Wie kan de klimaatcrisis oplossen?

In een artikel onder de titel “Understanding the Challenges of Avoiding a Ghastly Future” stellen 17 klimaatwetenschappers van over de hele wereld dat “de schaal van de bedreigingen voor de biosfeer en al haar levensvormen – inclusief de mensheid – in feite zo groot is dat het zelfs voor goed geïnformeerde deskundigen moeilijk te bevatten is.” Ja, we hebben gehoord over de stijgende temperaturen op aarde, maar deze wetenschappers geven een veel langere lijst van symptomen die het gevolg zullen zijn van een enorme klimaatramp: massaal uitsterven van soorten, ongekende migratie, meer pandemieën, extreem weer, en voedsel-, water- en landtekorten. Deze crises liggen in het verschiet als we niet strijden voor een grondige verandering van de maatschappij en een einde maken aan het op winst gerichte economische systeem van het kapitalisme.

Onder het kopje “Political Impotence” beschrijven deze wetenschappers de tegenstrijdige realiteit van een snel verslechterende klimaatsituatie en de toenemende botsing van nationale belangen die, als ze ongemoeid worden gelaten, het soort internationale samenwerking dat nodig is om een klimaatramp op grote schaal af te wenden, in gevaar brengt.

De situatie is zo slecht dat zij een deel van de heersende klasse in de wereld tot handelen heeft gedwongen. De conferentie van het World Economic Forum in 2020 werd door het magazine Time een “klimaatconferentie” genoemd, Biden heeft zijn voorstellen voor klimaatgerichte infrastructuur bekendgemaakt en bedrijven hebben toegezegd hun uitstoot te verminderen. Dit alles kan voor sommigen een sprankje hoop zijn. Maar het tempo van verandering dat mogelijk is op basis van een concurrerende vrijemarkteconomie, zelfs als die zich heeft voorgenomen de klimaatverandering te bestrijden, is veel te laag. We hebben een socialistische transformatie van de samenleving nodig op een groene basis, die alleen kan worden bereikt door een echte opstand van de mondiale arbeidersklasse.

De toestand van het klimaat

Nu de temperatuurstijging van de aarde al meer dan 1,0° C boven het pre-industriële niveau ligt, zijn we op weg om tussen 2030 en 2052 1,5° C te bereiken. Zelfs als de doelstellingen voor de beperkingen van de uitstoot uit het zo bejubelde klimaatakkoord van Parijs worden gehaald (wat bijna nergens het geval is), zouden we tegen 2100 een opwarming van 2,6-3,1°C bereiken. Volgens de internationale wetenschappelijke gemeenschap is alles boven 1,5°C catastrofaal.

CO2, methaan en stikstof (drie langlevende broeikasgassen die opwarming veroorzaken) begonnen allemaal dramatisch toe te nemen in 1750 met de opkomst van de industriële revolutie die op steenkool gebaseerd was en met de opkomst van het Britse kapitalisme. Het imperialisme verspreidde deze methoden van het verbranden van fossiele brandstoffen, het winnen van grondstoffen en het opbouwen van industrie over de hele wereld.

Vandaag zijn elektriciteit en warmteproductie de grootste bron van emissies die leiden tot een opwarmende planeet (25% wereldwijd), gevolgd door landbouw, bosbouw en ander landgebruik (24%), en dan de industrie met 21%. Sinds 1992 zijn de CO2-emissies van energie en industrie met 60% gestegen. Van 1990 tot 2005 is de uitstoot door de landbouw met 17% gestegen. Het grootste deel van deze broeikasgasemissies, vanaf de opkomst van het kapitalisme tot vandaag, is rechtstreeks afkomstig van bedrijven.

Wetenschappers hebben gewaarschuwd dat we een aantal omslagpunten in het klimaatsysteem hebben bereikt of overschreden, die een “point of no return” zijn en onvermijdelijke en dramatische gevolgen hebben. De omvorming van het Amazonewoud tot een savanne, het smelten van de West-Antarctische ijskap en de volledige ineenstorting van de Golfstroom zijn allemaal in volle gang, wat een ineenstorting van de biodiversiteit, enorme uitstoot van koolstof en methaan in de atmosfeer, een extreme stijging van de zeespiegel en oncontroleerbaar weer betekent.

