Brazilië. Bestrijd de drie plagen: Bolsonaro, de pandemie en de ongelijkheid

Brazilië stevent af op een afgrond. Wij zijn het slachtoffer van drie plagen die het leven van de werkenden en het Braziliaanse volk vreselijk beïnvloeden: de pandemie van het nieuwe coronavirus, de autoritaire en genocidale escalatie van de regering-Bolsonaro, en de dramatische verdieping van de economische en sociale crisis en de ongelijkheden die het land kenmerken, waaronder het structurele racisme.

Om de catastrofe die al bezig is in te dammen, moeten we meteen aan de noodrem trekken. Dit betekent in de eerste plaats het omverwerpen van deze regering, die in naam van haar autoritair project en ten dienste van de grote kapitalisten heeft gekozen voor de dood van tienduizenden (misschien wel honderdduizenden).

Dit genocidale project werd helemaal duidelijk met het uitlekken van de video van de walgelijke ministeriële bijeenkomst op 22 april. Ze wedden op chaos en willen profiteren van de commotie en de schok die de pandemie veroorzaakt heeft om hun plannen tot staatsgreep en hun beleid ten dienste van de superrijken te versnellen.

Ze willen hun extreemrechtse aanhangers bewapenen, tussenbeide komen bij de federale politie ten voordele van familie en vrienden, van de gelegenheid gebruik maken om milieubeschermingswetgeving te veranderen, bewust kleine bedrijven breken, de rechten van werkenden in de publieke sector midden in de pandemie wegnemen …

De beste samenvatting van hoe deze regering tegenover de pandemie staat, kwam in een verklaring van Solange Vieira van SUSEP, het toezichtsorgaan voor de private verzekeringsinstanties. De krant Estadão (28 mei) schreef dat ze op een bijeenkomst op het ministerie van Volksgezondheid midden maart zei: “Het is goed dat de sterfgevallen zich concentreren onder de ouderen. Dit zal onze economische prestaties verbeteren, aangezien het goed is om het tekort op de sociale zekerheid te verminderen.”

Het is duidelijk dat de val van Bolsonaro een voorwaarde is voor de bestrijding van de pandemie. Elke dag met Bolsonaro in het presidentschap betekent voor miljoenen Brazilianen duizenden extra levens en leed. Het bestrijden van deze regering met alle noodzakelijke middelen is de centrale taak van de arbeidersbeweging en van het hele Braziliaanse volk.

De plaag van het virus

Brazilië is nu al het epicentrum van de nieuwe coronaviruspandemie en de curve van het aantal besmettingen en doden blijft toenemen. We hebben al gemiddeld één dode per minuut in het land. Het officiële aantal doden is al hoger dan 35.000 en zal de komende weken nog verder toenemen.

Het scenario is nog vreselijker als we rekening houden met de enorme onderrapportage. Een indicatie is dat het aantal doden dat geregistreerd is als overleden door ernstige ademhalingsproblemen dit jaar 20 keer zo hoog ligt als vorig jaar: van 349 naar 6.994 sterfgevallen. Deze stijging met 1904% houdt uiteraard verband met Covid-19.

Tegen augustus kan het aantal doden door Covid-19 oplopen tot 125.000. Toch heeft het ministerie van Volksgezondheid geen ernstig plan in de strijd tegen de pandemie. Het wordt overgelaten aan militairen die geen kennis hebben van de volksgezondheid en die vooral bezig zijn met censuur en het verdoezelen van elke verantwoordelijkheid van het regime.

Veel van de gouverneurs en burgemeesters die met het onverantwoordelijke en genocidale beleid van Bolsonaro in verband met de pandemie botsten, capituleren nu op beschamende wijze tegenover de druk van de economische macht en beginnen met een heropening van de economie en een versoepeling van de quarantaine op het hoogtepunt van de verspreiding van de ziekte. Het resultaat zal tragisch zijn en zij moeten ook ter verantwoording worden geroepen.

