België: land van melk en honing. Al veertig jaar groeivertraging
De Belgische financiële elite, doorgaans geen uitblinker in zin voor innovatie, heeft lustig mee geprofiteerd van de financiële spitstechnologie die heel het maatschappelijk weefsel heeft uitgehold. Veel risico heeft ze daarbij niet genomen. Ze wist immers dat haar politieke vertegenwoordigers in de regering desnoods wel garant zouden staan. Die moesten uiteindelijk zo een 6% van het BBP mobiliseren, 20 miljard euro, om de kwakkelende financiële instellingen overeind te trekken. Die 20 miljard wordt bijgevoegd bij de openbare schuld die opliep van 84,2% van het BBP in 2007, het jaar waarop de financiële crisis begon, tot 100% in 2009.(69) Op enkele weken tijd werd jaren besparingsoperaties teniet gedaan. In ruil “kreeg” de Belgische overheid wel aandelen of in sommige gevallen “winstbewijzen”. Maar die zullen dit jaar niets opleveren. Financiële instellingen keren immers nauwelijks dividenden uit en de beurskoersen halen het niveau niet van de instapkost van de overheid. Intussen zal de overheid wel interest moeten betalen voor de leningen die ze voor die tussenkomst moest aangaan.
Bovendien stelde de overheid zich garant voor nog eens 80,4 miljard euro aan rommelportefeuilles en interbancaire leningen, goed voor nog eens 25% van ons BBP.(70) Wie daarop kan rekenen, durft al eens een gokje wagen. Op die garanties hief de overheid in 2009 voor 673 miljoen euro risicopremies, maar dat weegt niet op tegen 900 miljoen euro aan interesten die ze moest betalen voor de leningen die ze daarvoor moest aangaan. We mogen er niet aan denken wat er zal gebeuren indien de betrokken banken ook echt in moeilijkheden komen en de overheid die garanties moet neertellen. Dat is niet eens onwaarschijnlijk, economisten gaan er immers van uit dat Griekenland hoe dan ook op een bepaald moment haar schulden zal moeten herschikken, dat kan een nieuwe golf van staatscrisissen veroorzaken. Tussenin werd Fortis, de grootste bank van België, genationaliseerd, opgedeeld en voor het meest lucratieve gedeelte doorverkocht aan een prijs die ook volgens Luc Bertrand, topman van Ackerman & van Haaren, een fantastische zaak was voor BNP Paribas. Eigenlijk greep de voorbije jaren een kolossale transfer plaats van de reële economie om de putten te delven, geslagen door speculanten, d.w.z. banken, verzekeringsmaatschappijen en bedrijven die er de voorkeur aan gaven hun winst te “beleggen” in plaats van ze te investeren.
Als een systeem haar verwezenlijkingen moet afmeten aan de mate waarin ze de schade kon beperken, is dat doorgaans geen teken van goede gezondheid. Dat is nochtans de kern van alle analyses over de manier waarop de Belgische economie de financiële en economische crisis heeft ondergaan. Die slaagt er sinds de jaren 70 niet meer in om na een crisis weer op te klimmen tot op het niveau van voor de crisis en kent al 40 jaar een systematische groeivertraging.(71) In 2009 daalde het BBP met -2,7%, de uitvoer kelderde met -11,4% en de import met -10,9%. Investeringen liepen fors terug (-4,1%), vooral van de bedrijven (-6,1%), maar ook van particulieren in woningen (-2,8%) en dat werd maar gedeeltelijk gecompenseerd door de overheid (+9,6%). De werkloosheid schoot omhoog. Volgens de door het planbureau bijgehouden administratieve gegevens, inclusief oudere werklozen die zijn vrijgesteld van inschrijving als werkzoekende, van 600.700 of 11,7% in 2008 tot 645.700 of 12,5% in 2009. In 2010 zou dat verder oplopen tot 723.000 of 13,9%!
Uiteraard zijn dat bijzonder slechte cijfers. De financiële en economische crisis is België niet voorbij gelopen. Maar achter die cijfers zit ook nog een structureel gegeven: een kapitalisme dat steeds minder in staat is wetenschappelijke en technologische vernieuwing op een productieve manier in te zetten. Terwijl de bedrijfsinvesteringen in de periode 1995-2001 nog met gemiddeld 4,4% toenamen, was dat maar 4% meer in de periode 2002-2008 en voor 2009-2015 zou dat verder zakken naar slechts 1,3%. De groei van het BBP nam in diezelfde periodes af van gemiddeld 2,5% naar 2% en zou in de laatste periode slechts 1,3% bedragen. En voor wie de kranten zou geloven, dit nog: de werkloosheid bedroeg in de periode 1995-2001 gemiddeld 637.900, in de periode 2002-2008 al 668.300 en voor 2009-2015 zou dat al 703.200 zijn. (72) Een baan voor iedereen die wil werken?