Klimaatgerelateerde extreme weersrampen zijn in de afgelopen 20 jaar wereldwijd met 83% toegenomen en hebben aan 1,23 miljoen mensen het leven gekost. Het aantal zware overstromingen is verdubbeld en het aantal zware stormen is met 40% toegenomen. Vorig jaar was het bosbrandseizoen in het westen van de VS het ergste ooit en in het zuidoosten van de VS was er een recordaantal tropische stormen en orkanen.

Dit zal alleen maar exponentieel erger worden. Op dit moment beleeft de westkust de ergste droogte in 1.200 jaar. Gebrek aan neerslag en sneeuw (bevroren reservoirs die in de lente en de zomer water afgeven) zorgen voor wat wel eens het ergste bosbrandseizoen ooit kan worden, met dit seizoen al twee branden in Californië, Arizona en New Mexico. Door de opwarming van het klimaat en de verergering van de droogten zullen extreme watertekorten tegen 2040 ‘bijna alomtegenwoordig’ zijn ten westen van Missouri, volgens prognoses van de federale regering. De Ogallala Aquifer, die bijna een derde van het irrigatiegrondwater van het land levert en een zesde van de graanproductie van de wereld ondersteunt, zou tegen het einde van de eeuw verdwenen kunnen zijn.

Als reactie op de droogte hebben ambtenaren van New Mexico boeren die afhankelijk zijn van water uit de Rio Grande en andere rivieren opgedragen geen gewassen te planten tenzij dat absoluut noodzakelijk is. Overstromingen, droogte, stormen, branden en de opwarming van de aarde vormen een dramatische bedreiging voor onze huizen, onze gemeenschappen, en onze water- en voedselvoorziening. Een half miljard mensen in de wereld leeft al op plaatsen die in woestijn veranderen door destructieve landbouwpraktijken en een opwarmend klimaat dat de mogelijkheden om iets te laten groeien zal elimineren. Wereldwijd zijn een miljard mensen voor hun voedselvoorziening afhankelijk van koraalriffen, die nu door de opwarming van de oceanen met uitsterven worden bedreigd.

De stijging van de zeespiegel, veroorzaakt door het smeltende ijs op de polen, zal extreme overstromingen veroorzaken, waardoor de kustgrond voor voedselproductie zal verdwijnen en hele gemeenschappen ontheemd zullen raken. Tegen 2060 zullen naar schatting 13 miljoen mensen in de VS gedwongen zijn weg te trekken van ondergelopen kustlijnen, wat de grootste interne migratie in de Amerikaanse geschiedenis zou betekenen.

In 2019 dwongen weersgerelateerde gevaren 24,9 miljoen mensen in 140 landen om te verhuizen. Volgens schattingen zullen er tegen 2050 tussen 200 miljoen en 1 miljard milieumigranten zijn, als je rekening houdt met permanente voedsel- en watertekorten. Dit betekent dat, in het slechtste geval, één op zeven mensen wereldwijd de komende 30 jaar gedwongen zal zijn te verhuizen als gevolg van de klimaatverandering. In de VS is er al een historische golf aan de zuidgrens, die vooral het gevolg is van verwoestende orkanen en aanhoudende droogte in El Salvador en Honduras.

Massale migratie zal de slinkende grondstoffen verder onder druk zetten. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat Atlanta tegen 2100 alleen al door de stijging van het zeeniveau een kwart miljoen nieuwe inwoners zal tellen. Maar het is heel goed mogelijk dat Atlanta tegen die tijd zijn watervoorraad kwijtraakt door droogte en te maken krijgt met verergerende, door hitte veroorzaakte bosbranden.

En alsof dit allemaal nog niet erg genoeg is, dreigen de steeds dichter wordende steden in veel landen en de overbelaste openbare diensten als gevolg van de gedwongen klimaatmigratie te leiden tot nog ergere uitbraken van ziekten in de toekomst. Wetenschappers waarschuwen nu al voor nog meer dodelijke pandemieën, die grotendeels verband houden met ontbossing en verlies van biodiversiteit.

