IPCC-rapport toont dat klimaat niet kan wachten – Vecht voor een socialistisch alternatief!

Het nieuwe IPCC klimaatrapport is van enorm groot belang, maar vertoont één cruciale tekortkoming: het probleem is niet ‘de mensheid’ – het is het kapitalisme! Het nieuwe grote klimaatrapport van het klimaatpanel van de VN is een vernietigende aanklacht tegen de heersers van de wereld en tegen het kapitalistische systeem. Het is nu warmer dan het in 100.000 jaar is geweest, en wetenschappers tonen een duidelijk verband aan tussen het extreme weer van het afgelopen decennium en de klimaatverandering.

De temperatuurveranderingen volgen de vorige modellen, maar de effecten sinds het vorige rapport zijn veel groter en ernstiger dan voorspeld. De noodzaak van systeemverandering wordt alleen maar dringender.

Extreem weer

Het laatste grote klimaatrapport verscheen in 2013 en kon op dat moment geen volledig verband leggen tussen de toename van extreme weersverschijnselen en de gevolgen van de opwarming van de aarde. Maar sinds 2013 hebben we steeds ergere natuurrampen gezien, met grote schade aan infrastructuur, landbouw, ecosystemen, mensen en al het leven op de planeet.

Op dit moment woeden er verschrikkelijke branden in Griekenland, een land dat al meer dan een week te maken heeft met extreme temperaturen van meer dan 40 graden. Op het Griekse eiland Evian, waar enorme branden woeden, zijn sinds 3 augustus 2.000 inwoners gedwongen te vluchten. Reuters meldt dat het bluswerk wordt bemoeilijkt doordat het water verdampt voordat het de vlammen bereikt! Ook in de voorsteden van Athene zijn duizenden mensen op de vlucht geslagen voor de vreselijke branden.

“We hebben het over de apocalyps, ik weet niet hoe ik het anders moet beschrijven,” zei Sotiris Danikas, die voor de kustwacht werkt op Evian, aan de Britse BBC.

Maar de hele wereld heeft in de zomer in brand gestaan. Behalve in Griekenland waren er ook grote branden in Italië, Bosnië, Turkije, Rusland, de Verenigde Staten, Canada, Spanje, Finland, Noord-Macedonië, Albanië en nog andere landen.

Het scenario is hetzelfde: enorme branden als gevolg van een extreme hittegolf dwingen duizenden mensen op de vlucht te slaan.

In de ‘Summary for Policymakers’ van het rapport staat dat “het vrijwel zeker is dat hete extremen (waaronder hittegolven) sinds de jaren vijftig in de meeste regio’s vaker zijn voorgekomen en intenser zijn geworden” en dat “door de mens veroorzaakte klimaatverandering de belangrijkste oorzaak van deze veranderingen is.”

Het IPCC schrijft dat “sommige hittegolven die in het afgelopen decennium zijn waargenomen, zich hoogstwaarschijnlijk niet hadden kunnen voordoen zonder de invloed van de mens op het klimaatsysteem.”

Naast hittegolven, extreme droogtes en bosbranden ziet het IPCC ook een verhoogd risico op hevige regenval. Duidelijke voorbeelden daarvan hebben we enkele weken geleden gezien, toen gebieden in Duitsland, België en Nederland overstroomden na enorme hoeveelheden neerslag.

Ook de voedselvoorziening wordt getroffen wanneer hittegolven en overstromingen landbouwgrond dreigen te vernietigen en de landbouw ontwrichten. Vooral in armere en neokoloniale landen is dit al een grimmige realiteit.

Afgezien van de gevolgen van dit alles voor de mens, wordt natuurlijk ook het hele ecosysteem negatief beïnvloed. Dierlijk en plantaardig leven worden weggevaagd door de extreme weersverschijnselen. Uit het rapport (en de realiteit) blijkt dat extreme weersverschijnselen niet alleen voorbestemd zijn voor bepaalde delen van de aarde, maar dat zaken als extreme droogte, ergere hittegolven en stortregens in alle delen van de wereld plaatsvinden.

