Wereldeconomie: Recessie onafwendbaar?

Nieuwe cijfers geven aan dat de crisis in de huizenmarkt verder uitdiept, dat het dieptepunt van de dollar nog niet in zicht is, dat ook de eurozone in de klappen deelt. Het ene record na het andere sneuvelt: olieprijzen, de dollarkoers, etc. Steeds meer economen suggereren dat een recessie een waarschijnlijk is. Het kapitalisme stoot meer en meer op zijn grenzen. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de economische ontwikkelingen van de voorbije week.

Wat voorafging…

De afgelopen jaren was de toename van de koopkracht van de bevolking in de VS de basis van de economische groei op wereldvlak. Deze toename was gebaseerd op goedkope kredieten; gezinnen werden via extreem goedkope kredieten in combinatie met de toename van hun virtuele rijkdom (hun huis) gestimuleerd goedkope leningen aan te gaan en kochten dus met geld dat ze nog moesten verdienen. Dat terwijl het reële loon van veel Amerikaanse gezinnen de laatste jaren aan het dalen is.

Opeenvolgende renteverhogingen brachten steeds meer gezinnen in de problemen en sinds ongeveer een jaar is zich daardoor een crisis op de huizenmarkt in de VS aan het ontwikkelen. De afgelopen twee maand zorgde deze erger wordende crisis ervoor dat financiële instellingen die hypotheken verschaften of direct of indirect er handel mee dreven, in de problemen kwamen. Twee miljoen mensen verloren hun huis of dreigen hun huis te verliezen. Tienduizenden mensen verloren hun job. Doordat banken plots veel hogere rentevoeten eisten voor risicovollere leningen ontstond er een kredietschaarste, waardoor de crisis zich naar andere sectoren dreigde uit te breiden. De beurzen kregen zware klappen. De centrale banken probeerden dit te counteren door honderden miljarden goedkope kredieten aan de banken ter beschikking te stellen.

Voor een gedetailleerde analyse verwijzen we naar dit artikel en dit artikel.

VS huizencrisis: sombere vooruitzichten

Afgelopen jaar zijn de woningprijzen in de VS met zo’n 3,4% gedaald. Het vertrouwen van de huizenbouwers in de VS, verenigd in de National Associaton of Home Builders, is al 7 maanden op rij aan het dalen en bereikte in september zijn laagste punt sinds de metingen 22 jaar geleden begonnen. Dit vertrouwen is nu even laag als in 1991, toen de VS midden in een diepe recessie zat.

Volgens Greenspan, de voormalige voorzitter van de Fed (centrale bank van de VS) zal de val van de huizenprijzen “groter zijn dan de meeste mensen verwachten”. Greenspan zei niet verbaasd te zullen zijn als de daling “in dubbele cijfers” zal moeten worden uitgedrukt. Ook David Rosenberg (Meryl Lynch) sprak al de mogelijkheid uit van een daling tot 20% van de huizenprijzen. Dit is in het verleden nog nooit voorgevallen. Volgens Robert Shiller (economist aan de Yale University) zullen we mogelijks te maken hebben met de grootste ineenstorting van de huizenprijzen sinds “The Great Depression”, waarmee hij verwijst naar de periode die begon met de beurscrash van oktober 1929.

Deze economen drukken hiermee uit wat ondertussen, in tegenstelling tot pakweg twee maand terug, breder aangenomen wordt, namelijk dat de huizencrisis in de VS aan momentum aan het winnen is. Dit kan een sneeuwbal effect veroorzaken als woningeigenaars nog snel hun woning willen verkopen, terwijl er nu al een overvloed aan te koop staande woningen is.

Deze cijfers en vooruitzichten ondermijnen de toekomstige economische vooruitzichten in de VS in het algemeen, aangezien veel VS gezinnen de grootste component van hun rijkdom, de waarde van hun woning, zien wegsmelten. Tegelijkertijd komen meer en meer gezinnen in moeilijkheden bij het afbetalen van hun leningen door de gestegen rentevoeten.

