijke delegaties van spoormannen, de post, metrochauffeurs, metallos, de vlieghaven, verkopers, elektriciens, advocaten, rioolkuisers, bankbedienden, bouwvak­kers, glas- en chemiearbeiders, obers, gemeentepersoneel, ververs en behangers, gasarbeiders, winkelverkoopsters, verze­keringsagenten, straatvegers, filmoperators, buschauf­feurs, leraars, arbeiders uit de nieuwe plasticindustrie … rij na rij kwamen ze voorbij, het vlees en bloed van de moder­ne kapitalistische maatschappij, een niet aflatende massa, een macht die alles wat ze maar wilde van de aardbodem kon vegen eenmaal ze daartoe besloten had…

Er werden alle soorten vlaggen en spandoeken meegedragen : vakbondsvlaggen, vlaggen van studenten, politieke partijen, ook niet-politieke spandoeken … van de ‘Beweging Tegen Kernwapens’, van ‘Ouders en Leerlingencomités’ … Sommige

spandoeken kregen een luid applaus zoals die van het radio- en televisiepersoneel (ORTF) waarop stond : ‘Laten we het nieuws bevrij­den’. Sommige spandoeken leefden zich uit in levendige symboliek zoals het griezelige schilderij dat door een groep artiesten meegedragen werd en waarop menselijke handen, hoof­den en ogen getekend waren, met een prijsticket hangend aan de haken van een beenhouwerij…

Gezien het feit dat de vakbondsleiders probeerden om de ver­schil­lende organisaties gescheiden te houden was het ook signifi­cant dat er honderden vlaggen waren die opriepen tot vakbonds­eenheid. Er waren ook spandoeken die opriepen “Studen­ten, Leraars, Arbeiders – Tezamen”. Overal zag men rode vlag­gen. In ieder deel van de betoging werd zowel de Internati­onale gezongen als ‘de Gaulle, aftreden!’ en ‘de Gaulle, moor­denaar!’ geroepen.

13 mei was op de dag 10 jaar sinds het aan de macht komen van de Gaulle. Slogans als ’10 jaar is genoeg’, ‘Vaarwel Charlie’ en ‘Gelukkige Verjaardag, de Gaulle’ vonden dan ook een brede weerklank. Op deze reusachtige betoging werden de arbeiders zich bewust van hun niet te stuiten macht. Het bewustzijn van deze sterkte is het belangrijkste element van deze sterkte zelf. De dijk stond op het punt te breken.

De studenten bezetten

Na de betoging gingen de studenten naar de Sorbonne en het Censier Annexe bezetten en begonnen een discussie om de uni­versiteit open te stellen voor de arbeiders en voor iedereen die op gelijk welk moment van de dag interesse had in discussies over gelijk welk onderwerp. De Sorbonne was gesticht in de dertiende eeuw en censureerde sindsdien in opdracht van de katholieke overheden zonder mededogen alle boeken die ze nodig achtte. Ooit fungeerde ze nog als centrum voor de vervol­ging van Protestanten en ongelovigen.

Maar nu was alles toegelaten. De posters en slogans die op ieder stukje muur verschenen weerspiegelden een waarachtige opbloei van ongebonden denken en ongeremde actie. ‘Het is verboden te verbieden’, ‘Creativiteit, Spontaneïteit, Leven!’, ‘De toekomst zal in zich houden wat er nu insteken!’ ‘Proletariërs aller landen, geniet!’ ‘De verbeelding aan de macht!’ ‘We zullen niets meer eisen, niets meer vragen, we zullen het nemen, we bezetten!’ ‘Alles is mogelijk’ … Deze extravagante exotische ideeën drukten de uitbarsting uit van de geestdrift van de jeugd die te lang onderdrukt geweest was door klein­gees­tige maatregelen en tot het belachelijke doorgedreven centra­lisatie. Maar doordat de studenten geïsoleerd waren van de arbeidersbeweging dachten ze verkeerdelijk dat hun macht het gevolg was van hun eigen acties en niet van die van het prole­tariaat. De realiteit werd soms een beetje geweld aange­daan en de ‘democratie’ tot het extreme doorgedreven! Onder­tussen werd zonder onderbreking verder gediscussieerd.