De plaag van de ongelijkheid

Te midden van de pandemie stevent Brazilië af op wat waarschijnlijk de ergste economische en sociale crisis in zijn geschiedenis zal worden. Er zijn realistische voorspellingen die wijzen op een daling die zelfs meer dan 10% van het BBP kan bedragen.

Als we alleen rekening houden met het eerste kwartaal (dat slechts gedeeltelijk de gevolgen van de pandemie weerspiegelt), was er volgens het Braziliaans Instituut voor Geografie en Statistiek een verlies van 4,9 miljoen jobs (een daling van 5,2% van de werkgelegenheid ten opzichte van het vorige kwartaal). De situatie is heel erg en moeilijk te herstellen.

De pandemie was een centrale factor in de crisis, maar niet de fundamentele oorzaak. Brazilië heeft zich nooit volledig hersteld van de crisis die sinds 2015 heerst. Het neoliberale beleid van de regeringen van Dilma, Temer en Bolsonaro/Guedes heeft de situatie alleen maar verergerd, terwijl ze de bankiers en speculanten enorme winsten hebben gegarandeerd.

De economische crisis en het regeringsbeleid maken de toch al vreselijke structurele sociale ongelijkheid alleen maar groter. Deze ongelijkheid komt tot uiting in de pandemie zelf. In Brazilië zijn vooral de armen een risicogroep voor de ziekte, daarvan is een meerderheid zwart.

Zij kunnen niet zomaar afstandsmaatregelen nakomen, hebben geen fatsoenlijke huisvesting, elementaire sanitaire voorzieningen of toegang tot schoon water. Vaak hebben de armsten geen toegang tot gezondheidszorg en gaan ze reeds gebukt onder ziekten die met armoede verbonden zijn. Wie gedwongen is om elke dag het huis te verlaten om in levensonderhoud te voorzien, neemt allerlei risico’s op het openbaar vervoer, op straat, op het werk …

Degenen die in Brazilië sterven zijn voornamelijk de werkenden, waaronder het personeel van de diensten die als essentieel worden beschouwd, de armen uit de voorsteden en de favela’s, en de zwarten die in de meerderheid zijn onder deze lagen van de bevolking. Studies geven aan 55% van de zwarten die in het ziekenhuis opgenomen zijn met Covid-19 overlijden, terwijl dit percentage onder blanken 38% is.

Op slechts één maand tijd was er in de 20 armste wijken van de stad São Paulo een toename met 228% van het aantal doden door Covid-19, een stijging die veel hoger ligt dan in de rijke buurten.

De pandemie en de afstandsregels hebben geen einde gemaakt aan de slachting van zwarte jongeren in de rand van de grote steden. In de maand april vielen er in de staat Rio de Janeiro 177 doden als gevolg van interventies van de politie. Dat was 43% meer dan in dezelfde maand vorig jaar. In andere regio’s van het land is de situatie gelijkaardig.

Het is een bewust beleid van uitroeiing door honger, door het virus en door moorddadige en criminele repressie van de politie. Dit beleid is vooral tegen de zwarte bevolking gericht.

De plaag van een extreemrechts bewind

We hebben één dode per minuut als gevolg van de pandemie, maar ook een president die elke seconde samenzweert tegen onze democratische rechten.

De context van de pandemie en de economische crisis dwingt Bolsonaro om te anticiperen en zijn oorspronkelijke plannen voor een staatsgreep en autoritair bewind te bespoedigen. Het weet dat de kans op herverkiezing nu veel kleiner is en dat de geplande staatsgreep voor 2022 moet gebeuren, zeker nu hij nog enige speelruimte heeft midden de chaos op politiek, sociaal en gezondheidsvlak.

De agressiviteit die de regering de afgelopen periode aan de dag legde, was geen uiting van kracht. In feite is het tegenovergestelde het geval. Bolsonaro gokt op de chaos en hoopt dat dit de voorwaarden zal creëren voor een echt autoritair offensief. Hij werkt daar bewust naartoe.

Op dit ogenblik staat de regering tegen de muur. De opstelling van de regering heeft de verdeeldheid binnen de grote burgerij en de middenklasse verdiept, ook onder die lagen die voorheen zonder beperkingen de regering steunden. Bolsonaro verliest op grote schaal aan populariteit.

