De Franse arbeiders uit de jaren 1930 roepen ons toe: ‘Maak niet opnieuw dezelfde fouten!’

Van 6 februari 1934 tot 6 januari 2021

In deze periode van diepe economische, sociale, ecologische en gezondheidscrisis wordt regelmatig teruggekeken naar de jaren 1930. Zo doet de aanval op het Capitool in Washington DC door Trump-aanhangers denken aan de anti-parlementaire opstand van de fascistische liga’s in Parijs op 6 februari 1934. Met tienduizenden wilden ze naar het parlement trekken om ‘het wicht’, zoals extreemrechts de Franse Republiek toen noemde, omver te werpen.

Economische crisis en diskrediet van de traditionele politieke krachten

De Covid-19-pandemie heeft de economische crisis die al begon te ontwikkelen op een onwaarschijnlijk ritme versneld. Op enkele maanden is er een economische neergang die enkel kan vergeleken worden met die tijdens de Grote Depressie van de jaren 1930. In Frankrijk waren de gevolgen van die depressie, die in 1929 in de VS begon, pas in 1931 voelbaar. De werkloosheidscijfers explodeerden tot 273.000 in 1932 en 340.000 in 1934. In 1936 werd een piek van een miljoen werklozen bereikt.

Samen met de crisis was er een enorm diskrediet van alle instellingen en traditionele partijen. Die waren niet in staat om oplossingen te vinden en ze werden bovendien geteisterd door een opeenvolging van politiek-financiële schandalen. Tussen mei 1932 en februari 1934 waren er zes verschillende regeringen. Eén van de schandalen, de dubieuze ‘zelfmoord’ van de oplichter Stavisky (die banden had met verschillende parlementsleden en andere notabelen), bespoedigde de val van de regering-Chautemps op 28 januari 1934. De nieuwe regering onder leiding van Daladier zou op 6 februari 1934 aan het parlement voorgesteld worden.

Maar Daladier had de Parijse politieprefect Jean Chiappe ontslagen, die naar verluidt dicht bij de extreemrechtse liga’s stond. Extreemrechts voelde zich gesterkt door de machtsovername door de nazi’s in Duitsland een jaar eerder. Het ontslag van Chiappe maakte dat hun woede op een kookpunt kwam. Ze riepen op tot een betoging op 6 februari. Het liep uit de hand: de politie werd overrompeld door de gebeurtenissen en het kwam tot rellen.

Het antwoord van links

De waarschuwing van de fascistische dreiging leidde tot protest. Op 9 februari betoogden de communisten alleen. Op 12 februari was er een algemene staking georganiseerd door de vakbondsfederaties CGT (die toen dicht bij de sociaaldemocratie stond) en de CGTU (die dicht bij de communisten stond). Zowel de socialistische partij SFIO (Section Française de l’Internationale Ouvrière) als de communistische partij PCF riepen op tot betogingen. Het was niet de bedoeling om samen te betogen. De basis zorgde voor een verrassing: de druk was zo groot dat de twee menigten samenkwamen en de slogan ‘eenheid’ riepen.

Voorheen was de officiële positie van de stalinistische communistische leiding dat de fascisten en de sociaaldemocraten op gelijke voet stonden. De sociaaldemocraten werden omschreven als ‘sociaalfascisten’. De sociaaldemocratische leiding was slechts iets minder sektarisch. Beide partijen moesten afstand nemen van hun eerdere slogans en standpunten, die door de leden in de praktijk werden verworpen.

De test van de praktijk is vandaag niet minder fundamenteel. Helaas lijkt het erop dat de meest prominente linkse figuren in de VS niet opgewassen zijn tegen de uitdagingen. In plaats van op te roepen tot mobilisatie van de arbeidersklasse, hebben Bernie Sanders, Alexandria Ocasio-Cortez en anderen zich beperkt tot parlementaire initiatieven die “respectabel” zijn voor het establishment. Dergelijke initiatieven zijn alleen nuttig als zij gepaard gaan met actieve mobilisatie en vastberaden strijd, gebaseerd op wat nodig is om tegemoet te komen aan de behoeften van de arbeiders en de onderdrukten, en niet op wat aanvaardbaar is voor de verdedigers van het kapitalistische uitbuitingssysteem. In de huidige context van de Verenigde Staten betekent dit dat men de Democratische Partij moet verlaten en onder ogen moet zien wat zij is: één van de twee partijen van Wall Street.

Wie zijn onze bondgenoten?

In 1934 was er wel degelijk sprake van een massamobilisatie van politieke militanten en vakbondsactivisten. Maar de leiders van de grote vakbonden deden er alles aan om de strijd te verleggen naar kanalen die op het eerste gezicht minder onzeker leken. Het verlangen naar eenheid in de strijd werd misbruikt om de eenheid te verbreden en de Radicale Partij, één van de centrale traditionele politieke krachten van het Franse kapitalisme van het interbellum, op te nemen in een “Volksfront”. Zoals Trotski uitlegde, vormde het Volksfront een strop die om de nek van de arbeidersklasse was gebonden, in die mate dat de arbeidersorganisaties politiek ondergeschikt werden aan de partij van de burgerij. Hij stelde de tactiek van het eenheidsfront van werkenden in actie voor, een front dat volledig los stond van kapitalistische krachten.

