Socialisten en de koude oorlog tussen de VS en China
In plaats van de pauzeknop van de imperialistische Koude Oorlog tussen de VS en China in te drukken, heeft de Russische invasie in Oekraïne de processen versneld.
“De Russische invasie in Oekraïne heeft een einde gemaakt aan de globalisering die we de afgelopen drie decennia hebben meegemaakt,” stelde Larry Fink, voorzitter van Blackrock, ’s werelds grootste financiële speculant. Heel wat kapitalisten, zoals Fink, zijn bezig met een inhaalbeweging in verband met de nieuwe realiteiten in de wereldsituatie. Tot eerder dit jaar spraken zij nog in de toekomstige tijd over de Koude Oorlog tussen de twee grootmachten, China en de VS.
Maar in feite begonnen de algemene contouren van het huidige conflict tussen de VS en China een decennium geleden met president Obama’s ‘Pivot to Asia’. Tegelijkertijd kwam Xi Jinping in 2012 aan de macht en voerde een agressiever en nationalistischer buitenlands beleid. Dit was de keerzijde van de sterk toegenomen repressie en harde controle in eigen land. Xi gooide de pragmatische diplomatieke doctrine van de vorige Chinese regeringen overboord, samengevat in de oneliner van Deng Xiaoping: ‘verstop je capaciteiten en wacht af’ (‘hide and bide’). Xi’s aanpak kenmerkt zich door stoere uitspraken en een overdrijving van de Chinese capaciteiten. Een voorbeeld hiervan zijn de teleurstellende resultaten van China bij het produceren van vaccins tegen COVID-19, ondanks de honderden miljarden dollars die de laatste jaren in de biofarmaceutische sector werden geïnvesteerd.
Het conflict met het VS-imperialisme escaleerde in 2018 onder het rechts-populistische presidentschap van Trump. Het kwam tot de grootste handelsoorlog sinds de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen Trump in 2020 verloor van Biden, legden we uit dat de Koude Oorlog onder de nieuwe regering zou voortduren en escaleren. Dit komt omdat het conflict geworteld is in objectieve processen, de historische crisis van het mondiale kapitalisme, en uiteindelijk niet afhankelijk is van welke kapitalistische partij aan de macht is.
In de resolutie van het ISA-congres van 2020 over de wereldperspectieven stelden we: “Het conflict tussen de VS en China is nu de belangrijkste as waar de mondiale situatie om draait.” Zoals in deze resolutie werd verwoord: “Het wereldkapitalisme verlaat het tijdperk van neoliberale globalisering, de dominante trend gedurende bijna vier decennia, en gaat het tijdperk van ‘geo-economie’ binnen waarin de botsing van belangen tussen de grote imperialistische mogendheden de dominante factor is.”
Staat boven markt
Die resolutie werd geschreven voor de pandemie en voor de oorlog in Oekraïne, die beiden deze processen hebben versterkt. Vandaag is dit verder gekanteld in de richting van militarisme en een scherpere geopolitieke machtsstrijd, waarbij economische trends de neiging hebben de ontwikkelingen te volgen in plaats van ze te leiden. Het zijn steeds meer de nationale staten en niet zozeer de ‘marktkrachten’ die bepalend zijn. Militaire expansie en strategische deglobalisering zijn nu de belangrijkste trends. Het gaat daarbij niet alleen om grotere wapenbudgetten, hoewel dat een dramatische en alarmerende ontwikkeling is, met Japan en Duitsland als de meest in het oog springende voorbeelden.
China heeft nu de grootste marine ter wereld, met 355 schepen tegen 297 in de VS. China lanceerde in juni zijn derde en meest geavanceerde vliegdekschip, de Fujian. Xi’s moderniseringsplan voorziet in een leger “op gelijke voet met de VS” tegen 2027, de 100e verjaardag van het Volksbevrijdingsleger. Veel commentatoren waarschuwen dat dit Xi’s tijdschema kan zijn voor een invasie van Taiwan. Xi is immers vastbesloten om Taiwan onder controle van Peking te brengen, zelfs indien China al 100 jaar geen zeeoorlog meer heeft gevoerd. Militaire experts waarschuwen dat een invasie van Taiwan nog gecompliceerder is dan de landing in Normandië op D-Day in 1944.