Zwakke VS economie

Ondertussen is de VS economie verder aan het verzwakken en groeit de vrees voor een recessie. Begin deze maand (07/09) raakten nieuwe cijfers bekend over de werkgelegenheid in de VS. Terwijl de analisten een stijging met 110.000 verwacht hadden voor de maand augustus, bleek er een daling te zijn van 4000. Dit was de eerste daling in vier jaar. Ook voor juni en juli moesten de werkgelegenheidscijfers met 81.000 eenheden naar beneden bijgesteld worden. Dit zijn zwaar tegenvallende jobcijfers en toonden de zwakte van de VS economie aan en het feit dat de crisis met de rommelhypotheken toch niet zo geïsoleerd gebleven is als velen gehoopt hadden. Ook voor de komende periode is er nu nog maar weinig optimisme.

Renteverlaging Fed: weinig soelaas?

Om de problemen op de huizenmark, financiële sector en de economie in het algemeen te verminderen heeft de Fed afgelopen dinsdag (18/09) de basisrente drastisch met 0,50% verlaagd tot 4,75%. Ook de disconto rente, de rentevoet waartegen banken geld van de Fed kunnen lenen, werd met 0,50% verlaagd tot 5,25%. Dit is een trendbreuk. Sinds midden 2004 zagen we een opeenvolging van (0,25%) verhogingen van de basisrente van 1% tot 5,25% midden 2006. De afgelopen renteverlaging had uiteraard de bedoeling om lenen opnieuw goedkoper te maken en zo de economie de nodige impulsen te geven. Onmiddellijke resultaat van de maatregel was een opvering van de beurzen. Volgens analisten zorgt de agressieve rentedaling voor een toegenomen vrees in de US economie, de Fed schat de situatie blijkbaar ernstig in.

De dollar wordt door de lagere basisrente, toegenomen inflatievrees (zie verder) en zwakke groeiverwachtingen, minder aantrekkelijk voor buitenlandse investeerders. Zo bereikte te dollar nieuwe dieptes. Een Euro is voor het eerst in haar geschiedenis meer waard dan 1,40 dollar en was op een gegeven moment zelfs 1,4120 dollar waard. Ook ten opzichte van andere munten daalde de US dollar: de Canadese dollar was voor het eerst sinds 1976 meer waard dan een US dollar en de dollar zonk tot het laagste niveau in 15 jaar t.o.v. de belangrijkste 6 andere munten.

Een verlaging van de basisrente heeft als gevolg dat er meer inflatiedruk komt. De Fed, die twee vergaderingen terug nog stelde dat er geen toename op inflatie is aangetoond moet nu ook toegeven dat er een ‘lichte toename” is. Volgens o.a. Michael Pond (Barcleys Capital), staat de geloofwaardigheid van de Fed als inflatiebestrijdend instituut op het spel. Dit inflatiegevaar is inderdaad reëel, niet doordat de consumentenbestedingen te snel zouden toenemen (integendeel), maar wel door de steeds duurder wordende grondstofprijzen, met in de eerste plaats olie, dat de afgelopen week ook een alle voorgaande records deed sneuvelen. Donderdagnacht werd olie genoteerd aan US$ 84,10 per vat. Ook bijvoorbeeld steenkool bereikte recordhoogtes (95$ per ton), waardoor staal en elektriciteit duurder dreigen te worden. Goud bereikte zijn hoogste niveau sinds februari 1980 (US$ 738,30 per ons). Aangezien een hoge inflatie(vrees) investeerders afschrikt, lijkt een opeenvolging van renteverlagingen dan ook zelfs tijdelijk geen uitweg uit de economische malaise.

Veel Aziatische landen, met op kop China, maar ook OPEC landen, kochten de afgelopen jaren massaal Amerikaanse dollars om zo hun afzetmarkt te ondersteunen en tegelijkertijd een voordelige exportpositie te hebben. Door de zwakke dollar komt niet alleen hun exportpositie in het gedrang (en daarmee grote delen van hun economie), maar verliezen ze ook miljarden of/en dreigen ze miljarden te verliezen. Volgens de Financial Times beginnen de eerste tekenen dat de buitenlandse investeerders hun effecten (i.e. obligaties, aandelen, termijncontracten, etc.) zouden beginnen te dumpen zichtbaar te worden, wat een verdere daling van de dollar in de hand zal werken (door een verhoogd aanbod op de wereldmarkt). De exporterende landen zullen wellicht fameuze verliezen tolereren, maar zullen dit niet blijven doen. Als deze hun dollars verkopen zal deze enorm zakken en is een wereldwijde economische crisis onafwendbaar.

