Economische illusies doorprikt

Illusies in economische tijgers, ruimen plaats voor sociale explosies

In 2000 was het inkomen van de 10% rijkste bewoners van de OESO landen negen keer groter dan dat van de 10% armste, tegenover 7 keer 25 jaar eerder.(1) Volgens de UNDP verdienen de rijkste 5% ter wereld op 48 uur wat de armste 5% verdienen op een jaar tijd. Het gemiddeld inkomen in de 20 rijkste landen van de wereld bedroeg in 1997 74 keer dat van de 20 armste landen, tegen 30 keer in 1960.(2) Dat men de rijkdom eerst moet produceren vooraleer men kan verdelen, is de enige rechtvaardiging die markteconomen hiervoor vinden. Nooit eerder in de geschiedenis werd echter zoveel rijkdom geproduceerd als vandaag. Inkomensherverdeling kwam er ook nooit spontaan, maar moest telkens afgedongen worden door massale bewegingen. Men wil ons echter doen geloven dat inkomensongelijkheid een noodzakelijk kwaad is, waarzonder de productie van rijkdom onmogelijk zou zijn. De ontwikkeling van Japan tijdens de vorige eeuw, de 4 Aziatische draakjes(3) en kortstondig enkele landen die ooit het label economische draak of tijger kregen opgekleefd, en dan de groeispurt van Brazilië, India en China, moesten die argumentatie onderbouwen.

Het toppunt is dat al die landen hun bijzondere ontwikkeling exclusief danken aan maatregelen die een beperking betekenden van de vrije markt. Omdat ze om ideologische redenen het statuut van meest bevoorrechte handelspartner met de VS genoten – zoals de 4 draakjes, omdat het kapitalisme, inclusief de vereiste infrastructuur en het financiewezen, er ingevoerd werd van bovenaf zoals in Japan door de Keizerlijke dynastie en in China door de erfgenamen van de Chinese revolutie en/of omdat een belangrijk deel van de economie staatsgeleid was of nog steeds is. Brazilië dankt haar onstabiele economische groeispurt hoofdzakelijk aan haar kwetsbare positie als toeleverancier voor China en aan een toevloed van kapitaal als gevolg van Carry-trade.(4) In de meeste arme landen is met de crisis en haar massale werkloosheid en groeiende armoede, de illusie echter vervlogen ooit zelf economische tijger te worden. Als de aangekondigde voedselschaarste ten gevolge van de klimaatverandering daar bovenop komt, wordt dat een explosieve cocktail. In arme landen slorpt voedsel immers 60 à 70% van het gezinsbudget op, tegenover 12% in België. Volgens voedingsexpert Luc Busschaert worden enorme hoeveelheden graan opgekocht door bedrijven om die drie weken later opnieuw te verkopen. Het zou een derde van de huidige prijsstijging verklaren! (5)

Terwijl speculanten er munt uit slaan, zit het imperialisme met een gigantisch probleem. Sinds de val van haar bondgenoten Ben Ali uit Tunesië en Moebarak van Egypte, zit het opgescheept met zwakke regimes, geleid door krachten waar het tot voor kort nog van huiverde. Met de installatie van die nieuwe regimes kon de burgerij de meubels redden, maar aan de sociale oorzaken die leidden tot de omverwerping van hun voorgangers is geen einde gekomen, integendeel. De doos van pandora is nu open. Nieuwe sociale explosies zijn in voorbereiding. Gebrek aan vertrouwen in de sterkte van de arbeidersbeweging en aan een socialistisch alternatief biedt echter ook kansen voor de contrarevolutie die nooit veraf is: toenemende repressie, reactionaire salafistische milities, hergroepering van de vroegere aanhangers van Ben Ali of pakweg het Egyptische leger. Maar indien de contrarevolutie nog niet heeft toegeslagen, dan komt dat door de kracht van de revolutionaire beweging. Hoe lang zullen deze regimes en vooral ook gezagsgetrouwe dictators die de vorige revolutionaire golf overleefden, stand kunnen houden als bovenop de gigantische werkloosheid en armoede een nieuwe voedselcrisis uitbreekt?