Het politiek klimaat wordt opgefokt door de heersende klassen, zowel in Europa als in delen van Azië. Dit gaat gepaard met voorbereidingen voor aanvallen op de werkende klasse om meer middelen van defensie te financieren. De oplossing van de kapitalisten en hun regeringen bestaat overal uit meer wapens. Nationalisme, een opgeklopte sfeer en desoriëntatie, zijn heel gewoon in de beginfase van een oorlog. Maar het tij zal onvermijdelijk keren als de steun groeit voor een internationalistisch alternatief voor oorlog en kapitalisme.
De recente NAVO-top in Spanje, de bijeenkomst van de G7 in Duitsland en de top van de Quad-leiders in Japan waren stuk voor stuk historische voorbeelden van een nieuw niveau van gecoördineerde westerse druk, niet alleen tegen Rusland maar ook, en dat is cruciaal, tegen China. Het nieuwe niveau van retoriek tegen China, dat in het Strategisch Concept 2022 van de NAVO voor het eerst als een “systemische uitdaging” wordt bestempeld, bewijst dat het afremmen van de Chinese macht het overheersende doel op lange termijn is van het VS-imperialisme en nu ook van de NAVO. Deze strategische focus werd onderstreept in een recente toespraak van de Britse marinecommandant admiraal Sir Ben Key, die waarschuwde: “Als we ons alleen richten op de Russische beer, lopen we het risico de tijger over het hoofd te zien.” Het punt is duidelijk, ook al zijn er maar heel weinig tijgers in China (blijkbaar is een goed begrip van dierkunde niet vereist om een marine te leiden).
De Russische invasie in Oekraïne was uiteraard het eerste agendapunt op deze bijeenkomsten, behalve op de Quad-top, waar de betrokkenheid van Modi een aangepaste boodschap vereiste van de andere leden van die groep, de VS, Japan en Australië. India weigert partij te kiezen tegen Rusland, deels omdat het vreest Poetin nog dichter bij China te brengen. Het Chinese regime lobbyt al jaren bij Rusland om de wapenverkoop aan India, waarmee Peking een langlopend grensgeschil heeft, te beperken. Xi heeft de invasie van Rusland de facto gesteund om dit te gebruiken als pressiemiddel tegen India en om China de hand te laten leggen op Russische militaire technologie, waaronder kernwapentechnologie.
Armageddon
De verlammende sancties tegen Rusland, dat in feite uit de wereldeconomie is gestoten, dienen een tweeledig doel: als waarschuwing en als generale repetitie voor een toekomstige krachtmeting met China. In dat geval zou de mondiale impact van een heel andere orde zijn. De economie van China is tien keer groter dan die van Rusland en is van cruciaal belang voor de wereldwijde toeleveringsketens, handel en financiële stromen. “Pas wat we in Rusland hebben gezien toe op China, en je hebt een Armageddon voor de Chinese economie en voor de wereldeconomie,” vertelde een westerse bedrijfsleider aan de Financial Times.
Beide partijen willen zo’n scenario voorkomen of uitstellen. Maar beide partijen bereiden zich ook voor op de dag dat het zover komt. Zelfs Henry Kissinger, die onderhandelde om het China van Mao in het westerse kamp te brengen tijdens de oorspronkelijke Koude Oorlog tegen het stalinistische Rusland, is het ermee eens dat het huidige kapitalistische China geen dominante macht mag worden. Tegelijk waarschuwt Kissinger dat de vijandelijkheden tussen de VS en China een wereldwijde “catastrofe vergelijkbaar met de Eerste Wereldoorlog” kunnen veroorzaken.
De terugslag van de Oekraïne-oorlog heeft het VS-imperialisme in staat gesteld meer van zijn bondgenoten achter zijn anti-Chinese strategie te scharen. Er blijven meningsverschillen bestaan, bijvoorbeeld met de Duitse regering, die in de ogen van de regering-Biden nog steeds treuzelt met haar standpunt over Rusland en China. Maar vergeleken met de standpunten die de respectieve regeringen innamen vóór de invasie van februari, is de kloof aanzienlijk kleiner geworden.