Een van de meest angstaanjagende en onderbelichte feiten is dat het “wetenschappelijk niet te ontkennen” is dat we al op weg zijn naar een zesde grote uitsterving. Een miljoen (van de 7-10 miljoen) soorten wordt met onmiddellijk uitsterven bedreigd, 40% van de planten wordt bedreigd, en insecten (waaronder bestuivers die ons helpen voedsel te verbouwen) verdwijnen in hoog tempo. Een uitsterving op deze schaal zal diepgaande destabiliserende en complexe gevolgen hebben voor de ecosystemen. Het zal bijdragen tot meer opwarming, ergere voedseltekorten, slechtere water- en luchtkwaliteit, meer frequente en intense overstromingen en branden, en een aangetaste menselijke gezondheid.

De kosten van de klimaatcrisis

Al deze gruwelijke gevolgen van het onbeperkte gebruik van fossiele brandstoffen zijn al tientallen jaren bekend bij wetenschappers, politici en CEO’s. Maar toen wetenschappers in het begin van de jaren 1980 echt alarm begonnen te slaan, zorgden de deregulering van de industrie en de wereldwijde expansie in het neoliberale tijdperk ervoor dat de koolstofuitstoot een recordhoogte bereikte. De vrijwel onbeperkte plundering van de natuurlijke wereld door het kapitalisme in het belang van de winst is zo ver gegaan dat het nu zijn eigen economische en politieke veiligheid bedreigt.

Het kapitalisme heeft nooit rekening gehouden met de gevolgen voor het milieu in zijn winstzucht. Dit ondanks het feit dat al zijn rijkdom afkomstig is van de ruwe grondstoffen van de aarde, en van het werk dat de arbeiders verrichten. Volgens een recent rapport van de VN zou geen enkel bedrijf winstgevend zijn als het de kosten van zijn milieuschade zou moeten betalen. We hebben al eeuwen te kampen met een ernstig klimaattekort, maar ons economisch en politiek systeem heeft dit feit schaamteloos genegeerd omdat duurzaam leven fundamenteel in tegenspraak is met de voortdurende behoefte van het kapitalisme om uit te breiden, kosten te besparen en winsten te maximaliseren.

In de afgelopen 20 jaar is er wereldwijd naar schatting 2,97 biljoen dollar aan economische verliezen geleden als gevolg van klimaatgerelateerde extreme weersomstandigheden. In de meest extreme scenario’s voor de opwarming van het klimaat, zou alleen al de VS jaarlijks 520 miljard dollar aan schade door klimaatverandering lijden. Voedsel- en watertekorten, vernielde infrastructuur, ergere en meer wijdverspreide menselijke ziekten en instabiliteit, de ineenstorting van toeristische economieën, enz. zullen buitengewoon duur zijn.

Het Internationaal Energieagentschap (IEA), dat het klimaatbeleid wereldwijd bepaalt en van oudsher het gebruik van fossiele brandstoffen aanmoedigt, heeft recent een schokkend rapport gepubliceerd waarin het doel wordt gesteld om tegen 2050 een koolstofuitstoot van 0% te bereiken. Volgens het rapport betekent dit dat de verkoop van nieuwe personenauto’s met een verbrandingsmotor tegen 2035 moet worden stopgezet, dat alle kolen- en oliecentrales tegen 2040 geleidelijk moeten worden geëlimineerd en dat alle nieuwe investeringen in olie of aardgas dit jaar nog moeten worden stopgezet. Dit betekent een massale schaalvergroting van hernieuwbare energietechnologieën en het creëren van nieuwe technologieën. Ter illustratie van de reusachtige verschuiving die dit zou vereisen, leggen ze uit dat het voor zonne-energie zou neerkomen op “ongeveer elke dag ’s werelds grootste zonnepark installeren.” Dit betekent ook een verdrievoudiging van de investeringen in schone energie wereldwijd tegen 2030 tot ongeveer 4 biljoen dollar.

Helaas is het IEA medeplichtig geweest aan het in stand houden van een wereldeconomie die op fossiele brandstoffen is gebaseerd, dus hoe kunnen ze deze koers omkeren?

Internationale reactie

Joe Biden organiseerde in april een klimaattop die wereldleiders bijeenbracht, die bijna allemaal behoren tot landen die hun volstrekt ontoereikende beloften in het kader van het klimaatakkoord van Parijs niet zijn nagekomen, maar die desondanks voor hun prestige discussies over de klimaatcrisis voerden.

