Chaos in de toeleveringsketens neemt toe
Meer dan 100 containerschepen kunnen niet lossen in de haven van Los Angeles. Autofabrieken verminderen hun productie of worden gesloten vanwege een wereldwijd tekort aan microprocessor chips. Er dreigt een mogelijk tekort aan toiletpapier (alweer) en veel goederen worden wellicht niet op tijd voor Kerstmis in de winkels afgeleverd. Dit zijn slechts enkele voorbeelden die wijzen op de chaos in de toeleveringsketens.
Samen met de zomerpiek van Covid-19 bedreigt dit het economisch herstel in de VS. In het derde kwartaal groeide de Amerikaanse economie met slechts 0,5% tegen 1,6% in het tweede kwartaal. Dit is de traagste groei tijdens het herstel na de economische ineenstorting begin 2020.
Het ziet er ook niet naar uit dat de files op de containerschepen snel zullen afnemen. De situatie in de havens van LA en Long Beach verslechtert zelfs, ondanks de aankondiging van de regering-Biden dat de haven 24 uur per dag open zou zijn, wat ongekend is. De situatie is zeer vergelijkbaar in Savannah, Georgia, de derde grootste containerhaven van het land.
De chaos in de bevoorradingsketen beperkt zich zeker niet tot de VS. 77% van de havens wereldwijd heeft te kampen met abnormaal lange omlooptijden. Schepen staan in het Kanaal en de Noordzee in de rij te wachten om te lossen in overbelaste Europese havens. De Duitse productie-economie wordt geconfronteerd met een “flessenhalsrecessie” omdat de fabrieken een tekort hebben aan multiplex, koper, aluminium, kunststoffen en lithium, kobalt en nikkel, die essentieel zijn voor de productie van de accu’s in elektrische voertuigen. In Tsjechië heeft Skoda (onderdeel van Volkswagen), dat goed is voor 5% van het BBP van het land, de productie tijdelijk moeten stopzetten. Een tekort aan brandstof heeft in Noord-China geleid tot stroomuitval, waardoor fabrieken hun deuren moesten sluiten en productie verloren ging.
Zoals International Socialist Alternative eerder dit jaar verklaarde, waren de voorspellingen van een daverend herstel gebaseerd op al te optimistische veronderstellingen. De huidige situatie wijst eerder op de onderliggende broosheid van het herstel en de uiterst onstabiele positie van het mondiale kapitalisme.
Het tekort aan arbeidskrachten
Wat zijn de oorzaken van de knelpunten? Een factor die vaak wordt genoemd is het tekort aan arbeidskrachten. Er is bijvoorbeeld een tekort aan vrachtwagenchauffeurs om goederencontainers uit de havens te vervoeren, waardoor goederen niet in magazijnen en winkels geraken, terwijl de achterstand van containerschepen nog erger wordt. Dit geldt zowel in de VS als in Europa. Geschat wordt dat er in de Europese Unie een tekort is van 400.000 vrachtwagenchauffeurs. In Groot-Brittannië is er zo’n groot tekort aan vrachtwagenchauffeurs dat enkele weken geleden het leger werd ingeschakeld om brandstoftankwagens te besturen nadat de benzinestations leeg waren.
In de VS werd door veel economen vol vertrouwen beweerd dat het tekort aan arbeidskrachten zichzelf zou oplossen zodra de verhoogde werkloosheidsuitkeringen in de zomer zouden stoppen, waardoor velen weer aan het werk zouden gaan, en zodra de scholen weer zouden openen waardoor ouders, in het bijzonder vrouwen, terug meer aan het werk zouden gaan. Maar dit is niet wat er is gebeurd. Veel mensen zijn nog steeds begrijpelijkerwijs bang om terug te keren naar kantoren of dienstverlenende banen op een ogenblik dat Covid-19 nog steeds sterk aanwezig is met tienduizenden nieuwe gevallen per dag.
Een nog grotere factor is wat in de VS bekend werd als “het grote ontslag.” 4,3 miljoen Amerikanen namen in augustus ontslag, het hoogste percentage dat ooit is geregistreerd. En hoewel de meesten van hen een andere job hadden, verlieten sommigen de beroepsbevolking helemaal. Het is duidelijk dat het ‘grote ontslag’ gedreven wordt door massale ontevredenheid over de arbeidsomstandigheden. De arbeidsomstandigheden in de vrachtwagensector zijn bijzonder zwaar en de lonen zijn voor de meesten erbarmelijk. Dezelfde factoren worden in Europa genoemd als verklaring voor de moeilijkheid om voldoende chauffeurs te vinden.