De nieuwe situatie heeft ook een financiële meevaller opgeleverd voor de Amerikaanse wapenindustrie. Toen de Duitse regering enkele dagen na de Russische invasie besloot haar militaire begroting te verdubbelen, van 47 miljard euro in 2021 tot 100 miljard euro in 2022, was haar eerste aankoop 35 Amerikaanse F-35 gevechtsvliegtuigen die kernwapens kunnen dragen (geraamde kostprijs 4 miljard euro). De Amerikaanse energie-industrie zal ook enorme winsten boeken wanneer Duitsland en Europa zich afkeren van Russische olie en gas. In de eerste vier maanden van het jaar zijn de verschepingen van vloeibaar aardgas van de VS naar Europa verdrievoudigd in vergelijking met dezelfde periode in 2021.
NAVO en vrienden
Op de NAVO-top van Madrid werden voor het eerst Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland uitgenodigd om deel te nemen. Dit was niet alleen om Peking een boodschap te sturen, maar ook een stap in de richting van meer militaire coördinatie tussen deze Indo-Pacifische staten en de NAVO. Xi Jinping mag dan hebben berekend dat zijn regime voordeel kan halen uit de confrontatie tussen Rusland en het Westen, maar uiteindelijk dreigt hij meer verliezen dan Poetin omdat er voor de Chinese economie veel meer op het spel staat.
Het gaat om het ruimere proces van deglobalisering en de vorming van twee antagonistische blokken, waarbij China het risico loopt te worden weggedrukt uit belangrijke marktsectoren en toegang tot nieuwe technologie. De Amerikaanse tech-miljardair Vinod Khosla voorspelt een “techno-economische oorlog” tussen de VS en China die volgens hem twee decennia kan duren. De VS hebben al strenge controles opgelegd op strategisch belangrijke technologieën zoals 5G-telecommunicatieapparatuur en halfgeleiders en hun technologiecontroles zullen alleen maar toenemen. Er liggen verschillende wetsvoorstellen op tafel in het Amerikaanse parlement om de screening van investeringen in een groot aantal Chinese bedrijfssectoren te verscherpen. Andere maatregelen zijn gericht op de financiering van de productie in de VS van halfgeleiders, zeldzame aardmetalen, verbeterde batterijtechnologie en andere sectoren waar China een dominante positie inneemt of de economie van de VS kwetsbaar is voor verstoringen van de toeleveringsketen.
De aanval van Trump op de Chinese telecomgigant Huawei heeft het bedrijf in een ernstige crisis gestort. Geblokkeerd door Amerikaanse sancties om toegang te krijgen tot de nieuwste halfgeleiders, is zijn positie zelfs in de Chinese binnenlandse smartphonemarkt gedaald van de eerste naar de zesde plaats sinds 2018, met een omzetdaling van 64% in het afgelopen jaar. De problemen worden nog verergerd doordat Huawei gedwongen is zijn activiteiten in Rusland, één van zijn weinige groeimarkten, terug te schroeven om te voorkomen dat het onder de westerse sancties komt te vallen.
De Amerikaanse ‘Entiteitslijst’ of zwarte lijst van Chinese bedrijven, opgesteld tijdens de regering-Trump, is sindsdien een sjabloon geworden voor het voeren van Amerikaanse economische oorlogsvoering in het tijdperk van de Koude Oorlog. Onder Biden is de ‘Entiteitslijst’ uitgebreid en volgens Chinese media staan er nu 260 Chinese bedrijven op de lijst. In februari werden meer dan 100 Russische bedrijven toegevoegd.
Tariefverlagingen?
Verdere escalatie ligt in het verschiet. “Als de VS de EU en Japan ertoe overhalen het Coördinatiecomité voor Multilaterale Exportcontroles (CoCom) nieuw leven in te blazen om de technologiestromen naar China af te stoppen – een vooruitzicht dat door de oorlog in Oekraïne waarschijnlijker is geworden – zal China weinig kans maken om de technologierace met de VS te winnen,” aldus Minxin Pei, een Chinees-Amerikaanse commentator.