De Chinese president Xi Jinping woonde de top bij, waar hij zijn eerdere belofte om de piekemissies vóór 2030 en koolstofneutraliteit tegen 2060 te bereiken, herhaalde. Maar kort daarna verklaarde de Chinese minister Wang Yi: “Als de Verenigde Staten zich niet langer bemoeien met de binnenlandse aangelegenheden van China, kunnen we een nog soepelere samenwerking hebben die beide landen en de rest van de wereld meer voordelen kan opleveren.” In wezen is China’s samenwerking met Biden op het gebied van het klimaat afhankelijk van de bredere betrekkingen tussen de twee landen, die verslechteren als gevolg van inter-imperialistische rivaliteit.

Om de belofte van Xi Jinping inzake koolstofneutraliteit na te komen, zal China 21 biljoen dollar moeten investeren om tegen 2060 koolstof uit zijn energiesysteem te verwijderen. Om dit doel te bereiken, heeft de Chinese “groene financiering” een snelle groei doorgemaakt. In de afgelopen vijf jaar is de Chinese “groene financieringssector” uitgegroeid tot de op één na grootste ter wereld, na de VS. Het klimaat zou wel eens een belangrijk slagveld kunnen worden in de strijd tussen de twee landen om wereldwijde dominantie.

Biden heeft in de VS een infrastructuurpakket van 2,25 biljoen dollar voorgesteld, dat onder meer geld belooft voor het moderniseren van de infrastructuur, het afstappen van auto’s die op gas rijden, en het opvoeren van onderzoek naar en ontwikkeling van hernieuwbare energietechnologieën. In zijn toespraak waarin hij het plan onthulde, noemde Biden China zes keer, en formuleerde hij het expliciet als een poging om de Amerikaanse industrie en economie op te bouwen en zo de groeiende Chinese economische invloed te ondermijnen.

Het Chinese economische model omvat een zeer hoge mate van staatsinmenging in de economie. Dit heeft de Chinese heersende klasse een voordeel gegeven bij de schaalvergroting van belangrijke sectoren. Gezien dit feit stelt Biden een mate van staatsinterventie in de economie voor die in de VS in decennia niet is vertoond. Dit wordt aanvaard door een deel van de grote bedrijven zelf die erkennen dat het de enige optie is gezien de omvang van de crisis.

En hoe zit het met andere landen op de top? Voor armere landen die zijn verwoest door de economische crises en nog steeds worden geconfronteerd met uitbraken van Covid-19 als gevolg van het hamsteren van vaccins door rijke landen, zijn klimaatuitgavenpakketten van triljoenen dollars gewoon geen optie.

Het infrastructuurpakket van Biden zal nauwelijks de oppervlakte raken van wat nodig is om de klimaatcrisis in de VS aan te pakken, die historisch gezien de grootste uitstoter van broeikasgassen is. En Bidens toezegging van 2,5 miljard dollar voor klimaatfinanciering in het buitenland is net zo beledigend als zijn toezegging om 20 miljoen vaccindoses naar het buitenland te sturen. Arme landen, waarvan vele een economie hebben die volledig afhankelijk is van vuile energie (zoals Nigeria, Venezuela en Irak), werd 100 miljard dollar per jaar beloofd voor klimaatfinanciering vanaf 2020, maar dit is de zoveelste belofte in het kader van de overeenkomst van Parijs die niet wordt nagekomen.

Arme landen die opgezadeld zitten met schulden als gevolg van de erfenis van imperialisme en kolonisatie aan hun lot overlaten wat betreft het klimaat (of de pandemie) zit in de moorddadige logica van de kapitalistische afhankelijkheid van de natiestaat. Een “Amerika eerst”-aanpak van het klimaat is gedoemd te mislukken en zal alleen maar massale migratie aanwakkeren en miljoenen arme en werkende mensen uit het Zuiden hun heil laten zoeken op de drempel van de ontwikkelde kapitalistische landen.