Kapitalisme betekent oorlog

In dit sociaal mijnenveld kan niets voor de volle 100% worden uitgesloten. Conflictstof genoeg: in de Zuid- en de Oost-Chinese Zee tussen China, Japan, Taiwan, Indonesië, de Filippijnen, Vietnam, Noord- en Zuid Korea, met een groeiende aanwezigheid van VS troepen. In Soedan, Oost-Congo, Yemen, de Sahel-landen, Syrië en bij uitbreiding het hele Midden-Oosten en Noord-Afrika. En nu ook tussen de Alba-landen en het VK over de arrogante dreiging de Ecuadoriaanse ambassade in Londen te bestormen naar aanleiding van het verzoek tot asiel in dat land door Julian Assange van Wikileaks. We zijn mijlenver verwijderd van de unipolaire wereld, opgelegd op basis van schone oorlogen met precisiebombardementen dankzij het technologisch overwicht van de oorlogsmachine van de VS. De illusie dat de VS eenzijdig, via directe militaire interventies, waar ook ter wereld naar willekeur “schurkenregimes” kon vervangen door gezagsgetrouwe stabiele “democratieën”, is eveneens totaal mislukt. De stelling van Lenin, dat “imperialistische oorlogen geheel onvermijdelijk zijn in zulk een economisch systeem, zolang het private bezit van productiemiddelen bestaat”, blijft ook vandaag van toepassing. (6)

Het imperialisme staat echter niet te springen voor nieuwe militaire avonturen, niet onder VS- vlag, noch onder die van tijdelijke coalities, van de NAVO of van de VN. Interventies tijdens de voorbije decennia hebben immers aangetoond dat een gigantisch wapenarsenaal geen garantie biedt voor het afdwingen van stabiliteit. In Somalië, Afghanistan en Irak, met een gezamenlijk bevolkingscijfer van 70 miljoen, is het machtigste imperialisme ter wereld er niet in geslaagd een loyale stabiele centrale macht te installeren, in staat om af te rekenen met de krijgsheren en het hele grondgebied onder haar controle te stellen. In Afghanistan wordt nu openlijk gespeculeerd over een ‘vietnamscenario’, met als enige uitweg een akkoord met de Taliban.(7) Het is nog maar de vraag hoe Libië zal uitdraaien. Een van de collaterale effecten van deze interventie was de machtsovername in het noorden van Mali door Touareg rebellen die de eerste onafhankelijke staat van Amazigh uitriepen. Ze moesten sindsdien wijken voor reactionaire krijgsheren die het conflict willen uitbreiden naar heel de Sahel. Een verbrokkeling van Soedan is niet ondenkbeeldig. Maar vooral het verlies van controle door het centrale gezag in grote delen van bevolkingrijke staten als Nigeria, met 162 miljoen inwoners en Pakistan, met 197 miljoen inwoners, zadelt het imperialisme op met nachtmerries.

Als het Westerse imperialisme nog niet is tussengekomen in Syrië, dan is dat maar in tweede orde te wijten aan het verzet van Rusland en China. Veel belangrijker is het ontbreken van een alternatief op Assad. Het verstoren van het machtsevenwicht aan de grens met kruitvat Libanon, met de Golan hoogte en Israël, met het Koerdisch gedeelte van Turkije en met Irak, is pure horror. De hoop op een paleisrevolutie, waarbij de kern van de centrale macht behouden blijft mits een aantal hervormingen, slinkt met de dag. Voorlopig houdt het Westers imperialisme het op indirecte militaire steun aan diverse oppositiegroepen, en tracht het wanhopig een alternatief bijeen te knutselen tegen het moment dat het regime van Assad het finaal begeeft. In het algemeen hebben directe militaire interventies plaats geruimd voor al evenmin menslievende conflictbeheersing, zoals in Pakistan en Jemen door punctuele interventies met onbemande UAV’s (Unmanned Aerial Vehicle) of door tapijtbombardementen zoals Israël toepast in Gaza en al eerder in Libanon in de hoop de slagkracht van de vijand te breken. Maar ook die strategie heeft forse beperkingen en kan snel overslaan in totale oorlog.

De VS proberen met diplomatieke druk Israël te weerhouden van een aanval op de nucleaire installaties van Iran. Dat zou in heel de regio beschouwd worden als een imperialistische aanval, leiden tot massale demonstraties in alle moslimlanden en de val kunnen inluiden van de wankele marionettenregimes van het imperialisme in de omliggende Arabische landen. Het Iraans regime zou de anti-imperialistische gevoelens aanwakkeren en haar positie herstellen die is aangetast door het sociaal afbraakbeleid en de beweging voor democratie (8) . Wederzijds opbod zou mogelijk tot een totale oorlog leiden. De VS zullen bondgenoot Israël dan wel moeten ondersteunen, maar aan een erg hoge prijs. De relaties met de Arabische wereld zouden kelderen, een vertrouwensbreuk met China en Rusland zou onvermijdelijk volgen. Europese landen met een belangrijke migratie uit de Maghreb, zouden geconfronteerd worden met massale betogingen en in een onhoudbare positie belanden. Gigantische stijgingen van de energieprijzen zouden de wereldeconomie in een diepe recessie storten.