Dit wordt niet tegengesproken door berichten dat Biden beraadslaagt over de mogelijke opheffing van enkele tarieven op Chinese goederen die Trump in 2018 heeft opgelegd. Als dit gebeurt, zal de verlaging waarschijnlijk ‘bescheiden’ zijn, misschien minder dan 3% van de invoertarieven weghalen, die in totaal meer dan 300 miljard dollar aan Chinese goederen bestrijken. Het doel zou zijn om de inflatiedruk in de Amerikaanse economie te verlichten in de aanloop naar de tussentijdse verkiezingen in november, hoewel dit mogelijk geen effect op de inflatie zal hebben.
Tegenstrijdige verklaringen suggereren dat er binnen de regering van Biden een machtsstrijd gaande is tussen het ministerie van Financiën en het ministerie van Handel, waarbij elke verlaging van de tarieven de president waarschijnlijk zal blootstellen aan aanvallen van beide zijden van het parlement omdat hij zich soft opstelt tegenover China. Niet alleen in China is het manische nationalisme een rem op het vermogen van de regering om het beleid te verfijnen. Janet Yellen, die voorstander lijkt te zijn van enige ‘herijking’ van de tarieven, stelt dat deze niet bijzonder effectief zijn als wapen tegen China en dat meer ‘strategische’ tarieven nodig zijn. Dit debat gaat dus over de vraag hoe China’s economie op een slimmere manier pijn kan worden berokkend, niets anders.
Betrekkingen tussen de EU en China
Gedurende een groot deel van het afgelopen decennium heeft Peking de hoop gekoesterd dat de Europese Unie, onder de feitelijke Duitse leiding, zou vasthouden aan een positie van “strategische neutraliteit” in het conflict tussen de VS en China. Deze hoop was gebaseerd op de overtuiging dat het Duitse kapitalisme niets zou doen om de meer dan 100 miljard dollar die Duitsland jaarlijks naar China uitvoert in gevaar te brengen. Maar de pogingen van Xi Jinping om de betrekkingen tussen de EU en China te vrijwaren van de Koude Oorlog tussen de VS en China begonnen al vóór de Oekraïne-oorlog in elkaar te storten.
Spanningen over Xinjiang torpedeerden in maart vorig jaar de investeringsovereenkomst tussen de EU en China (Comprehensive Agreement on Investment ofte CAI). Als deze overeenkomst was geratificeerd, zou dat een belangrijke diplomatieke coup voor Peking zijn geweest en een afwijzing van Washington. Maar de CAI is nu dood. Dit jaar oefent de Duitse regering financiële en politieke druk uit op haar grootste bedrijven, waaronder autofabrikant Volkswagen, onder verwijzing naar de schendingen van de mensenrechten door de Chinese dictatuur in het door moslims gedomineerde Xinjiang.
De kwestie Xinjiang wordt gebruikt om een nieuwe hardere aanpak van Berlijn te markeren, niet alleen ten aanzien van China maar ook ten aanzien van de Duitse kapitalisten, om hen te dwingen hun investeringen en toeleveringsketens te “diversifiëren” en een einde te maken aan hun afhankelijkheid van China. Dit is een wereldwijde trend. Zij weerspiegelt het beleid van de VS en andere landen waar de regeringen steeds meer om redenen van “nationale veiligheid” aan particuliere ondernemingen investeringsbeslissingen opleggen. Het imiteert sommige kenmerken van het Chinese model.
Een dergelijke ‘statistische’ aanpak was ondenkbaar tijdens de hoogtijdagen van de neoliberale globalisering. Maar vandaag moet elke heersende klasse haar nationale macht beschermen om te overleven wat Martin Wolf van de Financial Times het “nieuwe tijdperk van wereldwanorde” noemt. Het is eerder dit dan bezorgdheid over repressie en foltering (die op grote schaal voorkomen in Xinjiang), dat Duitsland en andere westerse economieën ertoe dwingt de rem te zetten op een grotere onderlinge economische afhankelijkheid met China. Deze ontkoppeling van China’s economie is nog in een pril stadium, maar versnelt door de ‘grenzeloze’ alliantie van Xi met het regime van Poetin.