De verdeelde reactie van de heersende klasse

Zelfs het zeer beperkte infrastructuurpakket van Biden staat voor enorme uitdagingen. De Democraten zullen zich volledig moeten verenigen (wat betekent dat ze de centristische Democraat Joe Manchin, die de op één na grootste steenkoolproducerende staat West Virginia vertegenwoordigt, moeten overtuigen) en gebruik moeten maken van een speciaal proces, budget reconciliation genaamd, om het pakket in zijn volledige vorm te kunnen aannemen. De Republikeinen, vooral diegenen die staten vertegenwoordigen die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, zoals Texas, hebben al laten weten fel tegen te zijn.

Het groeiende prijskaartje van de klimaatcrisis zorgt voor verdeeldheid binnen de heersende klasse over wat er moet gebeuren, zoals blijkt uit het opkomende debat rond het infrastructuurpakket van Biden. Veel banken die decennialang zwaar hebben geïnvesteerd in grote vervuilers zullen een overgang naar duurzaamheid in de weg staan, omdat het stopzetten van deze investeringen voor hen een groot verlies zou betekenen.

Maar zelfs onder de titanen van het financiële kapitaal groeit het besef dat klimaatverandering enorme fiscale risico’s met zich meebrengt. BlackRock, ‘s werelds grootste vermogensbeheerder, heeft gesuggereerd dat klimaatverandering zal leiden tot een “fundamentele hervorming van de financiële wereld.” In een soortgelijke geest zijn bedrijven als Amazon, Coca-Cola en Microsoft begonnen met het beloven van koolstofneutraliteit in de komende decennia. Voor deze bedrijven vormen rampzalige klimaatscenario’s de grootste bedreiging voor hun winsten op middellange en lange termijn, wat betekent dat ze bereid zijn om nu al te investeren. Voor Biden heeft de dreiging van het verliezen van de koude oorlog met China en het zien van de verdere verzwakking van het Amerikaanse imperialisme wereldwijd, hem gedwongen om ook te handelen.

In juni 2020 kondigde Goldman Sachs aan dat de uitgaven voor hernieuwbare energie de olie- en gasboringen weldra zouden inhalen, en dat schone energie tot 2030 een investeringskans van 16 biljoen dollar bood. Zij wezen op de toenemende kosten van de ontwikkeling van fossiele brandstoffen (die zullen stijgen als de subsidies voor fossiele brandstoffen worden afgeschaft zoals voorgesteld in het infrastructuurplan van Biden), wat tot hogere olie- en gasprijzen kan leiden en meer investeringen in hernieuwbare energie kan stimuleren. Het is mogelijk dat politici en grote bedrijven overschakelen op hernieuwbare energie om een volledige instorting van het klimaat te voorkomen, en om mee te profiteren van een groeiende markt.

We moeten natuurlijk geen hoop plaatsen in de bedrijven en politici die hebben gewacht tot het duidelijk was dat ze geld zouden verliezen om ook maar iets te doen, en we moeten onze adem niet inhouden dat het allemaal wel genoeg zal zijn.

Wat nu?

Wat concreet nodig is om deze crisis aan te pakken is een wereldwijd plan om de energienetten volledig opnieuw op te bouwen en voor 100% te baseren op hernieuwbare energiebronnen en dit in het komende decennium; de productie van nieuwe auto’s die op gas rijden stop te zetten, de productie van elektrische voertuigen op te voeren en het openbaar vervoer massaal uit te breiden; hernieuwbare brandstofalternatieven te ontwikkelen voor vliegtuigen, treinen en vrachtschepen en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen volledig uit te faseren; aanpassing aan de weersomstandigheden en bouw van nieuwe groene woningen en infrastructuur om extreme weersomstandigheden te weerstaan en klimaatvluchtelingen op te vangen; herbebossing van de planeet en grondige herziening van ons voedselsysteem van top tot bodem, grootschalige vervanging van massale monocultuur door lokale, organische alternatieven; en investeringen van historische omvang in nog niet ontdekte technologieën die kunnen helpen bij de aanpak van de crisis van waterverontreiniging en -tekorten, besmettelijke ziekten, instorting van koraalriffen en bestuivers, en nog veel meer.

