Uit onze archieven: “Nazi’s toen en nu”
Gepubliceerd in ‘De Militant’, oktober 1992, naar aanleiding van de internationale betoging tegen racisme en fascisme op 24 oktober 1992.
De beelden van fascistische bendes die asielzoekers terroriseren in Rostock hebben de arbeidersbeweging over heel Europa met verbijstering vervuld. Ze riepen herinneringen aan de groei van het fascisme in de jaren 1930 op. Onderstaand artikel, gepubliceerd in de Engels Militant geefteen overzicht van het vooroorlogs fascisme. Is herhaling mogelijk?
De term ‘fascisme’ word vaak gebruikt als een scheldwoord tegen racisten. Maar waar fascisten het voor het zeggen kregen, bouwden ze onmiddellijk een sterkstaatsapparaat uit dat een scherpe aanval inzette tegen alle arbeiders. Vakbonden en politieke partijen werden van de straat geveegd. Miljoenen arbeiders werden de dood ingejaagd. Alle democratische rechten werden verbrijzeld.
Na de Eerste Wereldoorlog werden Italië en Duitsland overrompeld door sociale onrust. Naar het voorbeeld van de Russische Revolutie van 1917 namen de arbeiders en de boeren de bedrijven en de grond in bezit. De economische crisis kwam vooral hard aan bij kleine ondernemers. Hun inkomen kelderde tot onder het peil van dat van de arbeiders. Velen gingen bankroet en sloten zich aan bij de arbeiders die de grote banken en industrieën verantwoordelijk achtten voor de economische crisis.
Kantoorbedienden werden massaal lid van de vakverenigingen en steunden de bedrijfsbezettingen. In Duitsland brachten heel wat middenstanders voor het eerst een stem uit op de sociaaldemocratie.
Aarde heroïsche pogingen om het kapitalisme omver te werpen, werden verijdeld door…. de arbeidersleiding. De leiders van de Italiaanse Socialistische Partij weigerden de bedrijfsbezettingen en bezettingen van de landbouwgronden te steunen. Zo verzekerden ze het voortbestaan van het kapitalisme. In Duitsland lag de kapitalistische heerschappij op apegapen: raden van soldaten en arbeiders werden opgericht. Aan het hoofd van deze radenrepubliekstonden achter de leiders van de Sociaaldemocratische Partij (SPD) die de arbeidersdemocratie onmiddellijk ontmantelden en het kapitalisme de kans gaven zich te herstellen. De financieel geruïneerde boerenstand en middenlagen van de samenleving waren de wanhoop nabij door het falen van de arbeiderspartijen om hun problemen op te lossen. Het was toen dat de fascisten op het politieke toneel verschenen en door agitatie en valse beloften deze middengroepen voor zich trachten te winnen. Terwijl de Italiaanse socialisten openlijk de bezettingen van de landbouwgrond veroordeelden, eisten de fascisten ‘grond voor hen die hem bewerken’.
De fascistische knokploegen in Duitsland en Italië werden gefinancierd door de belangrijkste industriëlen en grootgrondbezitters. Zij waren na de ontzaglijke revolutionaire heropleving na de Eerste Wereldoorlog als de dood voor een socialistische omwenteling en bouwden daarom een soort reservemacht op om hun positie in de samenleving te beschermen.
In 1923 kwamen de Duitse arbeiders opnieuw in opstand tegen hun onderdrukker. Na het verraad van de SPD in 1918 genoot de Communistische partij van Duitsland (KPD) het vertrouwen van de arbeidersklasse. De KDP had de Duitse arbeidersbeweging naar een overwinning kunnen leiden. Tragisch genoeg luidde het onvermijdelijke verdict van Stalin dat de Duitse arbeiders nog niet klaar waren voor het socialisme. Opnieuw werd een enorme kans gemist. De fascisten konden er de vruchten van plukken.
Op dat ogenblik waren de fascisten echter nog een minuscule kracht. Of zoals nazileider Goebels later stelde: “had de vijand geweten hoe zwak we eigenlijkstonden, had hij ons in de prak geslagen”.
De depressie van de jaren ’30 stortte Duitsland opnieuw hals over kop in een periode van zware economische crisis. De werkeloosheid steeg tot 6 miljoen. Grote banken stortten in elkaar en reeds in 1930 draaide de industrie op de helft van haar productiecapaciteit.
Ondanks de vroegere miskleunen van de leiders, haalde de SPD in de verkiezingen van 1930 het hoogste aantal stemmen van alle partijen en verhoogde de Communistische Partij haar stemmenaantal met een miljoen. De grootste shock was echter de enorme stemmenwinst van de nazi’s. Een winst van meer dan 5 miljoen stemmen maakte van de NSDAP de tweede grootste partij van Duitsland.
