Oorsprong van Covid-19: lek in een labo of ecologische crisis van het kapitalisme?

De voorbije maand zijn de gevestigde media in de VS sterk opgeschoven in hun berichtgeving over de oorsprong van Covid-19. Dit komt op het moment dat president Biden een onderzoek door de Amerikaanse inlichtingendiensten heeft bevolen naar de mogelijkheid dat het virus is ontstaan in een laboratorium van het virologisch instituut in Wuhan.

Er zijn daarbij twee hoofdscenario’s. Het ene gaat uit van toeval door een gebrekkige beveiliging van het laboratorium. Deze mogelijkheid werd eerder door de Wereldgezondheidsorganisatie als “uiterst onwaarschijnlijk” afgedaan. Het andere scenario, dat door Trump en zijn aanhangers wordt aangewakkerd, is dat het virus opzettelijk door China is gecreëerd als biologisch wapen.

Die laatste theorie is in sterke mate weerlegd door wetenschappelijk bewijs, terwijl er voor de eerste theorie, die niet volledig uitgesloten is, geen nieuwe aanwijzingen zijn. De meeste virologen zijn nog steeds van mening dat SARS-CoV-2 (de naam van het coronavirus dat Covid-19 veroorzaakt) uit de natuur voortkomt doordat mensen en/of vee in contact kwamen met besmette wilde dieren.

Gezien de verwoestingen als gevolg van de pandemie en het virus achten virologen het belangrijk om de oorsprong van SARS-CoV-2 te achterhalen en te begrijpen. De realiteit van het kapitalisme en de imperialistische rivaliteit vormen echter een belemmering voor dergelijk onderzoek, zeker nu de geopolitieke belangen van de VS en China met elkaar in conflict komen.

Nieuwe Koude Oorlog

De ‘laboratorium-theorie’ wordt door verschillende kapitalistische staten en mediaconcerns actief naar voren gebracht als onderdeel van een offensief in de nieuwe ‘Koude Oorlog’. Langs de andere kant speelt het CCP-regime in China een obstructieve rol in het onderzoek naar de oorsprong van Covid-19.

Gedurende de hele pandemie heeft de Chinese staat cruciale gegevens inzake volksgezondheid achtergehouden. Het regime sloot de toegang tot onderzoek af en manipuleerde gegevens in voorbereidend onderzoek naar de oorsprong van het virus. De obsessieve censuur en geheimhouding onder het CCP-regime speelden een belangrijke rol in de verspreiding van het virus. Het nieuws over de uitbraak werd aanvankelijk tegengehouden, gedreven door de wens om alleen de ‘successen’ van het regime te melden. Deze druk om slecht nieuws de kop in te drukken, nam toe sinds het begin van de acute spanningen tussen de VS en China.

Noch de Amerikaanse noch de Chinese staat kan worden vertrouwd met een echt onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar de oorsprong van COVID-19. Geen van beide staten, die beiden volledig gebonden zijn aan de belangen van hun nationale kapitalistische klassen, heeft er enig belang bij de waarheid te achterhalen – vooral omdat dat noodzakelijkerwijs het kapitalistische systeem dat zij beheren, en de ecologisch vernietigende aard ervan, onder een vergrootglas zou leggen. In plaats daarvan zullen zij in elk stadium proberen de situatie te manipuleren voor hun eigen geopolitieke doeleinden. Het team van Biden heeft deze kwestie nieuw leven ingeblazen in de wetenschap dat Peking nooit zal instemmen met een onderzoek waarover het niet de volledige controle heeft. De onvermijdelijke weigering zal tellen als een onmiddellijke Amerikaanse propaganda-overwinning: het ‘bewijs’ dat de CCP iets verbergt.

De ecologische crisis van het kapitalisme

Hoewel een volledig onderzoek naar de oorsprong van COVID-19 nog jaren kan duren, is de leidende theorie die door de meeste virologen wordt aangehangen bekend als de “veldtheorie”. Deze theorie stelt dat SARS-Cov-2 uit de natuur is voortgekomen, door een reeks “recombinatie-gebeurtenissen” waarbij het virus evolueerde door zich te verspreiden over populaties wilde vleermuizen, wilde dieren, industrieel vee en de menselijke arbeiders die ermee in contact komen in Zuid- en Centraal-China. Coronavirussen in het algemeen zijn berucht om hun ontwikkeling via deze recombinatieprocessen. Dit is een soortgelijk verhaal als de manier waarop vele vroegere virussen op de mens zijn overgeslagen, zoals SARS, H1N1 (varkensgriep) en Ebola. In feite is 60-80% van de opkomende infectieziekten bij mensen afkomstig van in het wild levende dieren.