Als de VS meegesleurd worden in een directe interventie met grondtroepen, zal het niet lang duren vooraleer ook op het thuisfront een massale antioorlog beweging ontstaat. Iran telt een bevolking van 80 miljoen. De rechtse Israëlische regering speelt met vuur. Ze raakt steeds meer geïsoleerd. Zelfs belangrijke verantwoordelijken uit het leger en de geheime diensten uiten openlijke twijfels bij een interventie in Iran. De VS zullen het bondgenootschap met Israël niet licht opgeven, maar een regime-change zouden ze niet ongenegen zijn. Netanyahu trachtte daaraan tegemoet te komen door het iets meer gematigde Kadima in de regering op te nemen. Kadima moest dienen ter compensatie van de meest rechtse haviken, maar gaf er al na 70 dagen de brui aan.

BRIC-landen

Op basis van de indrukwekkende groeicijfers van de BRIC landen, vooral China en India, heeft men ons voorgelogen dat wat wij ervaren als een crisis, niets anders was dan de verschuiving van het economisch zwaartepunt naar het Oosten. Zonder die groeispurt te ontkennen, hebben wij erop gewezen dat die hoofdzakelijk exportgericht was, investeringsgedreven en met bijzondere beperkingen, vooral het gebrek aan interne markt. Dat verklaart waarom de groeilanden niet ongevoelig zijn voor een krimp van hun belangrijkste afzetmarkten. Zeker in China werd dat tijdelijk gecompenseerd door de injectie van stimuli door de overheid en het opendraaien van de kredietkranen. Maar dat leidde op zijn beurt tot onrendabele investeringen, een vastgoedbubbel en een enorme schuldenberg, vooral bij lokale overheden voor omgerekend 1300 miljard euro, waarvan men schat dat 20 tot 30% niet terugbetaald wordt.(9) Dit jaar heeft de Chinese overheid al drie keer de financiële buffer voor de banken verlaagd om extra geld vrij te maken voor kredietverlening en tweemaal de rente (10) . Er wordt van uitgegaan dat dit jaar nog minstens een extra renteverlaging zal volgen.

India verlaagde de rente in april, maar zag voorlopig af van verdere renteverlagingen uit schrik voor inflatie (11) . In juli verlaagde Brazilië haar basisrente voor de achtste keer op rij (12) nadat het in juni had beslist 3,2 miljard euro in de economie te pompen om de crisis te lijf te gaan (13) . Rusland had de rente al eerder verlaagd. De redenen voor die monetaire versoepeling hoeven we niet ver te zoeken. In juni is het handelsoverschot van China zodanig geslonken dat men een sterkere groeivertraging vreest dan voorzien.(14) Maar de Chinese economie wordt ook geconfronteerd met meer structurele problemen. Op basis van een goede infrastructuur geërfd van het stalinisme, goedkope lonen en brutale arbeidswetten is het land de industriële krachtcentrale van de wereld geworden, goed voor 20% van de industriële wereldproductie. Maar de verstikkende controle en de repressie van sociale bewegingen, heeft de machtige Chinese arbeidersklasse er niet van weerhouden loonsverhogingen af te dwingen. Het volstaat te herinneren aan de epidemie van zelfmoorden in de Chinese vestigingen en slaapsteden van de Taiwanese producent Foxconn, nu twee jaar geleden, om een idee te hebben tot welke opofferingen die arbeiders bereid waren.

Tussen 1999 en 2006 namen de lonen in China toe met 150% en sinds vorig jaar met 15 à 20% per jaar. Bovendien stijgen de elektriciteitsprijzen jaarlijks met 15% en kost een vierkante meter industriegrond in Shenzen al meer dan het dubbele van de richtprijzen in België en de VS, een nevenverschijnsel van het soepele monetaire beleid! (15) Een derde van de Amerikaanse bedrijven zou overwegen zijn productie uit China terug te halen, iets was ook bij Belgische bedrijven bevestigd wordt. Zowel de transportkosten als de duur van het transport beginnen door te wegen in vergelijking met dichterbij gelegen lage loonlanden. De Chinese bureaucratie erkent die problemen, maar is het oneens over de manier waarop ze die moet aanpakken. Ze heeft een duivelse schrik voor sociale bewegingen. Dat is de situatie waarin we het proces tegen Gu Kailai, echtgenote van rijzende ster Bo Xilai uit Chongqing, moeten begrijpen. Het is niet zomaar een geval van corruptie, maar de ontknoping van een machtsstrijd tussen twee vleugels van de Chinese bureaucratie.