Uit het IPCC-rapport blijkt dat extreme hittegolven vandaag 2,8 keer vaker voorkomen dan zonder de opwarming van de aarde (waar hittegolven volgens het rapport eens in de tien jaar zouden voorkomen). Hetzelfde geldt voor stortregens en droogtes die de landbouw treffen, die respectievelijk 1,3 en 1,7 keer vaker voorkomen.

Ook het aantal tropische orkanen is de afgelopen tien jaar toegenomen, met grote schade aan infrastructuur en ecosystemen als gevolg. In de krant ‘Dagens Nyheter’ van 9 augustus zegt klimaatonderzoeker Markku Rummukainen, de vertegenwoordiger van Zweden in het IPCC: “De huidige veranderingen zijn zeer omvangrijk en snel binnen het klimaatsysteem. In veel gevallen is er sprake van een ongeëvenaarde ontwikkeling die zeer ver teruggaat in de tijd. Het verband tussen klimaatverandering en extreem weer is veel, veel sterker dan in eerdere rapporten.”

Opwarming van de aarde – winstbejag als schuldige

De gemiddelde temperatuur op aarde blijft stijgen, zo staat in het klimaatrapport van het IPCC. Het is nu warmer dan het in meer dan 100.000 jaar was!

Sinds 2013 is de gemiddelde temperatuur wereldwijd met 0,2 graden gestegen, tot 1,1 graden Celsius meer in vergelijking met het begin van de industriële revolutie halverwege de jaren 1700. Op het noordelijk halfrond versnelt de opwarming; in Zweden bijvoorbeeld is er een regionale temperatuurstijging van ongeveer 2 graden.

En het lijdt geen twijfel dat het de uitstoot van broeikasgassen door ‘de mens’ is die voor grote veranderingen in het klimaat zorgt.

Maar het zwakke punt van het rapport is nu juist het begrip ‘mens’. In plaats daarvan zou het moeten worden omschreven als “het steeds intensievere streven naar hogere winsten door grote bedrijven en staten.”

Het kan niet genoeg worden benadrukt dat het winstbejag van het kapitalistische systeem en zijn opvatting van natuurlijke grondstoffen als een onuitputtelijke bron van rijkdom een centrale rol spelen in de ernstige klimaatcrisis. Oliemaatschappijen, andere grote bedrijven en hun politici zullen de uitstoot alleen maar doen toenemen. De strijd tegen de existentiële dreiging van de klimaatcrisis is een strijd tegen het economisch systeem.

In het klimaatrapport staat verder dat ongeveer de helft van de uitstoot, 20 van de naar schatting in totaal 40 miljard ton kooldioxide per jaar, wordt opgevangen door de natuurlijke opslag zoals oceanen en bossen.

Door de enorme verwoesting van de regenwouden en andere bossen komen grote hoeveelheden koolstofdioxide vrij en verdwijnt de functie van deze bossen als CO2-opslagplaatsen. Met de huidige ontwikkelingen zal de aarde steeds minder kooldioxide kunnen opvangen, terwijl er tegelijkertijd steeds meer vrijkomt.

De verbranding van fossiele brandstoffen – olie, kolen en nog meer – warmt de planeet nog meer op. Maar feit is dat in de ‘Summary for Policymakers’ van het IPCC de woorden olie, fossiele brandstoffen of bedrijven niet worden genoemd, en alleen termen als “door de mens veroorzaakte emissies” worden gebruikt.

Geen oplossingen op basis van kapitalisme

Hoe dan ook, de grote energiebedrijven en de overheden hebben geen plannen om effectieve maatregelen te nemen om de uitstoot te verminderen. Sinds het akkoord van Parijs in 2015 zijn geen significante maatregelen genomen, slechts zeer beperkte ‘vrijwillige’ en ‘nationaal besloten’ klimaatverbintenissen.

Ook de dit jaar goedgekeurde gemeenschappelijke klimaatstrategie van de EU is verre van toereikend en haar instrumenten zijn niet doeltreffend genoeg. Zij berusten op marktoplossingen die gedoemd zijn te mislukken, zoals het duurder maken van de uitstoot van koolstofdioxide en het heffen van hogere belastingen op fossiele brandstoffen, alsook een sterke nadruk op emissiehandel. Bedrijven zullen werkende gezinnen en de armen laten betalen. Het programma van de EU is bedoeld om de eigen grote bedrijven te bevoordelen ten opzichte van concurrenten buiten de EU.