Veel wetenschappers hebben erop gewezen dat de kans op het ontstaan van dodelijke pandemieën de afgelopen eeuw, en vooral de laatste decennia, drastisch is toegenomen.

Covid-19 is niet de eerste dodelijke pandemie die veroorzaakt wordt door de vernietiging van het milieu door het kapitalisme. Het zal ook niet de laatste zijn. De vernietiging van ecosystemen door de agro-industrie heeft de verspreiding van door dieren overgebrachte ziekten onder de menselijke bevolking verviervoudigd in de laatste 50 jaar. De meeste nieuwe ziekte-uitbraken van de laatste twee decennia zijn ontstaan en hebben zich verspreid als gevolg van de door winstbejag ingegeven vernietiging van de natuur door het kapitalisme.

De grote agro-industrie maakt enorme winsten door de uitbuiting van landarbeiders en door de barbaarse omstandigheden van de fabriekslandbouw, die ontworpen zijn om zoveel mogelijk winst te maken. Overbevolking van genetisch gemanipuleerde dieren, die letterlijk zijn ontworpen om met zo weinig mogelijk voer sneller volgroeid te zijn dan hun wilde soortgenoten, tast het natuurlijke immuunsysteem van deze dieren aan.

Dit leidt tot situaties waarin virussen die in deze dierenpopulaties terechtkomen, zich snel verspreiden en evolueren tot uiterst virulente ziekteverwekkers, en vaak overslaan op landarbeiders die gedwongen worden te werken in onveilige omstandigheden met weinig of geen bescherming.

Dit is een schril voorbeeld van wat Marx de “metabolische kloof” noemde, waarbij de logica van de kapitalistische warenproductie de complexe biogeochemische processen van de natuurlijke wereld verstoort.

Klimaatverandering en ontbossing hebben wilde dierenpopulaties gedwongen dichter bij industriële boerderijen te komen, vooral nu het kapitalisme is doorgedrongen tot de laatste paar oerbosgebieden op de planeet. In het geval van Covid-19 is één theorie dat het toegenomen gebruik van pesticiden in de industriële landbouw gedeeltelijk verantwoordelijk is, aangezien de insectenpopulaties zijn ingestort waardoor besmette vleermuispopulaties dichter bij de mens zijn komen wonen op zoek naar voedsel.

Als gevolg daarvan bereiken de ziekteverwekkers nieuwe dierpopulaties, wat leidt tot virale evolutie. Bepaalde wilde dierenpopulaties zijn “reservoirs” voor deze virussen, waarbij sommige virussen eeuwenlang in dieren circuleren zonder door de mens te worden ontdekt. Wanneer deze virussen in contact komen met nieuwe gastheerpopulaties (vee, mensen, enz.), treden “spillover events” op en verspreiden de virussen zich onder nieuwe populaties, wat uiterst schadelijk kan zijn.

Uit onderzoek is gebleken dat de genetica van SARS-CoV-2 opmerkelijk veel gelijkenis vertoont met andere coronavirussen die in bij wilde vleermuizen zijn waargenomen, hetgeen sterk in de richting van de veldtheorie wijst. Recente studies hebben ook aangegeven dat het mogelijk is dat SARS-CoV-2 al vóór de ontdekking eind 2019 bij sommige mensen (waarschijnlijk landarbeiders op het platteland van China) had gecirculeerd en geëvolueerd was.

Zoals evolutionair viroloog Rob Wallace schrijft: “Alle elementen voor het maken van SARS-2 circuleren in dierpopulaties in het veld, en – over duizenden, zo niet miljoenen vleermuizen, vee, en niet ontdekte menselijke infecties samen – naar alle waarschijnlijkheid in grote overvloed.”

Flinterdun bewijs voor labotheorie

De labotheorie wordt door virologen niet volledig uitgesloten, maar er is tot dusver weinig bewijs dat deze theorie ondersteunt. De labotheorie stelt dat het coronavirus is ontstaan als gevolg van een lek uit een laboratorium in Wuhan, waar het werd bestudeerd in het kader van ‘gain of function’-onderzoek.

Voor alle duidelijkheid: de labotheorie van sommige virologen staat los van de samenzweerderige, anti-wetenschappelijke ideeën van extreemrechts en mensen als Donald Trump, die suggereren dat het coronavirus is gesynthetiseerd als een biologisch wapen dat opzettelijk is ontworpen en uitgezet door de Chinese regering.