Bo Xilai was de kampioen van de ‘conservatieven’, van inlands gelegen regio’s die pas later zijn gaan ontwikkelen, nog fors afhankelijk zijn van publieke bedrijven en buitenlandse investeerders trachten aan te trekken met subsidies en ook steekpenningen. Die strekking vreest dat het Chinese mirakel voorbij zal zijn voor zij aan de kassa passeert. Met meer aandacht voor sociale rechten, een flinke portie mao-nostalgie inclusief revolutionaire gezangen, een streng anticorruptie beleid en een pleidooi voor minder ongelijkheid, trachtte Bo zich op te werken. Maar net dat maakte hem zo gevaarlijk voor de zogenaamde ‘hervormers’, die hun machtspositie putten uit de kustgebieden, vooral de provincie Guangdong. De officiële aankondiging van de verwijdering van Bo ging niet toevallig gepaard met een waarschuwing voor een nieuwe tragedie zoals de culturele revolutie.(16)

Volgens De Tijd komen de groeimarkten steeds dichter bij de ‘twilightzone’. “De traditionele groeimodellen van die ‘emerging markets’ die zwaar de nadruk op in- en uitvoer leggen werken niet meer”. Met de binnenlandse markt en de lokale infrastructuur is het echter pover gesteld. Het stimuluspakket dat Brazilië lanceert moet de infrastructuur, die een rem is geworden op de economische groei, verbeteren.(17) In India vielen in augustus eerst 360 miljoen en dan 670 miljoen inwoners zonder stroom door de bedroevende staat van het elektriciteitsnet, dat hoe dan ook maar 900 miljoen van de 1.200 miljoen Indiërs bedient.(18) Benieuwd of De Tijd hieruit lessen trekt als ze het over overheidsuitgaven, belastingsdruk en loonlasten in ons land heeft. Australië, nog zo een grondstoffenleverancier van China, heeft alvast voorzorgen genomen door al in mei fors te knippen in de rente.(19)

En ook Japan, die andere Aziatische grootmacht, kampt zowel met economische problemen als politieke instabiliteit. Heel die cocktail zorgt voor talloze tegenstrijdige ontwikkelingen. Het establishment is zich zeer bewust van het belang van goede handelsrelaties, een aantrekkelijk investeringsklimaat, toegang tot koopkrachtige markten etc. Zolang de buit groeit en er voldoende is voor iedereen, stelt dat geen probleem. Als de buit afneemt, zal iedere nationale overheid echter trachten de belangen van de eigen burgerij te vrijwaren. Dat verklaart de ogenschijnlijke tegenstelling tussen een nauwere samenwerking waarbij Japan Chinees staatspapier zal kopen, de yuan en de yen de dollar vervangen bij bilaterale handel en het streven naar een vrijhandelszone met Zuid-Korea enerzijds en anderzijds de confrontatiepolitiek rond de Senkaku-eilanden.(20)

VS aan de rand van een fiscale afgrond

Diezelfde contradictie vinden we terug in de relaties tussen Europa, de VS en China. Enerzijds is er de hoop dat China de VS en Europa zal helpen komaf te maken met hun economische miserie, tegelijk loopt het aantal handelstwisten op. Vooral de republikeinen gaan tekeer over wat ze wisselkoersmanipulatie noemen. Obama moest daaraan tegemoet komen met het voorstel een onderzoekscommissie op te richten naar oneerlijke handelspraktijken door China.(21) Intussen tracht hij met overheidsinterventies, waardoor het begrotingstekort dit jaar zal uitkomen op 1.210 miljard $, 7,8% van het BBP, de Amerikaanse economie gaande te houden (22) . Tegelijk injecteerde de FED in 2008 en 2010 voor 2.300 miljard $ aan schatkistcertificaten en effecten door parapublieke organismen voor de herfinanciering van hypotheken in de economie, aangevuld met de omzetting van kortlopende overheidsobligaties in langlopende voor een bedrag van 647 miljard $.(23) Dat de crash in de Amerikaanse huizenmarkt in die omstandigheden na 6 crisisjaren eindelijk lijkt uit te bodemen is maar een magere troost. De woningen noteren nog steeds 35% onder hun piek van juli 2006.(24) Er gaapt nog altijd een kloof van 700 miljard $ tussen de lopende hypothecaire leningen en de reële waarde van de huizen waarvoor ze werden aangegaan.(25) Bovendien telt de VS intussen 37 miljoen schuldenaars die een gemiddelde studielening van 23.300 $ moeten afbetalen.(26)

