Het tragische einde van Benazir toont het “democratische” gehalte van Pakistan

De Pakistaanse oppositieleidster Benazir Bhutto werd vermoord in een stad die geldt als het bolwerk van het alomtegenwoordige leger. Velen hadden belangen bij het verdwijnen van Benazir, maar de regering wijst in de richting van Al-Qaeda als verantwoordelijke. Er blijft echter heel wat onduidelijkheid bestaan over de ware opdrachtgevers van de moord. Wel zeker is dat de onstabiliteit in Pakistan nogmaals aan de oppervlakte komt.

De afgelopen maanden werden er druk bochten genomen door de politieke en militaire elite in Pakistan en ook door hun bondgenoten in de VS. De militaire dictator Musharraf probeerde zijn positie als president veilig te stellen en ging daartoe de confrontatie aan met een deel van de ambtenarij en de gerechtelijke bureaucratie. Dit verzwakte zijn positie waarop de vroegere presidenten Bhutto en Nawaz Sharif hun kans zagen gekomen om terug te keren naar Pakistan. Voor Nawaz Sharif verliep dit erg moeizaam, onder meer nadat het aantal aanwezigen om hem te verwelkomen sterk was tegen gevallen. Benazir Bhutto werd niets in de weg gelegd nadat het erop leek dat ze, onder meer na Amerikaanse druk, een alliantie zou vormen met Musharraf. In Pakistan zelf werd reeds uitgegaan van een dergelijke alliantie, maar naar buiten uit werd de prijs voor een alliantie opgedreven.

Als favoriet van de VS, tegen de achtergrond van een onstabiel regime en met de steun van minstens een deel van het leger via de alliantie met Musharraf leek de verdere carrièreplanning van Benazir Bhutto af te stevenen op nieuwe hoogtepunten. Vanuit de VS werd ze gezien als een “democratisch gezicht” dat aanvaardbaar was. De aanpak van de oppositie door Musharraf was problematisch voor het imago van de VS. Bush en co hadden nooit een probleem met het feit dat Pakistan als kernmacht geleid werd door een militaire dictator die zijn positie onder meer steunde op islamfundamentalisten. De mogelijkheid om eenzijdig de grondwet op te schorten, leidde wel tot protest. Een eerste opschorting werd enkel tegengehouden na aandringen van Condoleezza Rice. Toen kwam Bhutto in beeld als mogelijk alternatief op Musharraf. Maar ondanks het feit dat naderhand toch de grondwet werd opgeschort, verraste Bush met zijn uitspraken dat Musharraf ervoor zorgt dat Pakistan een baken van democratie zou zijn.

Met die nieuwe bocht van Bush werd eigenlijk het doodsvonnis van Bhutto getekend. De periode van noodtoestand werd niet afgekeurd door de VS en de alliantie tussen de PPP van Bhuto en de PML van Musharraf kwam onder druk van het massale verzet tegen de noodtoestand tot een breuk. Hierdoor kwamen de belangen van Musharraf en Bhutto opnieuw sterker lijnrecht tegenover elkaar te staan. Nauwelijks enkele weken later is Bhutto omgekomen.

Toeval? Wellicht niet. De aanslag vond plaats in Rawalpindi waar het leger en de geheime dienst ISI gevestigd zijn en een grote impact hebben op het dagelijkse leven. Het lijkt nogal onwaarschijnlijk dat een aanslag in deze stad mogelijk zou geweest zijn indien het regime de bedoeling had om Bhutto te beschermen. Dat betekent niet dat we er zomaar van uitgaan dat de daders ook in kringen van het regime moeten gezocht worden – die kans is reëel maar staat niet vast – maar er was minstens een passieve betrokkenheid. Bhutto had nog voldoende andere vijanden en daar zal het regime gebruik van maken.

Door onmiddellijk te wijzen in de richting van Al-Qaeda vraagt het regime uitdrukkelijk de steun van de VS. Dat is geen uiting van sterkte, aangezien er onder brede lagen van de Pakistaanse bevolking een afkeer is tegenover het VS-imperialisme. Bovendien zijn er jarenlang banden geweest tussen delen van het Pakistaanse leger en het Afghaanse regime van de Taliban. Islamitische strijders werden ingezet om de positie van het Indische leger in Kasjmir te verzwakken en konden daarbij rekenen op discrete en minder discrete steun van het leger en de geheime dienst.

Musharraf wil zich verder opmaken om de zuur verdiende steun die hij krijgt vanuit de VS verder te zetten. Tegelijk wordt het moeilijker om intern de situatie onder controle te houden, maar het opruimen van Bhutto biedt toch perspectieven voor het leger en Musharraf. Het Pakistaanse politieke stelsel is sterk gebaseerd op “leidersfiguren” die vaak hun leiderspositie hebben bekomen op basis van persoonlijke rijkdom en macht. Ook bij de familie-Bhutto is dat het geval, maar werd dit versterkt door de figuur van Benazirs vader, Zulfikar Ali Bhutto, die met een links-populistische retoriek razend populair werd en bleef (ondanks het feit dat al snel bleek dat het grotendeels bij retoriek bleef waardoor de beperkte hervormingen al snel volledig ondermijnd werden tijdens het bewind van Bhutto, met als resultaat dat een bloeddorstige dictator aan de macht kwam). Het wegvallen van Benazir biedt nu mogelijkheden voor Musharraf en in mindere mate voor Nawaz Sharif.

De woede na de moord op Bhutto is erg groot en de onlusten geven nogmaals een beeld van de onstabiliteit en het ongenoegen in het land. De geplande verkiezingen in januari zijn een farce. Dat was al langer duidelijk, maar nu zal er ook internationale druk zijn om de verkiezingen uit te stellen. Dat komt Musharraf goed uit, maar het zal het ongenoegen onder de bevolking niet wegnemen. De pogingen om Bhutto nu voor te stellen als een heilige, zijn hypocriet. Niet alleen omdat Bhutto meermaals werd veroordeeld wegens corruptie en toen ze aan de macht was geen verschil maakte (haar man stond bekend als “meneer 10%” omdat hij bij overheidscontracten 10% in eigen zakken liet verdwijnen), maar ook omdat de steunbetuigingen van Sharif en Musharraf aan de rouwenden er enkel op gericht zijn om hun eigen posities te versterken.

Het immense ongenoegen en de machtsspelletjes van de traditionele politici, soms met tragische gevolgen, wijst bovendien op de noodzaak van een eigen politieke formatie van de arbeiders en armen in Pakistan. Om iets te doen tegenover de armoede en sociale problemen, kunnen de massa’s niet vertrouwen op de rivaliserende marionetten van het VS-imperialisme en/of de lokale heersers en grootgrondbezitters die vooral aandacht hebben voor het vullen van de eigen zakken.