Dit proces is in feite bijna tien jaar geleden begonnen, onder invloed van andere factoren, waaronder een stijging van de Chinese lonen in vergelijking met andere Aziatische en zelfs Oost-Europese economieën.
In de eerste helft van dit jaar werden 11.000 buitenlandse bedrijven in China uitgeschreven, vergeleken met een netto toename van 8.000 nieuwe buitenlandse registraties vorig jaar. Everbright Securities schat dat tussen september 2021 en maart 2022 ongeveer zeven procent van de Chinese meubelorders aan Vietnam en andere landen verloren is gegaan, vijf procent voor textielproducten en twee procent voor elektronica. Deze trends werden gemaskeerd door de tijdelijke hausse van de Chinese export tijdens de pandemie, maar als die nu wegebt, zullen we waarschijnlijk de “uitholling” van de Chinese industrie zien – vergelijkbaar met wat er dertig jaar geleden in Japan gebeurde.
Democratische rechten
Het door de VS geleide kamp stelt zijn standpunt over Oekraïne voor als een verdediging van de ‘democratie’ tegen de ‘autocratie’. Dezelfde hypocrisie geldt voor Xinjiang en Taiwan. De propaganda van het Chinese en Russische imperialisme berust op agressief nationalisme (“wolf-krijger-retoriek” in China). Zij verwijten het Westen dat het probeert het moederland te verzwakken en te vernietigen, waarbij het de ‘democratie’ gebruikt als één van zijn verraderlijke wapens. Alle vijanden van het regime – arbeiders, activisten tegen de oorlog en voor democratie, LGBTQI+ personen en feministen – worden bestempeld als ‘buitenlandse agenten’. Het nationalistische project draait om het worden van een sterke macht en het heroveren van ‘gestolen gebieden’.
Marxisten verzetten zich tegen alle imperialistische machten of blokken en hun propaganda. Wij waarschuwen dat het steunen van één van beide kampen of het geloven dat het ene imperialisme minder gevaarlijk is dan het andere rampzalige gevolgen heeft voor de strijd van de arbeiders tegen het kapitalisme.
Het imperialisme is nooit een bondgenoot in de strijd voor de bevrijding van onderdrukte volkeren en naties, en staat niet aan de kant van democratische rechten voor de massa’s. De politieke vrijheden die momenteel in de westerse kapitalistische democratieën bestaan, maar in China en in toenemende mate ook in Rusland geheel ontbreken, zoals het recht om te stemmen, zich te organiseren, de vrijheid van meningsuiting en het stakingsrecht – deze rechten zijn altijd en overal veroverd door massadruk en strijd, niet door de welwillendheid van de heersende klasse.
De woeste aanval van de Amerikaanse staat op het recht op abortus is een aanfluiting van de poging van Washington om het “democratische” hoge woord te voeren. Westerse kapitalistische landen hebben de laatste jaren golf na golf aanvallen gelanceerd op burgerlijke vrijheden en vakbondsrechten. In landen met een formele of burgerlijke democratie is het niet de kapitalistische staat die de bewaker van democratische rechten is.
Leon Trotski legde uit dat als de arbeidersklasse niet onmiddellijk in staat is het kapitalisme omver te werpen, zij de burgerlijke democratie verdedigt tegen fascistische of autoritaire reacties: “De arbeiders verdedigen de burgerlijke democratie echter niet met de methoden van de burgerlijke democratie… maar met hun eigen methoden, dat wil zeggen, met de methoden van de revolutionaire klassenstrijd.” (Antwoorden op vragen over de Spaanse situatie, 1937).