Vooral bij lokale overheden wordt fors gesaneerd. De staat Californië, de grootste economie van de VS en de negende economie van de wereld mocht het een onafhankelijke staat zijn, wil besparen op Medi-Cal, gezondheidszorg voor ouderen, armen en gehandicapten en de lonen van de ambtenaren en de sociale sector verlagen. Een belasting op inkomens boven de 250.000 $/jaar, zou de rest moeten dichtrijden. Maar dat moet eerst voorgelegd worden aan de bevolking. Als die dat afwijst, zal vooral gesnoeid worden in onderwijs. Alleen al in juni gingen drie steden in Californië bankroet. Onder meer San Bernardino met 200.000 inwoners. Het wegsnoeien van 20% van het stadspersoneel en een forse verlaging van de lonen volstonden niet om een faillissement te vermijden.(27) Als er dan toch eens goed nieuws komt, zoals een lichte toename van de vastgoedprijzen met 0,9% in mei, een iets sterkere binnenlandse consumptie en de herleving van de autosector, dan zakken de beurzen. Speculanten vrezen immers dat de FED daardoor zal afzien van een nieuw rondje geldcreatie. Dat is logisch, want bij de vorige operaties sijpelde het geld vooral naar Wall Street in plaats van naar de reële economie.(28)

Beleggers hoeven zich echter geen zorgen te maken. Vooral de aanhoudend hoge werkloosheid zal worden aangegrepen voor een extra ingreep door de FED, ook al doordat slecht nieuws op dat vlak de overwinningskansen van Obama in de presidentsverkiezingen van november kan ondermijnen.(29) Fed voorzitter Bernanke heeft nu al te maken met interne oppositie in het openmarktcomité van de centrale bank, hij is zich bewust dat een overwinning van de republikeinen zal leiden tot een inperking zijn macht.(30) Na het avontuur van de republikeinse gouverneur Scott Walker van Wisconsin die nauw aanleunt bij de Tea Party, realiseren Bernanke en een belangrijk deel van het establishment zich welke sociale vloedgolf de reactionaire afbraakpolitiek van de republikeinen kan teweeg brengen als zij de presidentsverkiezingen winnen. Maar ook met Obama wordt het geen wandeling in het park. Het IMF waarschuwt voor wat ze de “begrotingsmuur” noemt. Eind dit jaar lopen belastingsverminderingen ten einde. De democraten willen die verlengen, maar alleen voor gezinnen die minder dan 250.000 $ verdienen. De republikeinen verzetten zich tegen deze “uitsluiting” van de rijken.(31) Tegelijk zullen dalingen van de openbare uitgaven plaats grijpen. Als er geen akkoord komt, dreigt de “fiscale afgrond” waarschuwt het IMF. “De Amerikaanse groei kan volgend jaar vastlopen, met belangrijke gevolgen voor de rest van de wereld”.(32)

Voetnoten

 

