Voorwoord bij ‘Mijn Leven’ van Trotski

Marxisme.be brengt binnenkort de klassieker ‘Mijn Leven’ van Trotski opnieuw uit. We doen dit tegen de achtergrond van een diepe systeemcrisis van het kapitalisme met een terugkeer van massastrijd en revolutionaire bewegingen. De autobiografie van Trotski is een politiek manifest waarin deze Russische revolutionair een bilan opmaakt van de aanloop naar, de afwikkeling van en de nasleep van de Russische revolutie. Het blijft een aanrader. Hieronder het voorwoord door Nicolas Croes.

“Het trotskisme is geen nieuwe beweging of een nieuwe doctrine. Het is het herstel, de hergeboorte van het echte marxisme zoals dit werd toegepast tijdens de Russische Revolutie en in de eerste dagen van de Communistische Internationale.” (James Cannon, 1942)

Het is geen toeval dat marxisme.be ervoor kiest om deze autobiografie vandaag terug uit te brengen. We zitten volop in een crisis van het kapitalistische systeem met tal van economische en sociale turbulenties. Miljoenen mensen hebben geen enkel toekomstperspectief. En toch was er nog nooit zoveel beschikbare rijkdom. De middelen zijn aanwezig om iedereen een degelijk leven aan te bieden in een samenleving die gericht is op de belangen van elkeen. Maar vandaag worden de middelen ingepikt door een kleine elite die vastberaden is om alle privileges voor zich te houden. De parasitaire inhaligheid van een kleine elite leidt tot de verspilling van de talenten van honderden miljoenen werklozen, het leidt tot miserie en wie wel werk heeft, moet in steeds slechtere omstandigheden werken. Er is een neerwaartse spiraal die schijnbaar niet te stoppen is.

Maar ondanks hun extreme weelde en een nooit geziene concentratie van rijkdom, is het pessimisme aan een opmars bezig onder de heersende elite. Die elite stelt ook vast dat het systeem op drift is. Het onwankelbare vertrouwen van weleer heeft plaats gemaakt voor angst. Binnen dit systeem zorgt geen enkele ‘oplossing’ voor een herstel van de economische groei. De interne tegenstellingen van het kapitalisme leiden tot een steeds meer explosieve situatie. Het is tegen deze context dat het kapitalistische establishment een gigantische angst heeft voor de terugkeer van het tijdperk van revoluties en massastrijd. Van dat tijdperk kregen we vanaf 2011 een eerste voorsmaakje.

Voor de elite is de val van Ben Ali in Tunesië en die van Moebarak in Egypte een zorgwekkende waarschuwing. De val van deze dictators kwam er door massastrijd en intussen kreeg deze strijd navolging, ook buiten de regio van het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Ondanks de remmende rol van de vakbondsleidingen die steeds meer de logica van de ‘vrije’ markt hadden omarmd, werd de weg van de massastrijd ingeslagen. Daarmee werd tevens een einde gemaakt aan alle waanideeën over de onmogelijkheid van revoluties vandaag. Diegenen die dachten dat de rol van de arbeidersbeweging was uitgespeeld en dat de toekomst aan de NGO’s is, kwamen evenzeer bedrogen uit. Zij werden opgeschrikt door de spectaculaire terugkeer van het oude spook van de klassenstrijd. De jongeren werden egoïstisch en ‘materialistisch’ genoemd, maar intussen speelden jongeren een belangrijke rol in het uitbreiden van de solidariteit en in de vastberaden acties die wereldwijd plaatsvonden. Van de beweging van ‘verontwaardigden’ tot Occupy Wall Street en ook in de diverse algemene stakingen die de afgelopen maanden wereldwijd plaatsvonden, speelden jongeren een belangrijke rol.

Deze klassenoorlog krijgt uiteraard een verlengstuk op het ideologische vlak. De kapitalistische elite kan nog aanvaarden dat de verandering beperkt blijft tot nieuwe figuren aan de top van het systeem, zoals in Tunesië en Egypte, zolang het economische systeem zelf maar stand houdt. Deze elite doet er alles aan om het idee te verdedigen dat het huidige systeem het enige mogelijke is, ondanks de ‘problemen’ die hier en daar opduiken. Er wordt ingegaan tegen het idee dat een alternatief op het kapitalisme mogelijk is, bijvoorbeeld door die mogelijkheid te negeren of door er een karikatuur van te maken.

