De grote crash
In de teksten “Na een woelig 2007 naar een explosief 2008!” en “Crisis vereist aanpassing economische politiek, klassenstrijd zal de aard ervan bepalen” zijn we uitgebreid ingegaan op de aanleiding voor de kredietcrisis en op de dieper liggende oorzaken.(15) De financiële luchtkastelen waren niet beperkt gebleven tot de VS, maar hadden zich verspreid naar heel de wereld. In oktober 2008 ging de financiële sector van IJsland over kop, 70% van de bedrijven en 40% van de gezinnen waren van de ene dag op de andere technisch gezien failliet. Het BBP nam er in 2009 met 6,5% af. In december 2009 moest de oliestaat Abu Dhabi tussenkomen om de vastgoedzeepbel van buurstaat Dubai te onderstutten.
De juiste schade teweeggebracht door de financiële crisis is onmogelijk vast te stellen, maar volgens de Asian Development Bank is wereldwijd in de loop van 2008 alleen al wellicht bij de 50.000 miljard $ aan financieel vermogen in rook opgegaan.(16) In datzelfde jaar bedroeg het BBP, de waarde van alle goederen en diensten die werden geproduceerd in de loop van het jaar, in ‘s werelds grootste economie, de VS 14.440 miljard $. In september 2008 relativeerde Robert Solow, eveneens Nobelprijswinnaar (1987), de doemberichten. “Elke vergelijking met de Grote depressie is voorlopig overtrokken Vergeet niet dat in het jaar 1930 het bruto nationaal product met 40% terugviel en dat de werkloosheid opliep tot 25%. We verkijken ons met zijn allen op wat gebeurt in de financiële sector, maar relevanter is wat de fall-out naar de reële economie zal zijn.” (17)
In april 2009 kwamen Barry Eikengreen en Kevin O’Rourke van de universiteit van Californië echter tot de vaststelling dat de terugval van de economie tot dan sneller verliep dan in de jaren na ’29. (18) Dat gold voor de industriële productie, maar vooral voor de wereldhandel en de terugval van de beurskoersen. In tegenstelling tot de jaren ’30 pompten de centrale banken deze keer echter massaal veel geld in de economie. Er werd voor niet minder dan 14.000 miljard $ besteed aan reddingsoperaties om het financiële systeem te redden, de rente zakte tot bijna 0% waardoor geld extreem goedkoop werd en bovendien werden maatregelen genomen als quantitative easing, eigenlijk het bijdrukken van geld. Daardoor werd een scenario als dat tijdens de Grote Depressie vermeden, maar de onderliggende zwakte werd er niet door weggewerkt.
We moeten dat trouwens nuanceren. In een aantal landen zoals de zogenaamde “overgangslanden” in Centraal en Oost-Europa, werden depressiecijfers opgetekend. Tijdens de financiële crisis van 2008 – 2010 daalde het BBP van Letland met maar liefst 26,5% (19), De werkloosheid liep op van 5,4% in november 2007 tot 22,5% in april 2010.(20) Het was het gevolg van kredietgedreven speculatie en vastgoedinflatie. Vergelijkbare cijfers werden opgetekend in de andere Baltische staten en de Oekraïne. In Slovenië, Hongarije, Bulgarije, Roemenië en Tsjechië werd telkens een krimp van 5 tot meer dan 7% opgetekend. Tot voor enkele jaren luidde het nog dat Hongarije de beste leerling van de klas was. Een vastgoedmakelaar deed zijn verhaal in De Tijd van 25 april 2009. “Ik zit al 25 jaar in het vastgoed. Tien jaar geleden kwam ik naar Boedapest om een paar flats te kopen, en weer naar huis te gaan. Maar ik zag het potentieel hier, het leek wel het Hongkong van Europa. Ik ging terug naar Londen, leende er zoveel geld als ik kon, en kocht hier zoveel mogelijk eigendommen. Je moest toen letterlijk om ter snelst naar de verkopers rennen. Het was een explosie, gedragen door buitenlanders.”
Ook de Hongaarse overheid begon na 1989 massaal te lenen in het buitenland, bovendien subsidieerde ze een “nestprogramma” om jonge koppels met een gesubsidieerde lening gewaarborgd door de overheid, aan te porren een eigen huis of appartement te kopen. Men ging meestal een lening aan in vreemde munten omdat men die kon krijgen aan een lagere rentevoet. Vooral Oostenrijkse banken en de lokale KBC-dochter K&H deden daar gretig aan mee. De internationale kredietcrisis deed de waarde van de Hongaarse munt waarin lonen en uitkeringen worden uitbetaald echter wegglijden. Bijna een miljoen Hongaren moest plots tot de helft meer betalen voor kredietaflossing en doordat de huizenprijzen bij gebrek aan kopers instortten was je huis verkopen geen oplossing. Het land moest ruim 15 miljard € gaan lenen bij het IMF in ruil voor een drastisch besparingsplan. In april 2010 werd de “socialistische” premier weggestemd met nog slechts 19% over tegenover 43% vier jaar eerder. Centrum rechts won de verkiezingen met 52,8% en het extreemrechtse Jobbik behaalde 16,7%. De nieuwe rechtse regering kwam weldra in conflict met het IMF dat hardere bezuinigen eist en het afvoeren van de geplande bankentaks omdat die de economische groei zou afremmen.
Dat Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en zelfs Aziatische landen op een bepaald moment hun schulden niet langer kunnen afbetalen en door het IMF in curatele worden geplaatst, dat gaat er in Europa nog wel in. Het zegt echter veel over de Europese Unie dat de Oost-Europese lidstaten zonder verpinken hetzelfde regime worden opgelegd. Bij de Oost-Europeanen zal dit een flinke domper zetten op het enthousiasme om toe te treden tot de eurozone. Het gevoel beschouwd te worden als tweederangsburgers zal er alleen maar door versterkt zijn. De hoop ooit volwaardig deel uit te maken van het welvarender West-Europa is alweer geruime tijd opgeborgen. Sommige Oost-Europese politici, zoals de Roemeense centrumrechtse president Traian Basescu zullen geneigd zijn de vlucht vooruit te kiezen om kost wat kost de voorwaarden voor toetreding te behalen. Die voorwaarden zullen er echter alleen maar strenger op worden. Dat zal onvermijdelijk een deel van de opinie vervreemden. Op politiek vlak zal het polarisatie stimuleren, met politici die uitdrukking geven aan het sociale verzet enerzijds en anderzijds populistische figuren die het verlies aan soevereiniteit aanklagen.
NOTEN
(15) Zie Info- en discussiebulletin nr. 28 van januari 2008 en nr. 30 van oktober 2008. Online zijn deze teksten beschikbaar op marxisme.be (in de rubriek “partijdocumenten”)
(16) http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aZ1kcJ7y3LDM&refer=home
(17) “Vergelijkingen met Grote depressie zijn fel overdreven”, De Tijd – 20 september 2008
(18) “Crisis pakt Grote Depressie in snelheid”, De Tijd – 17 april 2009
(19) IMF – Report for Selected Countries and Subjects
(20) European Central Bank – Statistical Data Warehouse