Belastingsparadijs
Gelukkig voor het Belgische patronaat beschikt ons land nog over een aantal melkkoeien en honingpotten waar het in de voorbije jaren al gulzig van slurpte en die het de komende jaren volledig willen leegzuigen. De overheid bijvoorbeeld. Die zal dit jaar een begrotingstekort opstapelen van -6%. Dat heeft uiteraard te maken met een vermindering van de inkomsten uit belastingen, vooral uit de directe belastingen omdat de crisis voor velen geleid heeft tot verlies van inkomen, maar ook uit indirecte belastingen (o.a. BTW) omdat de consumptie is afgenomen.(73) En voorts met de stijging van de uitgaven, bijvoorbeeld voor werkloosheidsuitkeringen.(74) Maar er speelt ook een ander, meer structureel gegeven mee. Als de inkomsten van werknemers toenemen, nemen ook hun belastingen toe en de sociale bijdragen, maar dat is niet zo voor iedereen.(75) Tussen 2001 en 2008 zijn de gezamenlijke bedrijfswinsten bijna verdubbeld, van 47 miljard € naar 93 miljard €. Hoewel het officiële belastingstarief 33,99% bedraagt, betaalden de vennootschappen door allerlei kortingen en aftrekken in 2001 nog slechts een reëel tarief van 19,9%, goed voor 9,4 miljard € (in plaats van 15 miljard € indien het wettelijke tarief was toegepast). Tegen 2008 was dat maar 13,6% meer, goed voor 12,7 miljard € (in plaats van 31 miljard €). Aan het reële tarief van 2001 was dat 6 miljard meer geweest of 18,6 miljard in totaal. (76)
Vooral de notionele – dat is een obscuur woord voor “virtuele” – intrestaftrek is een aderlating voor de belastingsontvangsten. (77) Het ACV is het effect ervan nagegaan op de jaarrekeningen van 2008 voor de 120 grootste bedrijven, waarvan er 35 gebruik maken van de notionele interest. Samen trokken die voor 5,8 miljard virtuele interest op het eigen kapitaal af van hun belastingsinkomsten. Aan een officieel tarief van 33,99% ontloopt de overheid daardoor voor 1,9 miljard euro inkomsten. Zeven bedrijven trekken zelfs meer interest af dan ze winst boeken, zodat ze helemaal geen belastingen meer moeten betalen. Wat teveel wordt afgetrokken, kan de volgende jaren verder worden ingebracht, zodat soms jarenlang geen belastingen hoeven betaald te worden. Die bedrijven, van de 35, die wel boekhoudkundige winst boekten, betaalden gemiddeld 8,5% vennootschapsbelasting.(78) In 2008 zouden 177.194 ondernemingen, 45% van het totaal, gebruik hebben gemaakt van de notionele interest. Dat zou tot een belastingsaftrek van 12 miljard € hebben geleid, goed voor en totaal belastingsvoordeel voor die bedrijven van 4 miljard €. In 2007 was dat nog maar 2 miljard €. Omdat men beweert dat er ook terugverdieneffecten zouden zijn, doordat ons land daarmee extra investeringen aantrekt of toch minstens het verlies aan investeringen inperkt, schatte men in 2007 met de losse pols het nettoverlies voor de schatkist op 763 miljoen €. (79) De Duitse autofabrikant Audi heeft zijn Belgische afdeling alvast vol cash gepompt om het gunstige belastingsregime maximaal te benutten. (80)
In mei dit jaar verloor de Bijzondere Belastingsinspectie een proces tegen CVC Capital Partners, beter bekend als aandeelhouder van De Post. Die slaagde erin via een ingewikkelde constructie 600 miljoen euro op te strijken zonder 1 cent belastingen te betalen.(81) Zelfs wie tegen de lamp loopt, hoeft in België nog niet te panikeren. Eind 2009 gingen zowel Beaulieu, in een zaak van fiscale fraude die al 19 jaar aansleept, als KBC, in een zaak die al 14 jaar aansleept, vrijuit. Ze waren samen goed voor 800 miljoen € belastingsontduiking. De Société Générale (89 miljoen euro) en de zakenfamilie Santens (200 miljoen €) die tijdens deze zomer allebei betrapt werden, moeten zich dus nog geen zorgen maken. Volgens de verslaggevers van de parlementaire commissie voor de grote fiscale fraude, Jean-Marc Nollet (Ecolo), Alain Mathot (PS) en Raf Terwingen (CD&V), trappelt de strijd tegen de fiscale fraude trouwens ter plaatse. (82) De “zwarte” economie zou in België liefst 17,9% van het BBP vertegenwoordigen volgens Michel Maus, professor fiscaal recht aan de VUB. Binnen de OESO zouden enkel Griekenland (25,2%), Italië (22,2%), Spanje (19,8%) en Portugal (19,7%) nog slechter doen. Duitsland (14,7%), Frankrijk (11,7%) en Nederland (10,3%) doen beter. De zwarte economie zou staan voor ongeveer 60 miljard €, aan een gemiddelde belastingsvoet van 44% komt dat overeen met een verlies van 26 miljard € voor de schatkist. (83)
Deze cijfers werden bevestigd door een studie van het departement van toegepaste economie van de ULB (DULBEA) in opdracht van het FGTB. Die toont aan dat de schatkist aan fiscale fraude jaarlijks 16 tot 20 miljard € misloopt. Bovendien zou nog eens 8 tot 10 miljard € verloren gaan aan sociale fraude. (84) Onder internationale druk heeft de uittredende Belgische regering het bankgeheim opgeheven, maar dan wel in een light versie. Die houdt in dat betrokkene, als hij zijn fout erkent, een lagere boete kan bekomen. Bovendien werkte diezelfde regering aan een nieuwe regularisatie, een soort bevrijdende aangifte bis, maar dat werd doorkruist door de verkiezingen.