Goochelen met emissiecijfers via handel ziet er op papier misschien goed uit, maar het vermindert de uitstoot niet in de mate die nodig is. De G20-landen van hun kant konden het op hun jongste top niet eens worden over een geleidelijke afschaffing van steenkoolenergie. Dat de gevestigde orde het op de COP26 in Glasgow eens zou worden over echt doeltreffende, bindende afspraken voor het klimaat, is erg onwaarschijnlijk.

Het kooldioxidegehalte in de atmosfeer is voortdurend gestegen. Het bedraagt nu 410 ppm (delen per miljoen), tegenover 391 ppm in het meest recente klimaatrapport van 2013. Die concentratie is “hoger dan op enig moment in ten minste 2 miljoen jaar”, stelt het rapport somber vast.

En om een “67 procent kans” te hebben om de 1,5-gradendoelstelling te halen, mag er nog maar 400 miljard ton kooldioxide worden uitgestoten. Dat cijfer is echter vanaf begin 2020; dit betekent dat er van het huidige emissieniveau nog maar 7 à 8 jaar resteren voordat het ‘koolstofbudget’ is opgebruikt.

Een bijkomend effect van de opwarming van de aarde is de stijging van de zeespiegel en het smelten van ijs. Bijna alle ijskappen en gletsjers smelten steeds sneller, aldus het IPCC, en dit is ook de grootste reden waarom de zeespiegel wereldwijd stijgt. In vergelijking met de jaren negentig smelten de ijskappen en gletsjers wereldwijd vier keer zo snel, en de Noordpool dreigt ten minste ergens vóór 2050 volledig ijsvrij te worden.

Als het meest optimistische scenario uitkomt en de gemiddelde temperatuurstijging wereldwijd slechts 1,5°C bedraagt, kan de zeespiegel tegen 2100 met een halve meter zijn gestegen. Maar de oceanen reageren traag op temperatuurveranderingen; tegen 2300 kan de zeespiegel met drie meter zijn gestegen.

De stijging van de zeespiegel is in de afgelopen tien jaar verdrievoudigd, en in totaal zijn de zeeën tussen 1901 en 2018 met 20 cm gestegen. Uit berekeningen van het IPCC blijkt dat de zeespiegel nu met 3,7 mm per jaar stijgt.

Alleen socialistische veranderingen wijzen de weg vooruit

Volgens het IPCC moeten de emissies ergens rond 2050 tot nul worden gereduceerd om enige kans te maken. Maar we kunnen niet wachten: er zijn grote, ingrijpende veranderingen nodig en wel NU. We zijn al gevaarlijk dicht bij het passeren van verschillende omslagpunten die, als ze worden overschreden, onomkeerbaar worden met een nog snellere opwarming van de aarde als gevolg, zoals het smelten van de permafrost of de ontbossing van het Amazonegebied.

Vorige week kwamen er ook nieuwe alarmerende berichten dat de Golfstroom in de komende decennia dreigt te worden weggeslagen. In Zweden zou de temperatuur daardoor dramatisch dalen, om nog maar te zwijgen van de negatieve gevolgen voor het mariene leven en het ecosysteem in de hele Atlantische Oceaan en de omliggende regio’s.

Nachtmerriescenario’s met verhoogde emissies, die leiden tot een stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd met 3-5 graden en een stijging van de zeespiegel met enkele meters in de komende decennia, zijn bijna gegarandeerd, tenzij het kapitalisme als systeem wordt vervangen door een democratisch socialistisch systeem, waar productie, distributie en het hele economische systeem wordt gepland op basis van de behoeften van mens en milieu onder democratische controle en bestuur van onderaf.

Dit vereist een revolutionaire massabeweging tegen de economische macht, tegen het kapitalisme. De klimaatbeweging, de vakbonden, de arbeiders- en volksorganisaties hebben democratische organisaties en een socialistisch programma nodig.