De rentedaling resulteerde in een stijging in de rente op de 10- of 30-jarige kasbons van de VS overheid. Dit lijkt contradictorisch maar is een uitdrukking van ofwel de verwachting dat de economie zal stabiliseren, ofwel, wat een pak waarschijnlijker is, is dit een gevolg van de toegenomen inflatievrees van de US$. Doordat de rente op hypotheken vaker aan de rente op kasbons dan op de basisrente gekoppeld wordt, bestaat de mogelijkheid dat ondanks de daling van de basisrente de prijs van hypotheken toch zal stijgen en gezinnen met hypotheken dus nog meer in de problemen dreigen te komen (!).

De manoeuvreerruimte van de Fed lijkt dus zeer beperkt te zijn. Door de zwakte van de economie en gevaar op inflatie is ze waarschijnlijk niet in staat een reeks van renteverlagingen (vb. enkele procenten) door te voeren, Renteverlagingen tout court kunnen in het beste geval enkel zorgen voor een uitstel van executie; in combinatie met de daling van het reële loon van de VS gezinnen kan dit enkel tot een tijdelijke toename van consumptie op basis van goedkopere kredieten leiden, en zo tijdelijk enige ademruimte aan de VS economie geven. Maar we zien dat de renteverlaging van de Fed door het gebrek aan vertrouwen in de VS economie niet noodzakelijk zal leiden tot goedkopere hypotheken. Ondanks de euforische reactie van de beurzen op de verlaging van de basis- en discontorente, is de Fed zich, meer en meer aan het vast rijden in iets wat een economisch moeras dreigt te worden.

Gevolgen voor Eurozone

De crisis van de rommelhypotheken in de VS, duurder wordende leningen en de zwakke dollar dwingen tot het bijstellen van de Europese economische vooruitzichten. De Europese Commissie had op 11 september alvast de groeiverwachtingen bijgesteld van 2,6 naar 2,5%. Waarschijnlijk zullen de komende groeiverwachtingen en groei een duidelijk dalende trend vertonen.

The PMI (Purchase Mangers Index), een graadmeter voor de activiteit in de productie- en dienstensector, kende afgelopen maand zijn grootste daling sinds 9/11 (van 57,4 naar 54,5), na voorafgaande dalingen in juli en augustus. De dienstensector, vooral de financiële, kende zijn snelste vertraging in de negen jaar dat deze index gebruikt wordt, maar ook de productie kende een duidelijke daling. De hoop dat de eurozone grotendeels onaangetast zou blijven door de hypotheekcrisis in de VS wordt hierdoor dus aangetast

De dollar zakt steeds dieper en afgelopen week is de euro voor het eerst in haar bestaan meer waard dan 1,40 dollar, wat als de pijngrens voor de Europese export beschouwd wordt. EADS, de bouwer van de Airbus vliegtuigen, stelde onlangs bijvoorbeeld dat een depreciatie van de dollar tegenover de euro met 10 cent hen1 miljard euro kost. De politici van exporterende landen en exporterende bedrijven (zoals EADS) zullen in de komende periode wellicht druk zetten op de ECB (Europese Centrale Bank) om naar het voorbeeld van de Fed een renteverlaging door te voeren ter compensatie. Voorlopig neemt Trichet, de voorzitter van de ECB, een eerder afwachtende houding aan. Ook in Europa stelt het inflatiegevaar zich bij een renteverlaging, maar in wat mindere mate, aangezien de verhoging van de olie en andere grondstofprijzen die veelal in dollar uitgedrukt worden, deels gecompenseerd worden door de daling van de dollar t.o.v. de euro. Meer en meer wordt er op een renteverlaging van de ECB gespeculeerd.