Het eerste antwoord van de burgerij op de fascistische provocaties van 1934 was een poging om een regering te vormen die als een soort scheidsrechter en redder boven het gewoel stond. Haar voornaamste doel was het blokkeren van de arbeidersbeweging die zich tegen extreemrechts in beweging had gezet.

De regering-Biden in de VS zal zich op dezelfde manier proberen voor te stellen. Hoewel er na de aanval op Capitol Hill door Trump-aanhangers geen directe golf van mobilisatie kwam, mogen we niet vergeten dat de VS net de grootste sociale beweging uit zijn geschiedenis achter de rug heeft met het massaprotest na de racistische politiemoord op George Floyd. Deze indrukwekkende mobilisatie kwam op gang ondanks de gezondheidscrisis die onder de Amerikaanse bevolking meer dan tien keer zoveel doden veroorzaakte als de oorlog in Vietnam. Voor de uitbraak van de pandemie was er ook de grootste beweging van vakbondsstrijd sinds de jaren 1980. De kapitalistische klasse vreest deze sociale vulkaan meer dan wat ook.

De stakingen van mei-juni 1936

Uiteindelijk won het Volksfront de verkiezingen van april/mei 1936. Maar terwijl de regering (1) nog niet eens gevormd was, maakte het nieuws van de overwinning de werkende massa’s enthousiast. Spontaan sloeg dit om in actie, tot het een algemene stakingsbeweging op gang bracht die het kapitalisme in Frankrijk bijna omver wierp! Op 31 mei hekelde het dagblad Le Temps (de voorloper van Le Monde) met afschuw “de orde die in de fabrieken heerst”: de arbeiders gedroegen zich er “alsof de fabrieken al van hen waren”! Op 4 juni – aan de vooravond van het aantreden van de nieuwe regering – breidden de stakingen zich uit tot vrijwel alle bedrijfstakken. De nationale economie begon verlamd te raken. Op 6 juni was het aantal stakers opgelopen tot meer dan 500.000. De volgende dag was het bijna het dubbele!

Het is een soortgelijk proces dat de leiding van de Democratische Partij vreesde, en daarom probeerde zij zo wanhopig de overwinning van Bernie Sanders in de Democratische voorverkiezing voor de nominatie van hun presidentskandidaat te verhinderen. Wat zou het effect zijn geweest van zijn overwinning in de Democratische voorverkiezing en zijn waarschijnlijke overwinning op Trump? (2) Zeker in een context waarin de term “socialisme” vandaag al veel populairder is dan “kapitalisme”. De Democratische leiding gaf nog liever de voorkeur aan vier extra jaren Trump-waanzin.

Hoe zou Sanders gereageerd hebben? In 1936 waren de Franse arbeidersleiders in paniek en angst voor de beweging die hun overwinning op gang had gebracht. Op 11 juni riep de communistische leider Maurice Thorez uit: “Je moet weten hoe je een staking stopt”, want “het uur van de revolutie is nog niet aangebroken.” De stakingsbeweging is uiteindelijk uitgeput geraakt als gevolg van de opstelling van de leiders van de syndicale en politieke arbeidersorganisaties.

Er werden belangrijke sociale verworvenheden bekomen, die de volgende regeringen steevast probeerden terug te draaien. Een historische kans om het Franse kapitalisme omver te werpen, ging evenwel verloren. Die omverwerping zou een vernietigende slag toegebracht hebben aan het fascisme in Duitsland, Italië en Spanje. Het zou bovendien een impuls gegeven hebben voor een politieke revolutie tegen de dictatuur van Stalin in de Sovjet-Unie.

Het potentieel werd niet benut vanwege de houding van leiders die geen vertrouwen hadden in de capaciteit van de werkenden om de maatschappij volledig te veranderen door het kapitalisme omver te werpen. Uiteindelijk was het dezelfde defaitistische conclusie die Sanders ertoe aanzette om zich te onderwerpen aan Joe Biden in plaats van het keurslijf van de Democratische Partij te verlaten om de grondslagen te leggen voor een massale politieke organisatie van de werkenden en hun gezinnen. Stel je eens voor hoe exponentieel zo’n organisatie had kunnen groeien indien ze een rol had gespeeld om de Black Lives Matter-beweging richting te geven met gedurfde slogans in plaats van zich te beperken tot een oproep om voor Biden te stemmen.

Er is geen gebrek aan strijdlust aan de basis van de samenleving. De catastrofale toekomst die het kapitalisme voor ons in petto heeft, zal die strijdlust blijven aanwakkeren. Het is echter niet gemakkelijk om een degelijke aanpak van de strijd te ontwikkelen zonder een alternatief op het kapitalisme. Vandaag is het net als in de jaren 1930 belangrijk om ons te organiseren rond een revolutionair socialistisch programma en te vechten om dit te populariseren zodat het een kracht kan worden die gedragen wordt door de werkende massa’s.

Noten

1. De regering van het Volksfront was samengesteld uit de SFIO en de Radicale Partij met externe steun van de Communistische Partij. Het duurde van mei 1936 tot april 1938.
2. Alle peilingen wezen op een comfortabele voorsprong van Sanders op Trump, terwijl de strijd met Biden veel onzekerder was.