Ondanks een verschuiving in de aanpak van de heersende klasse, zal deze onvermijdelijk te traag verlopen vanwege de logica van het kapitalisme. Inter-imperialistische rivaliteit betekent dat landen afzonderlijk zullen werken aan het ontwikkelen en vervolgens afschermen van klimaattechnologie, in plaats van samen te werken om de beste innovaties zo snel mogelijk te produceren en te delen. Arme landen zullen achterblijven. Bedrijven zullen hun winsten blijven investeren in de financiële markten, in plaats van hun productiecapaciteit uit te breiden in de richting die de mensheid nodig heeft. Belangen in fossiele brandstoffen, de landbouwindustrie, andere grote vervuilers, en hun loyale politici zullen zich met hand en tand verzetten tegen een overgang naar een duurzame toekomst. Hoewel we wereldwijd meer staatsinterventie zien, is het niveau dat nodig is om al deze knelpunten op te lossen en het proces voldoende te versnellen om ons op het goede spoor te zetten, buitengewoon onwaarschijnlijk.

Daarom moeten we het heft in eigen handen nemen. Massale klimaatprotesten hebben deze kwestie duidelijk op de agenda gezet, en we hebben een hernieuwde opgang van deze beweging nodig. Waarom geen nieuwe schoolstakingen in het najaar, met een plan om meer jongeren, leerkrachten en werkenden erbij te betrekken?  De jongerenbeweging moet dringend in contact komen met de bredere arbeidersklasse. Op korte termijn zou dit eruit kunnen zien dat stakende studenten een beroep doen op lokale vakbonden om mee te doen aan betogingen en actiedagen.

Het is van cruciaal belang dat daarbij ook werknemers van vervuilende industrieën worden betrokken. Wereldwijd werken tien miljoen mensen direct voor de industrie van de fossiele brandstoffen, en nog veel meer zijn indirect afhankelijk van deze en andere sterk vervuilende banen. Om een krachtige beweging met politieke en economische macht op te bouwen, moeten ecologische eisen worden gekoppeld aan eisen om deze werknemers om te scholen naar nieuwe, duurzame sectoren, zonder verlies van loon of voordelen.

Dit soort organisatie zou cruciale overwinningen kunnen behalen voor de uitbreiding van hernieuwbare energie, herbebossing en algemene bescherming van grondstoffen. Dit zou tijd helpen winnen. In wezen zullen deze gevechten echter steeds opnieuw op massale schaal gevoerd moeten worden om de vele complexe dynamieken van de klimaatcrisis aan te pakken, die veroorzaakt wordt door een systeem dat gebaseerd is op de uitbuiting van arbeiders en de aarde.

Wat eigenlijk nodig is voor een langetermijnoplossing voor de klimaatramp is een volledige herstructurering van de maatschappij op socialistische grondslag. Dit kan alleen worden afgedwongen door de mondiale arbeidersklasse in een machtige strijd tegen het kapitalistische systeem.

Om de klimaatcrisis op het noodzakelijke tijdsbestek te beperken moet er een einde komen aan een systeem met winstoogmerk en moet dit worden vervangen door een democratisch geplande economie die door de arbeidersklasse zelf wordt geleid. Dit betekent dat de energie-industrie, de transportsector, belangrijke sectoren van de verwerkende industrie en de financiële sector volledig in handen van de overheid moeten worden gebracht. Op deze basis zouden miljoenen mensen aan het werk kunnen worden gezet om een groene economie weer op te bouwen, zou de geaccumuleerde rijkdom van vervuilende industrieën kunnen worden herbestemd voor groene en sociaal productieve projecten, zou wetenschappelijke innovatie worden ontketend doordat wereldwijde samenwerking de nationalistische concurrentie zou vervangen, en zou in plaats van winst voor enkelen, alle economische activiteit worden gericht op het voorzien in wereldwijde menselijke behoeften, inclusief het afwenden van de klimaatcrisis.

In deze maatschappij zouden economische beslissingen noodzakelijkerwijs milieu- en sociale gevolgen hebben. Op basis van een werkelijk democratisch geleide economie zouden we snel beslissingen kunnen nemen over de grondstoffen van de samenleving en het volle gewicht van de mondiale arbeidersklasse kunnen inzetten om de klimaatcrisis een halt toe te roepen. Om deze samenleving te bekomen, zal de grootste gezamenlijke strijd ooit van de wereldwijde arbeidersklasse tegen het kapitalisme nodig zijn. Hoewel de omvang van deze taak gigantisch is, hangt de toekomst van de mensheid ervan af.