Ook Sarkozy probeert de druk op te voeren voor een renteverlaging met 50 basispunten naar voorbeeld van de ECB, terwijl Merkel zich uitsprak voor politieke onafhankelijkheid van de ECB. We kunnen ons in de toekomst wel in toenemende mate aan conflicten verwachten tussen Europese lidstaten (en andere landen).

Wachtrijen in Groot-Brittannië

Northern Rock, een Britse bank, maakte de afgelopen jaren goed winst door het afsluiten van leningen, veelal hypotheekleningen, die ze dan doorverkocht. Door de crisis van de rommelhypotheken in de VS verdween het vertrouwen bij de investeerders en stortte daarmee ook hun businessmodel ineen. De bank kwam in moeilijkheden en de centrale bank van Groot-Brittannië, de Bank of England (BoE), sprong ter hulp en stelde een onbekend bedrag ter beschikking. Het was voor het eerst sinds 1973 dat de BoE een dergelijke interventie deed. Volgens de Financial Times van 24/09 gaat het over naar schatting 3 miljard Euro, ofwel 10% van wat de bank op zijn deposito’s (rekeningen van klanten) staan heeft.

Het effect toen het nieuws zaterdag 15 september bekend raakte was paniek: er ontstonden enorme wachtrijen aan de Northern Rock filialen over het hele land. Uit vrees hun geld dat op hun rekeningen bij Northern Rock stond te verliezen, stonden mensen stonden uren, vaak tot buiten, in de rij om hun rekening te sluiten. In de UK dekt een spaarrekeningverzekering immers niet alles. De laatste keer dat een stormloop als deze gezien was, was in 1866 (!). Zondag was de website van Northern Rock onbereikbaar doordat te veel mensen hun rekening online wilden sluiten. Ook maandag stonden er wachtrijen. Deze verdwenen pas toen de regeringen zich garant stelde dat niemand zijn geld zou verliezen.

Northern Rock verloor op een gegeven moment bijna 1/3, van zijn beurswaarde, maar ook ander financiële instellingen kregen zware tot zeer zware klappen. Om verspreiding naar andere financiële instellingen te voorkomen, stelde de BoE 10 miljard pond ter beschikking aan financiële instellingen die hypotheken verschaffen, wat een koersverandering van 180° was voor de BoE. De BoE kreeg dan ook heel wat kritiek, temeer doordat King, de voorzitster van de BoE, een week eerder nog tegen dergelijke interventies gepleit had. Bovendien was het de overheid die de wachtrijgen stopte, niet de BoE. Tenslotte wordt er kritiek geuit op het feit dat de riskante beleggingen aantrekkelijker gemaakt wordt door het voeden van de overtuiging dat de overheid in noodgevallen toch zal interveniëren.

Conclusie

We zitten in een extreme periode, het ene record na het andere, dat vaak tientallen jaren standhield, sneuvelt, de beurzen zijn extreem volatiel. Ondanks het feit dat de Dow Jones bijna al zijn verliezen van de voorbij twee maand achter zich gelaten heeft, zijn er voldoende indicatoren die erop wijzen dat de problematiek met de rommelhypotheken de start kan zijn van een bredere, langgerekte periode van economische recessie, die wellicht met schokken zal plaatsvinden. Stagflatie, een periode van economische stagnatie in combinatie met een grote inflatie, lijkt op dit moment, niet alleen voor LSP, een waarschijnlijk scenario. We kunnen uiteraard niet uitsluiten dat de kapitalisten in staat zullen zijn de crisis alsnog op de een of andere manier tijdelijk voor zich uit te duwen, al wordt dit uiteraard steeds onwaarschijnlijker en moeilijker.

Als we deze perspectieven even doortrekken naar nationaal niveau, dan zullen de regeringen wereldwijd geconfronteerd worden met een economische crisis die politici en patronaat zullen trachten af te schuiven of de werkende klasse. Klassenspanningen tussen arbeid en kapitaal zullen toenemen. Ook de spanningen tussen regio’s en landen zullen toenemen; allen zullen ze trachten de crisis buiten te houden, wat dus zal leiden tot toenemend protectionisme.