Als reactie op de harde arbeidsomstandigheden en de door inflatie uitgeholde lonen zijn tienduizenden arbeiders in de VS, Europa en daarbuiten in staking gegaan in wat ‘Striketober’ is genoemd. Het zelfvertrouwen nam toe omdat arbeiders het gevoel hebben dat het moeilijk is om hen te vervangen. Voor de overgrote meerderheid van de Amerikaanse arbeiders die geen lid zijn van een vakbond, is de gemakkelijkste optie echter om hun baas te zeggen: ‘rot op met je job’. Sommigen namen op een dramatische wijze ontslag, zoals een winkelbediende van Walmart die via de luidspreker het beleid van de directie aanklaagde terwijl ze de deur uitliep.
Diepere factoren
Het tekort aan arbeidskrachten is een belangrijke factor, maar zeker niet de enige. De pandemie en de klimaatrampen hebben de kwetsbaarheid aangetoond van de enorme, wereldwijde “just in time” toeleveringsketen. Eén breuk in de keten kan een ravage aanrichten. Het meest dramatische voorbeeld was de blokkering van een kritieke scheepvaartroute in het Suezkanaal in maart door het enorme containerschip de Ever Given.
Dit jaar zijn een aantal Chinese havens gesloten wegens uitbraken van Covid-19, evenals textielfabrieken in Vietnam, die een belangrijke leverancier van kleding voor de Amerikaanse markt zijn. Droogte heeft de watervoorziening van halfgeleiderchipfabrieken in Taiwan, ’s werelds grootste producent, aangetast. Deze problemen hebben er op hun beurt toe geleid dat bedrijven voorraden van goederen hebben aangelegd toen de vraag toenam. Dit zette de gespannen toeleveringsketens nog meer onder druk.
Daar komt nog bij dat het ongeplande en chaotische karakter van het kapitalisme op sommige plaatsen tot een tekort aan zeecontainers heeft geleid, terwijl ze zich op andere plaatsen opstapelen. Dit probleem werd vele maanden geleden al vastgesteld, maar lijkt nog lang niet opgelost. De containerkosten zijn opgelopen van 3.000 tot 20.000 dollar. Amerikaanse detailhandelsgiganten zoals Walmart, Target, Home Depot en Costco charteren nu hun eigen schepen om goederen te vervoeren in een poging de obstakels te omzeilen.
De Amerikaanse minister van Financiën Janet Yellen en de voorzitter van de Federal Reserve Jerome Powell beweren dat de meeste problemen aan de aanbodzijde tijdelijk zijn. Maar het is duidelijk dat het tekort aan arbeidskrachten niet zal verdwijnen. Net als een aantal andere problemen in de wereldeconomie begon het al voor de pandemie en is het er sterk door verergerd. In feite zal het tekort aan arbeidskrachten waarschijnlijk een factor op langere termijn zijn naarmate de bevolking in de geavanceerde kapitalistische landen veroudert. De kapitalisten zullen proberen dit demografische probleem op te lossen door meer migratie en meer automatisering. De eerste oplossing is op dit moment politiek echter niet haalbaar, terwijl de tweede ook tijd zal vergen en veel uitdagingen met zich meebrengt.
Een andere onderliggende factor die de mondiale toeleveringsketen ondermijnt, is het scherper wordende conflict tussen de VS en China. Dat leidt tot een toenemende “ontkoppeling” van ’s werelds twee grootste economieën. Dit proces was al aan de gang voordat de pandemie toesloeg. In het algemeen wijst de nieuwe Koude Oorlog op het uiteenvallen van één geïntegreerde wereldwijde toeleveringsketen in regionale toeleveringsketens met China, de VS en Duitsland als middelpunt. Covid-19 en andere knelpunten hebben deze tendens versterkt nu regeringen proberen de productie te ‘verplaatsen’ naar landen die als cruciaal voor de nationale veiligheid worden beschouwd.
Natuurlijk is het niet mogelijk de klok terug te draaien naar meer gesloten, zelfvoorzienende nationale economieën, aangezien moderne productie een reeks inputs en grondstoffen vereist die van ver moeten worden betrokken. Maar, zoals we hebben benadrukt, het tijdperk van de neoliberale globalisering is ten einde. Dit werd onder meer gekenmerkt door een ongekende verlaging van de barrières voor het vrije verkeer van kapitaal. Het resultaat was dat ondernemingen kostenbesparingen konden doorvoeren door de toeleveringsketen steeds verder uit te breiden. Nu zien we in plaats daarvan een toegenomen concurrentie tussen imperialistische mogendheden en een steeds nationalistischer en protectionistischer economisch beleid.
Is dit het begin van een recessie?
