Slotwoord
Op de eerste bladzijden van dit werk hebben wij gepoogd aan te tonen hoe diep de Oktoberrevolutie in de sociale verhoudingen van Rusland wortelde. Wij gaven onze analyse reeds voor de revolutie en zelfs reeds voor haar voorspel met de omwenteling van 1905. We kwamen niet achteraf met een pasklare analyse van de reeds plaatsgevonden gebeurtenissen.
Hierna probeerden we aan te tonen hoe de sociale krachten van Rusland in de revolutionaire gebeurtenissen tot uiting kwamen. Wij beschreven de werkzaamheid van de politieke partijen in hun verhouding tot de klassen. De sympathiën en antipathiën van de schrijver kunnen buiten beschouwing blijven. Een historische uiteenzetting mag er aanspraak op maken als objectief erkend te worden indien zij gebaseerd op nauwkeurig vastgestelde feiten de innerlijke samenhang van deze op grond van de reële ontwikkeling der sociale betrekkingen blootlegt. De innerlijke wetmatigheid van het proces die daarbij aan het licht komt, is op zichzelf de beste toetssteen voor de objectiviteit van het betoog.
De gebeurtenissen van de Februarirevolutie bevestigen de theoretische prognose, voorlopig althans voor de helft. Voordat de arbeidersklasse aan de macht kwam, werden alle andere politieke ontwikkelingsmogelijkheden door het praktische leven zelf getoetst en als ondeugdelijk verworpen.
De regering van de liberale burgerij met Kerenski als democratisch gijzelaar blijkt een volkomen fiasco te zijn. De “aprildagen” zijn de eerste openlijke waarschuwing van de kant van de Oktoberrevolutie aan het adres van de Februarirevolutie. De burgerlijke Voorlopige Regering wordt hierop vervangen door de coalitie. De onvruchtbaarheid van die coalitie wordt elke dag van haar bestaan opnieuw aangetoond. De Februarirevolutie probeert in de door het Uitvoerend Comité op eigen initiatief, hoewel niet geheel vrijwillig, beraamde junidemonstratie, haar krachten met die van oktober te meten en lijdt een gruwelijke nederlaag. Dit was des te fataler omdat deze demonstratie zich afspeelde in de arena van Petrograd en voorbereid werd door dezelfde arbeiders en soldaten die de Februari-omwenteling volbracht hadden, die daarna door de rest van het land was overgenomen. De junidemonstratie had getoond dat de arbeiders en soldaten van Petrograd een tweede revolutie tegemoet gingen. De doeleinden van die tweede revolutie stonden op hun spandoeken geschreven. Er waren onmiskenbare tekenen die aantoonden dat de rest van het land, hoezeer ook met de nu eenmaal onvermijdelijke vertraging, zich volledig aanpaste aan Petrograd. De Februarirevolutie was op het einde van de vierde maand in politiek opzicht uitgeput. De verzoeningsgezinden verloren het vertrouwen van de arbeiders en soldaten. Een botsing tussen de leidende Sovjetpartijen en de Sovjetmassa’s wordt van nu af aan onvermijdelijk. De tegenstelling moest na de demonstratie van 18 juni, die een vreedzaam onderzoek naar de machtsverhouding van twee revoluties was, onvermijdelijk een openlijk en gewelddadig karakter krijgen.
Zo ontstonden de “julidagen”. Twee weken na de van hogerhand georganiseerde demonstratie gingen dezelfde arbeiders en soldaten, ditmaal op eigen initiatief, de straat op en verlangden van het Centraal Uitvoerend Comité dat het de macht zou overnemen. De verzoeningsgezinden wezen dit botweg af. De Julidagen leidden tot botsingen in de straten en tot slachtoffers en ze eindigden met het neerslaan van de bolsjewieken die men voor het bankroet van het Februaribewind verantwoordelijk stelde. Het voorstel om de bolsjewieken buiten de wet te plaatsen en hen te ontwapenen, dat Tsereteli op 11 juni ingediend had en dat toen afgewezen was, werd begin juli werkelijkheid. De bolsjewistische bladen werden verboden. De bolsjewistische troepenafdelingen werden ontbonden. Men nam de arbeiders de wapens af. De partijleiders werden voor huurlingen van de Duitse generale staf uitgemaakt. Sommigen moesten zich verborgen houden, anderen zaten in de gevangenis.