De ene dictator is de andere niet…
Werkende mensen kunnen nooit beroep doen op de kapitalistische staat, de rechtbanken, de politie of kapitalistische legers om hun democratische rechten te verdedigen. De democratische rechten die in de westerse kapitalistische staten bestaan, zijn het resultaat van strijd en de krachtsverhoudingen tussen de klassen in de maatschappij, en niet van wat er in wetten of grondwetten staat. Alleen een massale strijd die internationaal verbonden is en geleid wordt door een dynamische arbeidersbeweging die strijdt voor de vervanging van het kapitalisme door een echt socialisme, kan democratische rechten veilig stellen. Dit is de enige kracht die een einde kan maken aan oorlogen en nationale onderdrukking. Socialisten verzetten zich tegen de Orwelliaanse staatsrepressie van de Chinese en Russische kapitalistische staten en staan aan de kant van de arbeidersklasse in deze landen, die de enige kracht is die een echte strijd tegen dictatuur kan voeren.
Wanneer de NAVO Turkije nodig heeft om de lidmaatschapsaanvragen van Zweden en Finland goed te keuren, aarzelen haar ‘democratische’ leiders niet om de kant van de meedogenloze autocraat Erdogan te kiezen, die nieuwe oorlogen tegen de Koerden voorbereidt en de rechten van vakbonden, vrouwen en LGBTQI personen aanvalt.
Dezelfde dubbele moraal geldt voor Biden’s recente bezoek aan Saoedi-Arabië om dictator Mohammed bin Salman de hand te schudden. Twee jaar geleden pochte Biden tijdens zijn campagne dat hij Saoedi-Arabië in een ‘paria’ zou veranderen, maar nu heeft hij een deal over de olievoorziening nodig omdat het Russische olie-embargo de wereldmarkten onder druk zet. Zo was het ook met Blinken’s missie om de Thaise dictator generaal Prayut in juli te charmeren. Washington wil niet dat het Thaise regime volledig naar de kant van China opschuift.
Een heldere analyse
Het imperialistische conflict tussen de VS en China dringt zich op in bijna elke beweging en strijd die over de hele wereld plaatsvindt. We zagen een element daarvan in Myanmar vorig jaar, waar aan de ene kant de staatsgreep van het leger werd gesteund door Peking en Moskou, terwijl aan de andere kant een deel van de jongeren en de arbeiders, die een ongelooflijke verzetsstrijd en massale stakingsbeweging op touw hadden gezet, helaas begonnen te kijken naar Westerse druk en zelfs interventie (door de zogenaamde internationale gemeenschap) om hen te helpen de junta te verslaan. Dit was een illusie die alleen maar verwarrend werkte in de strijd. Hetzelfde gebeurde in een andere vorm in Hongkong tijdens de massale democratieprotesten van 2019, en opnieuw in Thailand het jaar daarop.
Er zijn belangrijke politieke lessen te trekken uit deze ervaringen in de veranderde mondiale omgeving die is ontstaan door de nieuwe Koude Oorlog. In de eerder genoemde voorbeelden werd er gekeken naar het zogenaamde ‘minste kwaad’, wat een deel van deze bewegingen op een dwaalspoor zette. Ook in landen als Indonesië, de Filippijnen, Maleisië, Japan, Taiwan en Zuid-Korea kunnen delen van de arbeidersbeweging en de linkerzijde door deze verwikkelingen gedesoriënteerd en verdeeld raken. Natuurlijk is dit ook een waarschuwing voor de opkomende arbeidersbeweging in China.
De Koude Oorlog, waarbij de twee imperialistische blokken de reeds onstabiele situatie uitbuiten en verder polariseren om geopolitieke overwinningen te boeken, vormt een ernstig gevaar voor arbeiders en jongeren. Dit is het geval zelfs zonder een nieuwe hete oorlog die de verschrikkingen van Oekraïne herhaalt en misschien zelfs overschaduwt. Een helder perspectief, analyse en programma dat ‘het minste kwaad’ en het nationalisme verwerpt en opkomt voor een internationalistisch klassenstandpunt van onverbiddelijke oppositie tegen alle kapitalistische en imperialistische regeringen, zijn absoluut noodzakelijk om te vermijden dat de strijd van de onderdrukten op een dwaalspoor wordt gezet door de reactie.
