Kapitalisme in crisis. Karl Marx had gelijk

“Dit is een ogenblik dat Karl Marx boeiend zou hebben gevonden, het financieel kapitalisme ligt op alle vlakken onder vuur” (The Guardian). De economische medicijnmannen en waarzeggers van het kapitalisme zaten ernaast en de marxisten hadden gelijk. Dat is wat de ineenstorting van Lehman Brothers – de vierde grootste investeringsbank ter wereld – betekent.

De financiële “zwarte zondag” werd gevolgd door een “meltdown Monday” (ineenstorting op maandag) met een wereldwijde ineenstorting van de aandelenprijzen. Dit heeft de ideologische fundamenten – en veel meer – van het kapitalisme door elkaar geschud.

Vertegenwoordigers van het kapitalisme stelden dat de val van het stalinisme en het verdwijnen van de geplande economieën in Rusland, Oost-Europa en elders ervoor hadden gezorgd dat het kapitalisme het enige mogelijke systeem was. De toekomst zou er één worden van aanhoudende groei en een betere levensstandaard voor iedereen.

Wij stelden toen reeds dat de inherente tegenstellingen binnen het kapitalisme – een systeem dat zich baseert op productie voor winst in plaats van behoeften – overeind bleven. Dat was zeker het geval in de periode van economische groei, waarbij deze groei gekenmerkt werd door een nooit geziene groei van het financiële systeem via een immense uitbreiding van het krediet.

Zoals een elastiek wel een heel eind kan uitgerokken worden, maar ooit eens moet barsten, kwam ook de krediet-elastiek tot barsten. Lehman Brothers was 164 jaar oud, overleefde twee wereldoorlogen, de depressie van de jaren 1930, een ineenstorting en redding in 1984, maar kwam nu ten val. Het bedrijf had 35 keer de waarde van haar eigen bezittingen uitgeleend. Topman Dick Fuld, die gekend staat als de “gorilla” omwille van zijn agressieve houding, keerde zichzelf vorig jaar 22 miljoen pond uit terwijl de zwakheden van de bank reeds gekend waren. Hij zal zelf enkel zijn gezicht verliezen, voor de 25.000 werknemers van Lehman staat er meer op het spel.

De redenen voor de crisis zijn gekend. Er is de desintegratie van de huizenmarkt in de VS en vooral in de sector van de rommelhypotheken waar vooral de armsten beroep op deden ook als er geen vooruitzicht was op een terugbetaling van de stijgende aflossingen. Er is echter niet één geïsoleerd financieel probleem, maar een hele keten van crises, tijdbommen die voorheen nog niet waren afgegaan en andere nieuwe delen van de “financiële architectuur” van het VS en het wereldkapitalisme die ten val komen.

Waarom ging de Federal Reserve over tot het redden van Bear Stears en Freddie Mac en Fannie Mae en niet van Lehman? Het antwoord is eenvoudig: VS-minister van financiën Paulson en de economische strategen van het VS-kapitalismen dachten dat een redding van die eerste bedrijven noodzakelijk was om een financiële crash zoals in 1929 te vermijden. De kapitalistische econoom Nouriel Roubini ging steeds akkoord met marxisten over de ernst en de omvang van deze crisis. Hij omschreef de acties van Paulson als “socialisme voor de rijken”.

Andere bedreigde banken en bedrijven stonden in de rij om overheidssteun te vragen. Waar ze voorheen pleiten tegen iedere tussenkomst in de werking van het zogenaamde vrijemarkt kapitalisme, eisten ze nu steun van de overheid. Als die allemaal zouden worden geholpen, wat zou er dan gebeuren met de twee miljoen Amerikaanse arbeiders die hun huis reeds zijn verloren (volgens Roubini zou hun aantal kunnen oplopen tot 10 miljoen!) als deze een zelfde behandeling eisen van de overheid? Als de overheid dan niets doet voor de werkenden, zou dit zeker voor McCain en de Republikeinen negatieve gevolgen hebben omdat duidelijk zou worden dat ze de kant van de rijken kiezen en deze rijken “redden” via de vrienden van de Fed.