Tegelijkertijd dient zijn radicaliteit om zijn sociale basis meer te betrekken in zijn extreemrechtse project. Dit geldt voor de rechts-radicale delen van de kleinburgerij en voor delen van de gewone bevolking die in de greep zijn van het reactionaire optreden van evangelische kerken.

Samen met deze sociale minderheid is er steun van aanzienlijke delen van de basis van het leger, de politie, private beveiligingsbedrijven (goed voor duizenden gewapende mensen) en criminele paramilitaire groepen zoals de ‘milities’ in Rio de Janeiro en soortgelijke groepen in andere staten. Deze basis kan benut worden door de reeds georganiseerde of nog ongeorganiseerde fascistische groepen.

De positie van de legerleiding bleek bijzonder nefast te zijn. Hier en daar werd geprobeerd om Bolsonaro wat in bedwang te houden, maar de generaals in de regering (en daarbuiten) zijn medeplichtig aan dit beleid en ondersteunen (al dan niet op directe wijze) de avonturen en autoritaire escalatie.

Het is echter belangrijk te begrijpen dat de agressieve retoriek van Bolsonaro er fundamenteel toe dient om delen van de burgerij zelf en van de meer traditionele rechterzijde in het parlement, in de rechterlijke macht en in de staatsinstellingen af te schrikken van elk initiatief dat leidt tot het verlies van hun mandaat. De boodschap die Bolsonaro wil geven is: als je mij probeert af te zetten, zullen er meer conflicten zijn en heb je zelf veel te verliezen.

Deze houding is op zich defensief, maar kan in een offensieve opstelling veranderen. Het is mogelijk dat er zelfs op korte termijn naar een avontuur met een staatsgreep wordt overgegaan, zeker als er geen effectieve tegenstand is.

De rechtse oppositie tegen de regering (Globo, Folha, PSDB, DEM enz) is gevoelig voor de bedreigingen van Bolsonaro. Het zijn in wezen lafaards die het Bolsonarisme niet efficiënt kunnen bestrijden. Ze waren tot gisteren samen met Bolsonaro neoliberale tegenhervormingen aan het opzetten en aan het strijden tegen links en de arbeidersbeweging. Ze zijn nu vooral bang voor radicalisering.

De enige mogelijkheid om een sterker verzet tegen Bolsonaro te organiseren is door een krachtige sociale beweging van onderuit te mobiliseren. De angst dat Bolsonaro een sociale beweging en massastrijd kan uitlokken, zoals eind vorig jaar in Chili, kan delen van de rechtse politici ertoe brengen om een sterkere oppositie te voeren in een poging om hun eigen vel te redden.

Krachtig, maar verantwoord, op straat komen

De linkerzijde en de bewegingen van de werkenden en de onderdrukte bevolking, moeten bouwen aan massastrijd tegen de regering en niet proberen om tot akkoorden te komen met de traditionele rechterzijde die nu plots in oppositie komt tegenover Bolsonaro.

In plaats van Rodrigo Maia, FHC of João Doria uit te nodigen voor hun 1 mei-activiteiten, moeten de vakbonden en linkse partijen met enige basis onder de werkende klasse hun eigen krachten op zelfstandige wijze mobiliseren. Dat is overigens ook de enige wijze waarop de burgerlijke oppositie tegen Bolsonaro gedwongen kan worden om de eigen lafheid te overwinnen.

Om ervoor te zorgen dat de arbeidersklasse een centrale rol speelt in de strijd tegen Bolsonaro, is het belangrijk dat de centrale eis die van de val van de regering is: Bolsonaro buiten! Dat is iets wat de rechtse oppositie niet expliciet durft te stellen. Om deze eis te realiseren, moeten we ons voorbereiden op grote mobilisaties van de massa’s op straat. Dit moet in de huidige context met de nodige zorg en verantwoordelijkheidszin gebeuren.