Leon Trotski en de aanhangers van de linkse oppositie binnen de Communistische Internationale stelden dat de krachtsverhoudingen nog steeds in het voordeel van de arbeidersbeweging lagen. Trotski argumenteerde voor een sterk eenheidsfront van KDP en SPD om verenigd te kunnen optreden tegen fascisten. Door in de praktijk de eigen leidinggevende rol aan te tonen en tegelijk de laksheid van de sociaaldemocratische leiders te onthullen, had de KDP makkelijk de meerderheid van de arbeiders voor zich kunnen winnen.
Een vastberaden strijd voor een socialistische samenleving had de KDP de steun van de bedreigde kleine winkeliers en kleine boeren, die zich op dat moment massaal naar de nazipartij aan het richten waren, kunnen opleveren.
De fascisten maakten handig gebruik van de economische crisis door met alle demagogische beloftes te zwaaien. Ze hadden het aldoor over goedkope staatskredieten voor kleine ondernemers.
De arbeiders werden ervan beschuldigd met hun “buitensporige looneisen” en werkloosheidsvergoedingen de belastingen op te drijven. Er werd ingespeeld op nationalistische gevoelens en men zocht de oorzaak van de economische crisis in de herstel betalingen die na de Eerste Wereldoorlog door de buitenlandse imperialistische machten aan Duitsland werden opgelegd.
De fascisten trokken alle lagen van de samenleving die zich buiten de georganiseerde arbeidersbeweging bevonden naar zich toe.
De stormtroepen van de nazipartij waren samengesteld uit oorlogsveteranen, ex-gevangenen, pooiers, gangsters, … m.a.w. de meest ontspoorde en ontaarde groepen van de samenleving. De nazi’s besteedden ook veel aandacht aan werkloze jeugd, waaronder veel dakloze jongeren.
Om deze bonte schakering van groepen bij elkaar te houden, moesten de Duitse fascisten beroep doen op de laagste vooroordelen die bij deze mensen leefden. Men wekte een blind mystiek geloof op. Daar waren zij, met weinig succes overigens, de arbeiders trachtten te ronselen, wierpen de nazi’s zich op als enige echte socialisten en maakten er werk van om bepaalde stakingsacties te ondersteunen en zelfs stakingen uit te lokken. Ze gebruikten hun antisemitische propaganda om hun aanhangers te verenigen tegen een denkbeeldige vijand en de aandacht af te wenden van de werkelijke onderdrukkers.
Maar zelfs met 6 miljoen stemmen achter zich, voelden de fascisten zich nog niet sterk genoeg voor een machtsovername.
In november 1932, de laatste verkiezing voor Hitler aan de macht kwam, haalden de arbeiderspartijen gezamenlijk nog altijd meer stemmen dan de nazi’s. Maar de leiders van de Sovjet-Unie maakten een aantal catastrofale fouten. Dit terwijl de reformistische leiders van de SPD behept waren met een ziekelijke angst voor een massabeweging. De KDP-leiding verwierp actie in een eenheidsfront met de SPD op basis van de ongelofelijke opvatting dat de arbeiders van de SPD geen haar beter waren dan de fascisten. Ze omschreef de SPD als “sociaal-fascistisch”. In de twee cruciale jaren voor de machtsovername van Hitler weerhield de KDP zijn milities van acties tegen de moorddadige nazi-horden. De KDP-leiders eisten van de sociaaldemocratische arbeiders dat ze zouden overlopen naar de communisten, zonder dat deze laatsten zich ook maar een enkele keer actie bewezen hadden. Ook onderschatten zij het gevaar dat van de fascisten uitging volkomen. Ze verklaarden dat Hitlers gigantisch toegenomen steun voor hem “het begin van het einde” inluidde. De leiders van de SPD van hun kant steunden het onstabiele dictatoriale regime om Hitler tegen te houden! Ze drongen er bij de arbeiders op aan de gewelddadige aanvallen van de fascisten onbeantwoord te laten. Zelfs op het ogenblik dat Hitler het kanselierschap aangeboden kreeg, wachten de arbeiders tevergeefs op een oproep tot actie. “Laat je niet provoceren, blijf kalm” en ”vooral geen bloedvergieten,” kregen ze te horen. Zonder de minste tegenstand werd de sterkste arbeidersklasse van Europa overgeleverd aan Hitler.