Daarom mocht Lehman Brothers verdwijnen en werd een “onofficiële” reddingsoperatie ondernomen om Merril Lynch te redden. Een ander financieel zwaargewicht, American International Group (AIG) – verantwoordelijk voor het verzekeren tegen risico’s op de grote markt van financieel afgeleide producten – bevindt zich eveneens op het randje van de afgrond. Ken Lewis, topman van Bank of America, stelde dat een faillissement van AIG verregaandere gevolgen zou hebben dan het failliet van Lehman. Hij drong er bij de autoriteiten op aan om steun te zoeken voor het bedrijf. “Ik ken geen enkele grote bank die geen belangrijk belang heeft bij AIG”, stelde hij. “Dat zou ertoe leiden dat we een veel groter probleem zouden hebben dan wat we nu al hebben gezien.”

Het lijkt erop dat Lehman niet zo cruciaal was voor de Amerikaanse economie als Fannie, Freddie en zelfs Bear Stearns die allen belangrijke spelers zijn voor de overheidsfinanciën. De helft van 9.000 Amerikaanse banken zouden reeds ineengestort zijn als ze niet werden gered. De gevolgen van het failliet van Lehman kunnen nog erg verregaand zijn met internationale gevolgen. Zo had Lehman heel wat schulden bij Japanse investeerders.

Onstabiel

Het Amerikaanse kapitalisme en in het bijzonder de financiële sector zijn nog niet uit de problemen. De “industrie” van financieel afgeleide producten is bijzonder onstabiel, de eigendomsprijzen dalen en verschillende verzekeringsbedrijven komen in de problemen. Er dreigt een financieel domino-effect, wat betekent dat deze crisis geen fenomeen van korte duur is.

De crisis zal zich verder ontwikkelen – en doet dit reeds – in de reële economie. Dat is reeds het geval in onder meer de VS, maar ook Europa, Japan, de rest van Azië en uiteindelijk China volgen. De arbeiders in de financiële sector zullen het eerst worden geraakt. Er zijn reeds 63.000 jobs verdwenen, voornamelijk in New York en Londen. In het komende jaar zouden er in de financiële sector in Groot-Brittannië alleen nog eens 20.000 jobs op de helling staan.

De werkloosheid zal toenemen, in Groot-Brittannië wordt geschat dat er een half miljoen werklozen zullen bijkomen. Dit is een veroordeling van het neoliberale kapitalisme en de ongebreidelde heerschappij van de markt waarbij een handvol miljardairs verantwoordelijk zijn voor de miserie van miljoenen mensen.

Bovendien begrijpen ze de werking van hun eigen systeem niet. Alan Greenspan is de voormalige voorzitter van de Federal Reserve in de VS. Hij gaf toe dat hij niet echt begreep hoe de “nieuwe financiële instrumenten” in elkaar zaten. Hoe moeten wij dan een zicht krijgen op wat “financiële massavernietigingswapens” zijn geworden?

De oplossing bestaat niet uit een kapitalistische nationalisatie zoals bij Bear Stearns of de overname van Fannie en Freddie. Deze failliete banken moeten niet alleen genationaliseerd worden, maar ook onder de controle en het beheer van de arbeiders worden geplaatst. Daarbij kan er enkel een compensatie zijn voor de kleine aandeelhouders of wie dit echt nodig heeft. Een nationalisatie onder arbeiderscontrole en -beheer zou een eerste stap zijn in de richting van een socialistische geplande productie van de hele economie.

Belangrijke gebeurtenissen kunnen opvattingen bevestigen of weerleggen. Het kapitalisme faalt in een periode die gunstig zou moeten zijn voor dit systeem. Als de werkenden en hun gezinnen niet in een vloedgolf van werkloosheid en armoede willen worden getrokken, dan moeten we de politieke wapens van het socialisme en het marxisme opnemen.