NOTEN
(69) Synthese van de economische indicatoren van België – 6 augustus 2010
(70) De Morgen – 25 november 2009 “redding banken kost meer dan ze opbrengt”
(71) Knack – 16 december 2009 “Het jaar van de welvaarstval”
(72) Federaal Planbureau – Regionale economische vooruitzichten 2009 – 2015
Wie het mocht interesseren – de grof onderschatte geharmoniseerde werkloosheidscijfers van Eurostat die zijn gebaseerd op een enquête naar de arbeidskrachten bedroeg in 2008 7%, in 2009 7,9% (575.000) en bedroeg in juli 2010 8,8% of 601.000, waarvan 130.000 jonger dan 25. Zie daarvoor de Synthese van de economische indicatoren van België – 6 augustus 2010
(73) In 2008 werd door de federale overheid nog voor ruim 52 miljard € aan directe belastingen geïnd en voor 29,9 miljard € aan BTW en registratierechten, in 2009 was dat teruggevallen tot 46,7 miljard € voor de directe belastingen en 28,8 miljard € voor BTW en registratierechten. Zie daarvoor FOD Budget & Beheerscontrole
(74) De RVA uitkeringen, goed voor 8,3 miljard € in 2008, bedroegen 9,5 miljard in 2009, zouden in 2010 oplopen tot 9,9 miljard € en in 2011 10,1 miljard € bedragen. FOD Budget & Beheerscontrole
(75) De patroonsorganisaties klagen steeds weer over de enorme belastingsdruk in ons land. Volgens de Nationale Bank bedroeg die in 2009 in België 43% van het BBP (sociale zekerheid inbegrepen) tegen gemiddeld 40,4% in de eurozone. Dat is hoofdzakelijk het gevolg van een hogere personenbelasting (15,3% van het BBP in België tegen 11,3% in de eurozone). De vennootschapsbelasting levert in België, waar verhoudingsgewijs meer vennootschappen actief zijn, 2,7% van het BBP op tegen 2,2% in de eurozone. Indirecte belastingen, zoals BTW, zijn hier goed voor 12,6% van het BBP tegen gemiddeld 13% in de eurozone. Sociale bijdragen leveren hier slechts 14,7% van het BBP op tegen 15,7% in de eurozone. Kapitaalbelastingen, met onder meer successierechten zijn hier goed voor 0,7% van het BBP en in de eurozone voor 0,4%.
(76) ACV zomerblog 19 – 11 augustus 2010
(77) De notionele interest is een fiscaal voordelig statuut, ingevoerd ter compensatie van het verdwijnen van de coördinatiecentra die door de Europese regelgeving vanaf begin 2011 volledig weg moeten zijn. Tot voor de invoering ervan kon een onderneming de interest op geleend geld fiscaal aftrekken op voorwaarde dat de lening diende voor investeringen. De redenering erachter was het stimuleren van investeringen. Door de notionele interest kan nu ook voor investeringen uit eigen kapitaal, waarop in tegenstelling tot leningen uiteraard geen interest betaald wordt, toch een fictieve interest worden afgetrokken van het belastbaar inkomen alsof het om een lening zou gaan. Dat zou een discriminatie wegnemen tussen wie investeert uit eigen kapitaal en wie dat doet door te lenen (leverage). Het zou bedrijven ook stimuleren om het aandeel eigen kapitaal in de onderneming ten opzichte van geleend kapitaal te versterken. De maatregel zette echter niet onverwacht de deur open voor massaal misbruik.
(78) ACV Zomerblog 20 – 14 augustus 2010
(79) De Tijd – 10 december 2009 “Helft bedrijven profiteert van notionele intrest”
(80) De Tijd – 25 juni 2010 “Audi pompt fabriek Brussel vol cash”
(81) De Tijd – 8 mei 2010 “Belastingsparadijs België”
(82) Le Soir – 14 mei 2010 “La lutte antifraude patine”
(83) Le Soir – 16 juni 2010 “Le Belge, champion de l’argent noir
(84) www.DULBEA.org