‘Gain of function’-experimenten worden uitgevoerd in beveiligde laboratoria waarbij virussen opzettelijk virieler worden gemaakt om te anticiperen op de wijze waarop zij in het wild kunnen muteren, ter ondersteuning van de ontwikkeling van vaccins. Het risico dat een virus tijdens deze experimenten uit het laboratorium ontsnapt, is echter reëel. Zo is de griepstam van 1977 waarschijnlijk ontstaan als gevolg van een ongeluk tijdens de ontwikkeling van een vaccin.

Het aantal ‘gain of function’-experimenten is de laatste decennia inderdaad aanzienlijk toegenomen. Dit is vooral gestimuleerd door de bioveiligheidsinspanningen van de grote agro-industrie sinds het H5N1-virus (vogelgriep). De toegenomen controle heeft ertoe geleid dat zij over de hele wereld veel van dergelijke laboratoria met verbeterde functies financieren. In plaats van echte actie te ondernemen om een einde te maken aan de ecologische vernietiging die inherent is aan het economische model van de kapitalistische agro-industrie, hebben deze bedrijven laboratoria opgezet om te doen alsof ze hun eigen puinhoop proberen op te ruimen, maar pas nadat er ziekteverwekkers zijn opgedoken.

Het grootste deel van het ‘bewijs’ voor de labotheorie in de gevestigde media, draait om de bewering dat drie onderzoekers van het virologisch instituut van Wuhan in 2019 naar het ziekenhuis moesten met ademhalingssymptomen die in verband werden gebracht met een seizoensgriep. Er is geen bewijs dat het om Covid-19 ging en het is gebruikelijk dat onderzoekers van het laboratorium zich regelmatig laten controleren in ziekenhuizen.

Het virologisch instituut van Wuhan bestudeerde in het verleden coronavirussen van vleermuizen, zeker nadat SARS-achtige virussen werden ontdekt in een grot in de provincie Yunnan begin jaren 2000. Deze virussen komen vaak voor en dit is op zich geen bewijs van een lek in het laboratorium.

In feite lijkt het genetisch bewijs net niet te wijzen op een laboratoriumlek. Onderzoekers hebben aangevoerd dat het spike-eiwit dat het virus gebruikt om zich aan ACE2-receptoren op de buitenkant van menselijke cellen te hechten, vrijwel zeker in de natuur zou zijn ontstaan en niet als een laboratoriumcreatie, waarbij het virus zich vervolgens verder zou hebben ontwikkeld door overdracht van mens op mens.

Zelfs als SARS-2 in het virologisch instituut van Wuhan werd vastgehouden, dan nog blijkt uit de genetische code dat het zeker uit de natuur is voortgekomen en niet als een door mensen gemaakt biologisch wapen zoals rechtse samenzweringstheoretici suggereren. Het ontstaan van het virus kan nog steeds stevig worden geplaatst in de metabolische breuk van het kapitalisme met de natuur.

Kapitalisme en de verspreiding van Covid-19

Natuurlijk is het ontstaan van het virus zelf niet het einde van het verhaal, en elk onderzoek zou niet op dit punt moeten eindigen. We moeten ons veeleer afvragen hoe het mogelijk is dat een virus in enkele maanden tijd zo een grote verspreiding over de wereldbevolking heeft kunnen bereiken.

Het wereldwijde neoliberale offensief van de afgelopen decennia heeft de sociale voorzieningen afgebouwd, de ziekenhuisbudgetten onder druk gezet, en de onzekerheid voor werknemers vergroot door overal ter wereld in de vangnetten te snoeien. Door het afbouwen van de arbeidsomstandigheden en de openbare diensten en de roofzuchtige, op winst gerichte vernietiging van de natuur, heeft het kapitalisme precies de voorwaarden geschapen voor het ontstaan van verwoestende pandemieën en ervoor gezorgd dat de gezondheidsstelsels niet voorbereid waren om de gevolgen daarvan op te vangen.

In die zin wordt het verhaal van het lek in het laboratorium gebruikt om de rol van kapitalistische regeringen en het systeem in het algemeen in het zo ver laten verspreiden van het virus te verdoezelen.

In India, bijvoorbeeld, hebben rechtse nieuwsbronnen gesuggereerd dat een Chinees biologisch wapen aan de basis lag van de recente tweede golf die India heeft geteisterd. Op deze manier wordt de labotheorie gebruikt om de barbaarse aanpak van het Modi-regime omtrent het virus te verbergen, evenals de endemische armoede, het gebrek aan gezondheidszorg en de overbevolking in sloppenwijken die het bestaan van miljoenen arbeiders en arme mensen in India bepaalt.