1. Divided We Stand: Why Inequality Keeps Rising – persconferentie door Angel Gurría, Algemeen Secretaries van de OESO, Parijs, 5/12/2011. De OESO – Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling – is de club van de 34 rijkste landen.
2. United Nations Development Programme – From crisis to resilience: why inequality matters – Anuradha Seth 17/08/2012. OESO-rapport: des revenus et pauvreté dans la zone de l’OCDE – mei 2001. Markteconomen hebben die cijfers gedraaid en gekeerd om toch maar het tegengestelde te bewijzen. Als een echte Don Quichotte gaat de Spaanse econoom Xavier Sala i Martín tekeer. Hij ontwikkelde een ingewikkelde berekeningswijze, die in essentie zou aantonen dat de globale ongelijkheid afneemt, vooral door de groei van India en China. Hij rekent in Purchase Power Parity in plaats van aan lopende wisselkoersen, een hemd kost nu eenmaal minder in arme landen, dan in rijke. Op die basis komt hij tot een ratio op van “slechts” 11:1 in 1960, 16:1 in 1980, en in 1988 zou de ratio zelfs teruggelopen zijn naar 15:1. Conclusie: tot 1970, gesuggereerd wordt zolang de welvaartsstaat in de westerse landen overeind bleef, zou de ongelijkheid op wereldvlak zijn toegenomen en daarna, sinds de globalisering, afgenomen. Naast het evidente gegeven dat een kleine stijging van de “rijkdom” in arme landen al een 16 keer grotere stijging in de rijke landen vereist om de ratio in stand te houden, is dat echter uitsluitend te wijten aan de stijging van grondstoffenprijzen en de export van kapitaal uit de rijke landen naar de BRICS als gevolg van delocalisaties. The Disturbing « Rise » of Global Income Inequality, Xavier Sala i Martin, april 2002.
3. Bedoeld wordt Zuid-Korea, Taiwan, Singapore en Hong Kong
4. Het verschijnsel waarbij leningen worden aangegaan in landen met een lage rentevoet, hoofdzakelijk de VS, om die te beleggen in landen met een hogere rentevoet. De belegger incasseert het renteverschil zonder eigen middelen in te brengen.
5. “Stijgende graanprijzen maken voedingsproducten duurder” – De Morgen 19/07/2012
6. Imperialism, the Highest Stage of Capitalism – VI Lenin 1916 hier: Preface to the French and German editions – 6/07/1920
7. ‘Vietnamscenario ligt op de loer’ – De Tijd 19/05/2012
8. De zogenaamde groene protestbeweging tegen verkiezingsfraude in juni 2009
9. Peking geeft lokale overheden tijd om schuld aan te pakken – De Tijd 15/02/2012
10. China knipt opnieuw in rente – De Standaard 05/07/2012
11. Vrees voor inflatie weerhoudt de centrale bank van een renteverlaging – De aandeelhouder.nl 18/06/2012
12. FED aarzelt om economie te stimuleren, Brazilië aarzelt niet en verlaagt rente – Knack 12/07/2012
13. Brazilië pompt 4 miljard $ in economie – De Tijd 28/06/2012
14. A morosité s’étend à toute l’Europe – Le Soir 11/08/2012
15. Waarom ‘Made in China’ weer ‘Made in Europe’ kan worden – De Tijd 2/05/2012 op basis van een studie van Boston Consulting Group en ook The end of cheap China – The economist – 10/03/2012
16. Chute aux enfers d’une étoile rouge – Le Soir 12/04/2012 Procès express pour l’épouse d’une ex-gloire communiste – Le Soir 10/08/2012
17. ‘Groeimarkten steeds dichter bij de twilightzone’ – De Tijd 17/08/2012
18. Après les pannes, l’électrochoc – Le Soir 3/08/2012
19. Australië verrast met forse renteknip – De Tijd 2/05/2012
20. Japan en China verdiepen samenwerking – De Tijd 7/12/2011 – Japan en China betwisten elkaar de eigendom van deze eilanden in de Oost-Chinese zee. Ze liggen vlakbij een druk bevaren zeeroute, rijke visgronden en mogelijke olie- en gasvelden.
21. Europa en VS vrijen China op – De Tijd 15/02/2012 Handelstwisten tussen Europa en China lopen uit de hand – – De Tijd 25/07/2012
22. Witte Huis verlaagt groeiverwachtingen – De Morgen 27/07/2012
23. La Fed est prête à agir si nécessaire – Le Soir 2/08/2012
24. Crash in Amerikaanse huizenmarkt bodemt uit na zes crisisjaren – De Tijd 27/06/2012
25. “Personne n’a intérêt à un éclatement de l’Euro” – Le Soir 28/07/2012
26. Studentenleningen leggen nieuwe schuldenbom onder VS – De Tijd 22/06/2012
27. Bezuinigen doet lokale overheden in Amerika pijn – De Tijd 12/07/2012 en Californië blijft verstrikt in budgettaire crisis – De Tijd 15/05/2012
28. Meevallende reële economie valt Wall Street tegen – De Tijd 1/08/2012
29. Fed zet stap naar derde rondje geld drukken – De Tijd 2/08/2012. Intussen werd op 13 september QE3 aangekondigd, via het opkopen van hypothecaire aandelen zal de FED tot minstens midden 2015 maandelijks 40 miljard $ in de economie pompen.
30. Amerikaans jobrapport stelt voor vierde maand op rij teleur – De Tijd 7/07/2012 en ‘Bernanke zal niet wachten tot 2014 om rente op te trekken’ – De Tijd 10/04/2012
31. Obama eist extra bijdrage van de rijken – De Morgen 28/07/2012
32. Le FMI s’inquiète d’avantage – Le Soir 17/07/2012

>>> Inhoudstafel