De Algemene Raad van de bezetters van de Sorbonne kwam ieder avond samen in het amfitheater dat uit zijn voegen barstte door de meer dan 5000 aanwezigen. Iedereen kreeg zijn zeg – meestal beperkt tot drie minuten maar sommigen spraken een beetje langer. Er waren lokalen voorzien voor ‘het bezettingscomité’, ‘het Perscomité’, ‘het Propagandacomité’, ‘het Studenten-arbeiders verbindingscomité’, comités die zich bezighielden met vreemde studenten, actiecomités voor scholie­ren en comités die zich bezighielden met het toewijzen van lokalen. Er werden talloze ‘commissies’ opgezet die speciale projecten ondernamen zoals het samenstellen van een dossier over politiemishandeling, de bestudering van de gevolgen van de autonomie van het examensysteem enz…

De samenstelling van de comités veranderde soms elke dag maar op de een of andere manier geraakten de zaken toch georgani­seerd. Eén van de grote zalen werd omgevormd tot kantine, een andere tot kindercrèche. Er werd een post voor eerste hulp bij ongevallen opgericht, op een andere plaats werden slaap­plaat­sen voorzien. Er werden rolbeurten voor de kuisploegen inge­steld en aan de ingangen van de universiteit werden afdelingen van de “Services d’ordre’ opgesteld om aanvallen af te slaan zowel van de oproerpolitie als van de fascisten.

Alle andere universiteiten volgden al snel dit voorbeeld en allerhande experimenten met de ‘Kritische universiteiten de ‘Permanente Contestatie’ volgden. Vele studenten gaven blijk van moed en vindingrijkheid bij het organiseren van teams voor het opzetten van barricades, teams voor hulp aan de gewonden, teams voor het rondbrengen van boodschappen op bromfietsen met rode vlaggen enzovoorts. Maar hoe fier ze ook op zichzelf waren en hoe sterk ze ervan overtuigd waren dat ze een revolu­tie aan het ‘leiden’ waren, het echte spel begon zich op een andere plaats te ontwikkelen.

De ‘zware bataljons’ van de arbeiders in de fabrieken maakten zich klaar om de strijd te vervoegen en om daartoe ook nieuwe lagen aan te zetten die nog ooit voordien in actie geweest waren. De ‘lichte cavalerie’ zoals Trotski de studenten en intellectuelen beschreef, kunnen de eerste zetten doen. Ze kunnen een bres slaan in de vijandelijke linies, maar de overwinning kan nooit verzekerd worden zolang het machtige leger van het proletariaat niet tot de beslissende actie overgaat.

Na de reusachtige betogingen van 13 mei waren de arbeiders terug naar huis gegaan terwijl ze alle implicaties van het gebeurde overdachten. In sommige gevallen duurde het een paar uur, voor anderen een paar dagen vooraleer ze weer in staking waren de macht in de maatschappij in vraag stelden.

Generaal de Gaulle, de President van de Republiek, deed geen enkele publieke uitspraak en werd naarmate de gebeurtenissen zich ontwikkelden van steeds minder betekenis. Gekend als hij was voor zijn tactische zetten, besloot hij desondanks te doen alsof er geen vuiltje aan de lucht was en door te gaan met een gepland bezoek aan Roemenië. Eerder in de maand had hij de Sovjet Unie nog beschreven als een ‘steunpilaar van Europa’. Hij en de Roemeense leider Ceaucescu probeerden zonder twijfel bij elkaar steun te zoeken nu hun respectievelijke regimes door stormachtige bewegingen bedreigd werden.

De beweging in Tsjecho-Slowakije dreigde zich te ontwikkelen tot een poli­tieke revolutie tegen alle stalinistische regimes in het Oostblok. De stakingsgolf in Frankrijk bedreigde niet alleen het bestaan van het kapitalisme in Europa maar zou bovendien het ongenoegen van de arbeiders onder het stalinisme aanwakkeren. Op het ogenblik dat de Gaulle gepland had om terug naar Frankrijk te komen was de algemene staking echter al lang bezig.

> Inhoudstafel