De grote industriëlen en de grootgrondbezitters waren verontrust over Hitlers volledige machtsovername. Hoewel hij hen verzekerde dat hun eigendommen en winsten veilig waren, maakte zijn massale aanhang, bezield door de uitzinnige wanhoop van de middenklasse, hem tot een onvoorspelbare en onbetrouwbare agent van het kapitaal. Hoeveel druk kon hij weerstaan van zijn rabiate nazistische aanhang in hun eis tot het beknotten van de monopolies?
Maar de heersende klasse wist dat ze geen andere keuze had dan in zee te gaan met Hitler en een naziregime riskeren. Heel hun systeem en hun winsten stonden op het spel, de bestaande dictatuur was te onstabiel en zou spoedig in elkaar stuiken. In dat geval was een burgeroorlog tussen de strijdende groepen in de samenleving onvermijdelijk. Om hun winsten veilig te stellen was een verdere aanval op de levensstandaard van de arbeiders nodig. De arbeidsovereenkomsten van miljoenen arbeiders werden vernietigd. De nazi’s konden hun massale aanhang, hun enorm militair apparaat en hun populaire retoriek inzetten als een pletwals tegen de vakbonden. Hitler ontgoochelde geenszins het patronaat. Hij gaf hen de vrije hand om ongenadig de arbeiderslonen neer te drukken en de levenscondities van de arbeiders aan te tasten. De kapitalisten en de grootgrondbezitters kregen met gulle handvrijstellingen van belastingen, subsidies en kwijtschelding van schulden.
In plaats van de redder van de kleine zelfstandigen en de boeren te zijn, richtte het fascistische regime hen verder ten gronde terwijl de grote warenhuizen hun winsten verhoogden. Kleine boeren werden het hongerbestaan ingedreven terwijl het de grootgrondbezitters goed voor de wind ging. Zoals een Italiaanse fascistische minister verklaarde: we kunnen onmogelijk de eigendom van de grootgrondbezitters verbeurd verklaren. We zijn fascisten, geen socialisten.
Om het grootkapitaal tevreden te stellen en om de oppositie tegen hun pro-kapitalistische politiek de kop in te drukken, moesten de nazi’s hun eigen fascistische organisaties uitzuiveren. Nazi’s werden uit de partij gezet en terechtgesteld of op transport gezet naar concentratiekampen. De SA stormtroepen (de Bruinhemden) werden uitgezuiverd en ontwapend. De SS (de zwarthemden), trouwer ten opzichte van Hitler, kregen een bevoorrechte positie binnen het partijapparaat.
Marxisten omschrijven het fascisme als een reactionaire beweging met een massabasis in de middenklasse. Eens aan de macht, kan het echter niet veel langer meer rekenen op deze massale steun, aangezien al de retoriek omtrent ‘de kant kiezen van de kleine man’ totaal in het water valt doordat de fascisten in werkelijkheid een politiek voeren die gedicteerd wordt door de belangen van het grootkapitaal.
Daardoor veranderen fascistische regimes, eens ze aan de macht waren, snel in militaire en politie-dictaturen, die zichzelf handhaafden door middel van terreur, het gevoel van machteloosheid dat een verslagen arbeidersklasse overvalt en uiteindelijk ook door de oorlog.
Nadat het duidelijk werd dat Duitsland een militaire nederlaag zou lijden, gaven de Duitse kapitalisten de voorkeur aan wapenstilstand. Maar het monster dat de burgerij zelf gecreëerd had, het naziregime, was aan haar controle ontsnapt.
Na de Tweede Wereldoorlog was de helft van Europa verloren voor het kapitalisme. Alleen al hierom zal de burgerij zich hoeden om de macht terug in handen te geven van fascistische regimes. Indien zij zich ertoe gedwongen ziet om de arbeidersklasse haar na door lange strijd verworven democratische rechten opnieuw hardhandig aan te pakken, zal het kapitaal zich liever tot de bestaande ordehandhavers wenden: leger en rijkswacht. De hoofden van deze instellingen zijn meer vervlochten met de burgerij, bewegen zich meer in burgerlijke kringen en zijn dan ook makkelijker te kneden door de heersende klasse. Fascistische organisaties zouden dan ook optreden als reservetroepen ter aanvulling van de militaire reactie.
Op dit ogenblik kennen extreem rechtse organisaties een zorgwekkend toenemende steun in heel wat Europese landen. Het verenigde Duitsland telde in 1991 veertigduizend leden van neonazistische organisaties.