In de VS, waar meer dan 600.000 mensen aan de pandemie zijn gestorven, en elders, weigerden kapitalistische regeringen lockdown-acties te ondernemen toen wetenschappers en gezondheidswerkers dergelijke maatregelen adviseerden, in een poging de winststroom voor het grootkapitaal op gang te houden, met desastreuze gevolgen. Terwijl de arbeidersklasse werd geconfronteerd met ziekte, armoede en dood, profiteerde de kapitalistische klasse meedogenloos van de crisis. Alles, van persoonlijke beschermingsmiddelen tot handgel en zuurstof, werd in veel landen in prijs verhoogd.

Het resultaat is dat velen conclusies trekken over de onmenselijke en irrationele aard van het kapitalistische systeem. Iedereen die 2020 heeft meegemaakt, zal zich dat jaar herinneren als een jaar van ongekende ineenstorting, waarin elke fout in het systeem werd blootgelegd. Dit is precies waar de kapitalistische heersende klasse bang voor is.

Nood aan een echt onderzoek

Er is een reële behoefte aan een echt, onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar de oorsprong van Covid-19. Daartoe mag geen enkele theorie worden afgewezen voordat virologen de tijd hebben gehad om hun onderzoek uit te voeren.

De kapitalistische grootmachten van de wereld, die geconfronteerd worden met een toename van de imperialistische spanningen, voornamelijk tussen de VS en China, zullen nooit het soort onderzoek toestaan dat nodig is. Zelfs ‘democratische’ kapitalistische staten, die de multinationals van de agro-industrie willen indekken, hebben in het verleden cruciale informatie over lokale virusuitbraken achtergehouden voor onderzoekers van zoönotische ziekten. In een autoritair regime als dat van China, dat meer dan wat ook bang is voor sociale “instabiliteit”, is de obsessie met geheimhouding nog groter.

De VS deden precies hetzelfde na het opduiken van het H1N1-virus (Mexicaanse griep), waarvan Amerikaanse agro-industriële bedrijven de grootste exporteurs ter wereld waren. En nu speelt de Chinese staat deze rol met COVID-19. Als vurige beheerders van het kapitalistische systeem zijn de VS, China enz. totaal niet bereid om de ecologisch destructieve praktijken van de grote agro-industrie aan te vechten en de nodige maatregelen te nemen om toekomstige pandemieën te voorkomen.

Elk onderzoek naar de oorsprong van COVID-19 zou onder de democratische controle van de arbeiders moeten staan, en geleid worden door de betrokken virologen en gezondheidswerkers, en niet door de apparaten van de rivaliserende imperialistische staten en hun inlichtingendiensten. De instellingen van de imperialistische staten aan beide zijden van de “Nieuwe Koude Oorlog” zijn niet in staat om hun eigen verantwoordelijkheden te onderzoeken bij de crisis die zij hebben gecreëerd.

Een dergelijk onderzoek zou verder moeten kijken dan de oorsprong van het virus, en ook moeten nagaan hoe de nalatigheid van kapitalistische regeringen en het meedogenloze winstbejag van ondernemingen het virus in staat hebben gesteld zich te verspreiden, te ontwikkelen en de wereld te verwoesten.

Een echt onderzoek zou ook eisen naar voren brengen om ervoor te zorgen dat dit nooit meer kan gebeuren. Er moet onmiddellijk en op grote schaal worden geïnvesteerd in de duurzame ontwikkeling van regio’s die een groot gevaar voor spill-over vormen. Om te voorkomen dat de dodelijkste ziekteverwekkers overslaan, moeten we de complexiteit van bossen en wetlands behouden en ecologische buffers in stand houden tussen de ziektereservoirs, onze voedseldieren en de menselijke bevolking.

Radicale socialistische maatregelen

De voedselindustrie moet uit handen worden genomen van de agro-industriële multinationals, die alleen maar hun winsten willen maximaliseren, ongeacht de kosten voor de planeet en de volksgezondheid.

Een socialistische voedselindustrie, in publieke handen en onder democratische controle van de werkende klasse en de arme mensen, zou onmiddellijk duurzame landbouwtechnieken toepassen, de agrobiodiversiteit herstellen en de hyperuitbuitende arbeidsomstandigheden van de landarbeiders in de wereld verbieden.

Dit is slechts een van de vele noodzakelijke stappen die een socialistische planeconomie zou nemen om de metabolische breuk van het kapitalisme met de natuur te helen. Een dergelijk systeem zou gebaseerd zijn op productie voor behoeften, niet voor hebzucht, en ook op solidariteit tussen arbeiders over de hele wereld, niet op inter-imperialistische rivaliteit. Dit is alleen mogelijk als de macht wordt weggerukt van de kapitalistische heersende klassen en in handen wordt gelegd van de arbeiders van de wereld.