40 jaar geleden: het andere 11 september

11 september 1973. Het Chileense leger pleegt in samenwerking met de VS een staatsgreep tegen de regering van de Unidad Popular (Volkseenheid) onder leiding van de reformistische socialist Salvador Allende. De bevolking wordt hard onderdrukt, linkse organisaties worden verboden en meer dan honderdduizend politieke militanten ontvluchten het land om te ontsnappen aan martelingen en moorden. Een dossier door PABLO N (Brussel)

Er kwam een militaire dictatuur die van Chili een oefenterrein maakte voor de meest brutale neoliberale politiek, waarbij zowat alles geprivatiseerd werd.

Twee jaar na de militaire staatsgreep was de koopkracht van de werkenden al met 40% afgenomen en liep de werkloosheidsgraad op tot 15 à 20%, waar dit in 1973 maar 4% was. Na 17 jaar dictatuur en de terugkeer van de ‘democratie’ in 1990, bleef de stempel van deze donkere periode op alle aspecten van de Chileense samenleving aanwezig. Zelfs na 20 jaar van ‘centrum-linkse’ regering is de Grondwet nog altijd die van het militaire regime en is er niet geraakt aan het neoliberale beleid dat gepaard gaat met enorme armoede en repressie. Op 6 augustus laatstleden nog werd een Mapuche (een van de inheemse bevolkingsgroepen in Chili) vermoord door de Speciale Eenheden van de politie. Waarom werd in 1973 een staatsgreep gepleegd en waarom werd het Chileense volk aan zo’n bloedige dictatuur onderworpen?

“Poder Popular” botst op verzet kapitalistische elite

Alles begint in november 1970 wanneer een coalitie van linkse partijen, de Unidad Popular, de verkiezingen wint en aan de macht komt. De coalitie omvat de twee grote arbeiderspartijen – de Socialistische en de Communistische Partij – met daarrond ook verschillende christelijke of radicale linkse partijen. De nieuwe regering verbindt zich ertoe belangrijke hervormingen in het voordeel van de werkenden, de kleine boeren en de armen door te voeren. De landbouwgrond wordt gelijkmatig verdeeld, de lonen stijgen gemiddeld met 30%, de prijs voor basisproducten wordt geblokkeerd,… Dit leidt tot een enorm enthousiasme onder de Chileense bevolking en versterkt de strijdbaarheid onder de politieke militanten en de syndicalisten die steeds meer aandringen op een directe democratie: de “Poder Popular” (volksmacht). Aan de andere kant komt er hard verzet van de bezittende klasse die geen kans laat voorbijgaan om zich tegen de regering en de uitgebuite klassen te richten.

In oktober 1972 was er een eerste poging tot staatsgreep met een patronale lock-out (waarbij de bazen de fabrieken sloten). De volledige samenleving werd plat gelegd. De vakbonden van vrachtwagenchauffeurs werden omgekocht door de CIA om over te gaan tot een staking van onbepaalde duur. Ze werden daarin vervoegd door alle patronale bonden en professionele ordes van advocaten, dokters, architecten,….

De regering en de nationale leiders van partijen en vakbonden wisten niet goed hoe ze moesten reageren. De crisis had hen verrast. Zelfs indien ze formeel gezien aan het hoofd van het staatsapparaat stonden, konden ze geen efficiënte maatregelen nemen. Het staatsapparaat kende nog een grote invloed van de rechterzijde en de kapitalisten. Alle legale daden van Salvador Allende werden tegen gewerkt.

De massa’s aan zet

Het antwoord kwam van de bevolking. Op het platteland gingen boeren en inheemse volkeren over tot het bezetten van de terreinen van grootgrondbezitters. In alle wijken, zeker in de armste, werden comités voor de bevoorrading en prijscontroles opgezet (JAP, Juntas de Abastecimiento y Precios). Die comités gingen in tegen handelszaken en supermarkten die geen correcte prijs aanboden of goederen op de zwarte markt verkochten. Eind januari 1972 waren er al 2.200 dergelijke comités in het land.

Het sterkste antwoord kwam echter van de industriële zones. Wat daar gebeurde, was het gevaarlijkste voor het kapitalistische systeem. Syndicalisten van een zelfde cordon (industriezone) organiseerden zich en er kwam een coördinatie. Die coördinatie ging over tot het organiseren van bezettingen van bedrijven waar de bazen en hogere kaders weg getrokken waren. Stap per stap werd de productie in eigen handen genomen. Verschillende cordons organiseerden zelfs het transport van arbeiders en producten of de verdeling van voedsel. Tegelijk werden de fabrieken beschermd tegen eventuele sabotage. Een nieuwe macht vanuit de arbeidersbeweging begon op te komen.