In hetzelfde jaar vermoordden sympathisanten van deze groeperingen 3 migranten, brachten ernstige verwondingen toe aan 449 mensen en voerden 1300 racistische aanslagen uit. Hoogst waarschijnlijk onderschatten deze officiële cijfers schromelijk de werkelijkheid. Ze worden alleszins ruimschoots overtroffen door de cijfers van 1992. Het is vooral onrustwekkend dat neonazi’s nogal wat jonge mensen blijven aantrekken. De Duitse staatsveiligheid beschrijft de “gemiddelde skinhead” als jonger dan 21 en afkomstig uit een semi-agrarisch en onderontwikkeld gebied. Onder de noemer “onderontwikkeld” kunnen we zowat heel Oost-Duitsland schrijven en drie vierden van de skinheads waarvan de politie een dossier bijhoudt komen daar vandaan. Dit is alleszins een belangrijke aanwijzing voor de redenen van de groei die het fascisme nu meemaakt.
Brengen we onszelf even de beloften van vrijheid en voorspoed in herinnering bij de val van het stalinisme in Oost-Europa. De politici die met deze beloften in het rond zwaaien zijn er niet in geslaagd de gouden bergen waar te maken.
De rijke kapitalistische neefjes hebben de Oost-Duitse industriegewoon platgegooid. 40 procent van de actieve bevolking is reëel werkloos, de inflatie bedraagt 14 procent. De voordelen zoals een gewaarborgde job, gratis kinderopvang, en recht op abortus, die de arbeiders onder het oude regime genoten werden afgeschaft of worden systematisch teruggeschroefd.
De mensen die de hereniging in 1990 toejuichten, vinden nu hun streek totaal verkommerd en verlaten terug. Ondanks de verlammende en demoraliserende uitwerking van de werkloosheid demonstreerden duizenden Oost-Duitsers tegen de afdankingen die met privatiseringen gepaard gingen. Arbeiders van de scheepswerken (Rostock) bezetten hun werkplaatsen. Maar de vakbonden van de SPD lieten hen schaamteloos in de kou! Hierdoor was een nederlaag onvermijdelijk. Geen wonder dat de Oost-Duitsers zich door alle gevestigde politici verraden voelden.
Ook de West-Duitsers zijn ontgoocheld. Ze zijn ervan overtuigd dat zij de factuur van de hereniging moeten betalen onder de vorm van verhoogde belastingen, terwijl de rijken belastingvermindering genieten en subsidies opstrijken. Opiniepeilingen tonen een voortschrijdende vervreemding van de traditionele politiek aan. Slechts 28 procent van de ondervraagden vindt dat de juiste mensen leiding geven. 60 procent vertrouwt de politici niet meer.
Waarom hebben deze gevoelens zich niet vertaald in een draai naar links? De herinvoering van het kapitalisme was een nederlaag voorde werkende klasse in zowel OostEuropa als de rest van de wereld.
De Communistische partijen hebben niet alleen zichzelf gediscrediteerd door de ervaring met het stalinisme, maar ook het echte socialisme is stevig door het slijk gesleurd. Dit heeft de arbeidersklasse in het oosten politiek gedesoriënteerd achtergelaten. Hoe dan ook, de Oost-Duitse massa’s die in 1989 op straat kwamen tegen het stalinisme zongen de Internationale. Ze eisten meer democratie en een einde aan de corruptie. Maar er was geen politieke leiding om hun streven naar een politieke revolutie in goede banen te leiden.
Toen de Berlijnse Muur neerging, en ze een glimp opvingen de hoge levensstandaard in het kapitalistische westen, leek er geen andere optie dan een hereniging onder het kapitalisme. Datzelfde kapitalisme heeft nu het Oosten verzwakt en gedesillusioneerd achtergelaten en de verarmde jeugd blootgesteld aan de nazibedreiging. De leiders van de reformistische partijen en de vakbonden hebben niets gedaan aan om het socialisme en arbeidersorganisaties uit het diskrediet te halen. De leiding van de SPD heeft de kapitalistische eenmaking toegelaten zonder rekening te houden met de jobs van de Oost-Duitse arbeiders en de levensstandaard van de Westerse werkers. In plaats van zich af te zetten tegen het corrupte politieke en sociale complot wentelen ze zich in kapitalistische respectabiliteit. Vooral qua salaris. In de Duitse media over de levensstandaard van de politici kwamen de sociaaldemocraten er even bekaaid van af als hun burgerlijke collega’s. de SPD-leiders worden beschouwd als deel van het politieke establishment en zijn mee slachtoffer van de algemene desillusie in deze gevestigde orde.
In zulke omstandigheden is immigratie een explosief punt geworden dat op een cynische manier misbruikt word door zowel openlijke racisten als “respectabel rechts”.