Straatmobilisaties tijdens een pandemie zijn niet gemakkelijk en het is belangrijk dat de risico’s zoveel mogelijk beperkt worden. Maar we hebben geen keuze meer: het proces is immers al bezig.

Sinds zondag 31 mei zijn er steeds meer initiatieven om op straat te komen, los van de opstelling van de grote organisaties van de arbeidersbeweging. Er is ook het voorbeeld van de VS, waar een grote massabeweging op straat ontwikkelde na de racistische moord op George Floyd in Minneapolis. Dit protest verspreidde zich als een lopend vuurtje door de VS en ook in de rest van de wereld. Er waren in veel Europese landen en elders grote mobilisaties.

In Brazilië, waar de onderdrukking van de zwarte bevolking net zo zwaar is als in de VS, werd het voorbeeld uit het noorden meteen gevolgd en kwamen duizenden mensen op straat. Zelfs in gebieden die hard getroffen zijn door de pandemie, zoals Manaus, Rio en  São Paulo, waren er grote betogingen. Deze hebben de neiging om zich verder uit te breiden en groter te worden.

De centrale taak van de arbeidersbewegingen en de onderdrukte delen van de bevolking is om deze mobilisaties te vervoegen en een consequente strijdstrategie naar voren te schuiven met een samenhangend programma dat van onderaf wordt opgebouwd en rekening houdt met de lessen van de vroegere strijd.

Zij moet ook streven naar de opbouw van eenheid en democratische organisatie van de strijd, die lang en moeilijk zal zijn, maar die kan gewonnen worden. De opbouw van een arbeidersfront, een eenheidsfront van de werkende klasse om Bolsonaro, de pandemie en sociale ongelijkheid te bestrijden, is essentieel.

Dit front van arbeidersstrijd moet een uitdrukking vinden via de bestaande organisaties, maar het moet ook georganiseerd worden op democratische basis met strijdcomités in de wijken, op de werkplekken en in de scholen. Deze comités moeten vergaderen, zelfs indien het virtueel is, om de terugkeer van fysieke acties in de openbare ruimte te organiseren.

Binnen dit eenheidsfront mag de eenheid in strijd niet verhinderen dat de socialistische linkerzijde (PSOL en andere krachten) zich uitspreekt voor een antikapitalistisch en socialistisch project, tegenover het beleid van klassenverzoening dat door grote delen van de vakbondsleiding en andere grote organisaties wordt verdedigd.

De betogingen van 7 juni waren een belangrijke stap vooruit. Op een verantwoordelijke wijze op straat komen is een essentieel onderdeel van de strijd tegen Bolsonaro. Deze regering weg krijgen, is essentieel om de pandemie te bestrijden.

Het is van fundamenteel belang dat we tonen dat we sterker zijn dan de proto-fascistische uitingen van extreemrechts. Het is ook van doorslaggevend belang dat de werkenden en onderdrukten in deze strijd hun onafhankelijke klassenpositie tonen en zich niet laten leiden door het verzet van gevestigde krachten tegen Bolsonaro. Dit is de enige kans op de overwinning die we hebben en de enige mogelijkheid opdat de omverwerping van de Bolsonaro een nieuwe fase inluidt die leidt tot de nederlaag van alle neoliberale maatregelen.

Het is zeer belangrijk dat we alle noodzakelijke preventieve gezondheidsmaatregelen nakomen, dat we er rekening mee houden dat de werkenden en armen het grootste gevaar lopen voor de pandemie en dat we ook voorzorgsmaatregelen nemen tegen mogelijke provocaties van de politie of extreemrechts. De strijd tegen de plagen van de pandemie, het Bolsonarisme en de ongelijkheid kan alleen gezamenlijk gevoerd worden. De geleidelijke hervatting van straatprotest is daar een essentieel onderdeel van en dit is pas begonnen. We maken deel uit van dit proces en zullen onze slogans verdedigen: weg met Bolsonaro en zijn kliek, weg met hun autoritaire en neoliberale agenda. Voor een alternatief van de werkenden en armen om levens te redden, uit de crisis te komen en het land herop te bouwen op antikapitalistische en socialistische basis.