De juli-“overwinning” van de verzoeningsgezinden over de bolsjewieken bracht echter juist de onmacht van de democratie aan het licht. De democraten moesten nu openlijk contrarevolutionaire troepen, die niet alleen de bolsjewieken maar ook de Sovjets vijandig gezind waren, tegen arbeiders en soldaten doen oprukken. Over eigen troepen beschikte het Uitvoerend Comité al niet meer.
De liberalen trokken daaruit de enige juiste conclusie die door Miljoekov geformuleerd werd in het alternatief: Kornilov of Lenin! De revolutie bood inderdaad geen plaats meer voor de gulden middenweg. De contrarevolutie zei tot zichzelf: nu of nooit. De opperbevelhebber Kornilov begon onder voorwendsel van een veldtocht tegen de bolsjewieken zijn rebellie tegen de revolutie. Evenals voor de omwenteling iedere vorm van legale oppositie het patriottisme, d.w.z. de behoeften van de strijd tegen de Duitsers, als dekmantel gebruikte, werden na de omwenteling door elke vorm van legale contrarevolutie de behoeften van de strijd tegen de bolsjewieken als dekmantel gebruikt. Kornilov werd ondersteund door de bezittende klassen en hun partij, de kadetten. Dit had niet alleen niet kunnen beletten, maar integendeel zelfs ertoe bijgedragen, dat de door Kornilov tegen Petrograd gezonden troepen zonder strijd overwonnen werden, zonder botsing capituleerden, vervlogen als een waterdruppel op een gloeiende plaat. Op deze manier werd ook een omwenteling van rechts geprobeerd, en wel door iemand die aan het hoofd van het leger stond. Door deze actie zou blijken hoe de machtsverhouding tussen de bezittende klassen en het volk was, en bij het alternatief “Kornilov of Lenin” viel Kornilov als een rotte vrucht, ook al moest Lenin zich in die tijd nog in de meest donkere schuilhoek verbergen.
Welke mogelijkheid bleef er daarna nog over die nog niet benut, nog niet beproefd was? De mogelijkheid van het bolsjewisme. En inderdaad, na de poging van Kornilov en het roemloos einde van deze wendden de massa’s zich enthousiast en definitief tot de bolsjewieken. De Oktoberrevolutie nadert onverbiddelijk. Deze voltrekt zich anders dan de Februari-omwenteling die men onbloedig genoemd had ook al eiste ze in Petrograd vele slachtoffers, in de hoofdstad inderdaad onbloedig. Hebben wij nu niet het recht te vragen: welke bewijzen moeten er nog geleverd worden voor de stellige wetmatigheid van de Oktoberrevolutie? En is het niet duidelijk dat zij slechts in de ogen van hen die zij op hun gevoeligste plek, namelijk in hun geldbuidel, trof een product van avonturen of demagogie kon zijn? De bloedige strijd begon pas na de verovering van de macht door de bolsjewistisehe Sovjets, toen de ten val gebrachte klassen met materiële ondersteuning van de Ententeregering vertwijfelde pogingen deden om het verlorene terug te winnen. De jaren van burgeroorlog beginnen. Het Rode Leger wordt opgebouwd. Het hongerende land wordt tot het regime van het oorlogscommunisme gebracht en tot een Spartaans legerkamp gemaakt. De Oktoberrevolutie baant zich stap voor stap haar weg, slaat alle vijanden af, gaat over tot volvoering van haar economische taak, heelt de ergste wonden van de imperialistisehe en van de burgeroorlog, weet grote successen te behalen op het gebied van de industriële ontwikkeling. Er rijzen echter nieuwe moeilijkheden voor haar, moeilijkheden die voortkomen uit haar isolement temidden van de machtige kapitalistische landen. De vertraagde ontwikkeling, waardoor het voor de Russische arbeidersklasse mogelijk was om aan de macht te komen, heeft deze macht voor taken gesteld die naar hun aard niet binnen een geïsoleerde staat ten volle vervuld kunnen worden. Het lot van deze staat is derhalve volkomen afhankelijk van het verdere verloop van de wereldgeschiedenis.
In dit eerste deel, dat aan de Februarirevolutie gewijd is, wordt aangetoond hoe en waarom deze op niets moest uitlopen. Het tweede deel zal laten zien hoe de Oktoberrevolutie kon winnen.