De ineenstorting van het IJzeren Gordijn en de etnische conflicten die dit met zich meebracht, hebben duizenden migranten toegevoegd aan diegenen die al aan de vervolging of armoede in de koloniale wereld ontvlucht waren. In 1981 kwamen er 133.350 mensen in Duitsland wonen. In 1991 was dit cijfer al gestegen dat 478.107. Dit was wel alweer minder dan in 1990. Het aantal etnische Duitsers die hun immigratierecht opeisten, vertoonde een piek in 1990. Het aantal asielzoekers steeg en blijft stijgen: 233.000 in de eerste 7 maanden van 1992. Dit is bijna evenveel als het totaal van 1991.
Natuurlijk hebben de neonazi’s misbruik gemaakt van deze duidelijke stijging en ook van het groeiende nationalisme na de hereniging. Zij waren echter niet de enigen. Het christendemocratische CDU van Kanselier Kohl greep de migrantenkwestie aan om de schuld voor de rotzooi rondom de hereniging van zich af te wentelen. In werkelijkheid zou het Duitse kapitalisme zonder migranten aan haar einde komen: er zijn 2 miljoen geïmmigreerde arbeiders in Duitsland. Een kwart van alle metaalarbeiders, 20 procent van de arbeiders in de voedingsindustrie en textielsector en 17 procent van de gemeentearbeiders zijn migranten. Net zoals in België zijn migranten destijds naar Duitsland gehaald om het werk op te knappen dat de eigen arbeiders niet meer wilden doen. Een vierde van de Duitse migranten woont langer dan 20 jaar in Duitsland. Maar vorig jaar werd slechts aan 20.0000 mensen de Duitse nationaliteit toegekend. Alle anderen worden uitgesloten van de officiële politiek. Racisme is dus niet vreemd aan de Duitse heersende klasse en de CDU.
Maar ze willen de fascistische horden niet massaal loslaten. Evenmin hebben de neonazi’s voldoende zelfvertrouwen om de arbeidersorganisaties of de reeds lang ingeplante Turkse gemeenschap openlijk aan te vallen.
De Duitse heersende klasse zal in de nabije toekomst de nazi’s waarschijnlijk proberen in te tomen. Maar net zoals in de rest van Europa zullen ze het racisme en de fascistische organisaties opnieuw gebruiken wanneer werkloosheid en sociale problemen hun systeem in gevaar brengen.
Vandaag recruteren en trainen de fascisten nieuwe leden die ze in de toekomst zullen gebruiken om de arbeiders te verdelen en activisten te terroriseren. Daarom moeten ze bevochten worden en begaan de socialistische partijen een stommiteit als ze er niet tegen mobiliseren. Arbeiders van overal moeten niet in de leugen trappen dat fascisme en nationalisme typisch Duitse karakteristieken zijn. Miljoenen Duitse socialisten en arbeidersactivisten hebben de nazi’s bevochten.
De gebeurtenissen in Rostock hebben de meeste Duitse werkers geschokt. Inclusief velen in Rostock. Sommige bewoners juichten de fascistische aanvallen toe, maar 20.000 werden gemobiliseerd voor democratie tegen nazigeweld.
Dat waren er veel meer dan er aan om het even welke nazi-aanval hebben deelgenomen. Gewone mensen applaudisseerden bovendien voor de betoging vanuit hun venster.
Honderdduizenden kunnen gemobiliseerd worden en de fascisten van de straat drijven als de SPD en de vakbonden oproepen voor een massademocratie tegen de neonazi’s en voor meer jobs en een betere huisvesting. In plaats daarvan heeft SPD openlijk mensen afgeraden om deel te nemen aan de tegenbetoging in Rostock!
Zal de aanhang van de Duitse neonazi’s dan blijven groeien? Niet als de werkende klasse optreedt. De demoralisatie waarop ze parasiteren, kan vernietigd worden en hun vals radicalisme geopenbaard door een massaal en krachtdadig optreden van de arbeidersorganisaties. Ambtenaren en metaalarbeiders gingen eerder dit jaar massaal in staking. Dit ondanks de houding van hun leiding. Racistische aanvallen zouden de vakbonden kunnen dwingen om campagne te voeren tegen racisme, in het bijzonder in die vakbonden met een groot aantal migranten.
Werkers van heel Duitsland zullen in de toekomst opnieuw strijd leveren en zich opnieuw manifesteren als de sterkste kracht in de Duitse maatschappij. De harde kern van de neonazi’s zal niet verdwijnen, in de laatste instantie zal het een strijd zijn om een einde te maken aan de werkloosheid en de sociale crisis van het kapitalisme. Een strijd voor een socialistische maatschappij die de nazi’s zal vernietigen.