De huidige problemen met de toeleveringsketen brengen weliswaar een enorme ontwrichting teweeg, maar leiden op zich niet tot een diepe wereldwijde recessie. De problemen zijn mee veroorzaakt door de grote vraag in de ontwikkelde kapitalistische landen, mee gestimuleerd door massale publieke uitgaven om de economische ineenstorting in de eerste fasen van de pandemie te voorkomen en door besparingen voor bedrijven door het thuiswerk. Het leidde tot ‘uitpuilende orderboeken’ voor verwerkende bedrijven in heel de wereld.
Toch zien we momenteel duidelijk een vertraging van de verwerkende industrie in een aantal landen, met name China, als gevolg van problemen met de toeleveringsketen. Hoeveel orders je ook hebt, je kunt niet produceren als je de grondstoffen niet hebt.
Bovendien kan de chaos in de toeleveringsketen andere factoren verergeren die de economie inderdaad over de rand kunnen doen kantelen. Zo hebben de aanhoudende problemen met de bevoorradingsketen bijgedragen tot de grootste prijsstijging in meer dan tien jaar in Europa en de VS. In de VS zijn de prijzen volgens officiële cijfers met 5,4% op jaarbasis gestegen, terwijl de stijging in Europa 3,4% bedraagt. Deze cijfers onderschatten in feite wat gewone mensen ondervinden. Een bijzondere factor is de mogelijkheid dat brandstoftekorten in de winter tot een prijspiek leiden. Verergerde brandstoftekorten kunnen ook gevolgen hebben voor de productie en het vermogen om huizen te verwarmen, zoals al bleek in Noord-China. En grote klimaatgebeurtenissen zoals de koudegolf van afgelopen winter in de zuidelijke staten van de VS kunnen soortgelijke gevolgen hebben wanneer verouderde infrastructuur het begeeft.
Er is ook een specifieke crisis in de detailhandel door tekorten, van speelgoed tot bepaalde lekkernijen voor de feestdagen. Het vakantieseizoen is het seizoen waarin detailhandelaren een groot deel van hun winst maken. Dit doet het vooruitzicht ontstaan van een combinatie van prijsstijgingen en lagere winsten die tot ontslagen leiden, de gevreesde “stagflatie” die de kapitalistische economieën in de jaren 70 teisterde.
Als de inflatie aanhoudt of verergert, zullen de Fed en andere centrale banken zich genoodzaakt zien in te grijpen en de rente te verhogen. Dit is het klassieke anti-inflatie “afkoelingsmechanisme” dat lenen duurder maakt en daardoor de economische activiteit ontmoedigt. In het huidige volatiele klimaat kan dit een recessie veroorzaken.
Kapitalistische commentatoren maken zich steeds meer zorgen dat de problemen met de toeleveringsketen tot ver in 2022 zullen aanslepen, veel langer dan oorspronkelijk was voorspeld. Hoe langer dit voortduurt en hoe meer prijsschokken het veroorzaakt, hoe meer de druk voor interventie door centrale banken zal toenemen.
De verstoringen van de bevoorradingsketen en de inflatiedruk zijn ernstig, maar niet de enige bedreigingen voor het economisch herstel. Er dreigen enorme crises in het bedrijfsleven en de overheidsschulden en er zijn speculatieve zeepbellen die kunnen barsten met catastrofale gevolgen voor het mondiale financiële stelsel, wat kan leiden tot een scherpe neergang van de reële economie, zoals in de jaren 2008-09. Het meest recente voorbeeld is de mogelijke ineenstorting van de Chinese vastgoedgigant Evergrande, die een schuld van maar liefst 300 miljard dollar had opgebouwd. Dit is eigenlijk nog maar het topje van de ijsberg in een vastgoed-/bouwsector die goed was voor 29% van de Chinese economie en een sleutelrol speelde in het Chinese groeimodel. De totale schuld in deze sector ligt in de orde van $5 biljoen.
Nog maar een paar maanden geleden werd ons een massaal, aanhoudend economisch herstel beloofd, zelfs een herhaling van de ‘Roaring 1920s’. Maar de zich opstapelende problemen in de wereldwijde toeleveringsketens hebben het potentieel om bij te dragen tot een nieuwe fase van de economische en sociale crisis die door de pandemie werd versterkt. Het chaotische en wrede karakter van het kapitalisme en zijn totale onvermogen om een veilig of stabiel bestaan te bieden, wordt voor honderden miljoenen steeds duidelijker. Dit leidt tot een verschuiving in het bewustzijn van de werkende klasse met een toegenomen bereidheid om terug te vechten. Socialisten leggen uit dat de enige manier om uit de eindeloze crisis te geraken erin bestaat de belangrijkste sectoren van de economie in publieke handen te brengen en ze te integreren in een globaal productieplan dat gebaseerd is op de behoeften van de mensheid, niet op de winsten van een handvol miljardairs.