Het land kende hierdoor al snel opnieuw een relatief normale economische activiteit. Maar de arbeidersklasse had doorheen deze ervaring kennis gemaakt met haar eigen krachten en mogelijkheden om de samenleving te laten draaien zonder dat er kapitalisten aan te pas komen. De patronale ‘staking’ kwam ten einde, maar de strijd tussen de verschillende sociale klassen was voor iedereen zichtbaar geworden. Chili kwam in een revolutionair proces terecht waarvan de industriële cordons de meest ontwikkelde uitdrukking waren.

Regering wil verzoening

De regering van Allende probeerde de strijdbaarheid van de bevolking te kalmeren. Er werd overgegaan tot steriele discussies met de zogenaamde ‘progressieve’ delen van de kapitalisten om in te gaan tegen het buitenlandse imperialisme en de lokale grote burgerij. Er werd geprobeerd om de bedrijfsbezettingen door de arbeiders te stoppen zodat de bazen terug het roer in handen konden nemen. De arbeiders wilden de linkse regering blijven steunen, maar hadden kritiek op de toegevingen en de halfslachtige maatregelen. Ze eisten van de regering een “mano dura” (harde hand) tegen de sabotage door de rechterzijde en tegen de aanvallen door extreemrechtse groepen. De arbeiders eisten de officiële nationalisatie van de bezette fabrieken.

Eind juni 1973 was er een nieuwe poging tot staatsgreep, deze keer door het leger. De poging draaide al gauw op niets uit. De arbeiders en boeren maakten van de gelegenheid gebruik om de bezettingen uit te breiden en om de macht van onderuit te versterken door een grotere coördinatie op te zetten.

De Chileense bevolking begon het komende gevaar in te zien. Er waren verschillende betogingen voor het presidentieel paleis waarbij slogans werden geroepen om de massa’s te bewapenen zodat ze zich konden verdedigen. Maar geen enkele linkse partij ging daarop in. Er kwam geen enkele steun voor de fabrieksbezettingen, ook al werden die vaak geleid door basisleden van de linkse partijen. In plaats van de bezettingen te steunen, deden de linkse partijen er alles aan om de controle op de nationale vakbondsleiding te behouden.

De kapitalisten hadden zich inmiddels gereorganiseerd. In het leger en bij de politie werden linkse elementen met enige invloed aan de kant geschoven. Twee maanden later werd uiteindelijk een geslaagde staatsgreep gepleegd. De arbeiders waren niet bewapend en hadden geen politieke of militaire leiding. Ze ondergingen de zweep van de repressie van de dictatuur onder Pinochet.

Welke lessen voor vandaag?

Op het eerste gezicht is de situatie in een land als Tunesië vandaag erg verschillend van Chili onder Allende. Maar Tunesië was wel het land waar de eerste revolutie van de 21ste eeuw plaatsvond en ook hier zagen we eens te meer de ontwikkeling van organen van zelforganisatie van onderuit. Van bij het begin van de revolutionaire beweging werden comités opgezet om de wijken te beschermen tegen de troepen van dictator Ben Ali.

Arbeiders namen het beheer van verschillende bedrijven over van figuren die dicht bij het oude regime stonden. Er werden bevoorradingscomités opgezet om een antwoord te bieden op de desorganisatie van de samenleving. Begin augustus ging de bevolking in de stad Sidi Bouzid, de bakermat van de Tunesische revolutie, zelfs over tot de vorming van een comité die het beheer van de stad overnam onder toezicht van de vakbondsfederatie UGTT. Er bereikt ons weinig informatie hierover, maar het is een belangrijke ontwikkeling die ook in andere steden navolging krijgt.

De Tunesische bevolking heeft doorheen het verzet tegen de regering van Ben Ali en vervolgens tegen die van de reactionaire islamisten van Ennahda nieuwe strijdinstrumenten opgezet die beantwoorden aan de directe noden van de bevolking. Dat vertoont heel wat gelijkenissen met de cordons in Chili. Het is vanuit dergelijke organen dat een echte arbeidersdemocratie kan opgebouwd worden om een einde te maken aan het kapitalisme door een democratische controle op de sleutelsectoren van de economie te vestigen en het oude staatsapparaat volledig aan de kant te schuiven.