Het is in dat kader dat er een strijd plaats vindt over het verleden en de erfenis van de strijdbewegingen van de arbeiders en hun gezinnen. Hoe vaak gebeurt het niet dat het stalinisme, een bloedige karikatuur van het socialisme, wordt voorgesteld als een directe afgeleide van het marxisme of toch alleszins van het bolsjewisme. Deze mythe heeft als doel om Lenin rechtstreeks te koppelen aan Stalin. Hierbij wordt Trotski herleid tot een eenvoudige kandidaat-dictator, een tragische figuur die de persoonsgebonden strijd bij de opvolging van Lening had verloren. Deze fabel wordt gemakkelijk doorprikt als we er enkele historische feiten bijnemen. Dat is waarom het voor de – al dan niet openlijke en directe – aanhangers van het kapitalisme nodig is om deze feiten te verzwijgen of vervormd weer te geven. De autobiografie van Trotski is voor alles een wapen gericht op het herstellen van de waarheid.

Dat is hoe wij vandaag tegenover dit boek staan en in het verleden was dit in marxistische kringen niet anders. Toen het boek uitkwam, had het als doel om een wapen te vormen tegen Stalin, tegen de bureaucratische contrarevolutie en de monsterlijke vervalsingsmachine. De Sovjetbureaucratie had alle macht van de massa’s naar zich toe getrokken en wilde zich daarbij voorstellen als de ware erfgenaam van de Oktoberrevolutie. Er werden enorme middelen ingezet om de minste afwijkende stem het zwijgen op te leggen. Er was een propagandaslag en als dat niet volstond, werd naar wapens gegrepen om tot een uitzuivering en massamoord over te gaan. Trotski werd daar in 1940 zelf het slachtoffer van, ook tal van zijn naaste medewerkers vonden de dood. Maar de ideeën en analyses van Trotski blijven actueel en leven voort.

Destijds werd net als vandaag gevreesd dat de zoektocht naar een alternatief zich zou richten naar het revolutionaire marxisme. Dat element lag vaak aan de basis van teksten over Trotski. Weinig andere historische figuren werden met zoveel leugens en beschuldigingen overladen. Decennialang werd de arbeidersbeweging overspoeld met teksten over Trotski die werden opgesteld door de stalinistische leiders uit Moskou. De meeste van deze teksten zijn vandaag in de prullenmand van de geschiedenis verdwenen, er liggen hoogstens nog een paar van deze werken stof te vangen in tweedehandswinkels. Deze werken blijven voor historici van belang, het zijn getuigenissen van een vervalsingsoperatie. Vandaag is het stalinisme verdwenen. Als historici naar deze teksten verwijzen, maken ze zich in het beste geval hopeloos belachelijk.

Er zijn prominente historici die daar geen probleem mee hebben. Zo publiceerde de Britse schrijver Robert Service een biografie van Trotski waarin hij tal van tegenstrijdige elementen overneemt uit de stalinistische leugenfabriek. Dat er net nu een dergelijk boek verschijnt, is al evenmin toeval. Dat boek heeft een welomschreven doel. De lezer die Trotski pas vandaag ontdekt, zal zich misschien verbazen dat een man die al meer dan 70 jaar dood is nog dergelijke controverses uitlokt. De lezer zal de redenen daarvoor gemakkelijker vatten door het lezen van ‘Mijn leven’. Zo is er bijvoorbeeld de theorie van de ‘permanente revolutie’ die door Trotski werd uitgewerkt en die vandaag meer dan ooit pertinent is om het revolutionaire proces in het Midden-Oosten en Noord-Afrika te begrijpen. Op het begin van de 20ste eeuw stelde Trotski reeds dat er een tweede revolutie nodig was om de democratische verwachtingen van de massa’s effectief in te lossen en om het kapitalistische regime omver te werpen. Wat Trotski over de Russische revolutie schrijft, lijkt wel een bijzonder actuele en bijna kant-en-klare handleiding voor de revolutionairen op het Tahrirplein en elders.

‘Mijn leven’ is het eerste boek dat Trotski in ballingschap schreef nadat hij uit de Sovjetunie werd gezet. Dit betekent dat een groot stuk van het latere politieke werk van Trotski en zijn medestanders niet aan bod komt. In het boek ontbreekt meer dan tien jaar van politieke activiteit. In die jaren maakte Trotski kennis met wat hij een “wereld zonder visa” noemde, een wereld waar de ene na de andere regering weigerde om de Russische revolutionair op het grondgebied toe te laten. Uiteindelijk vond hij in 1936 onderdak in Mexico. Het is in dat land dat hij in 1940 werd vermoord door de stalinist Ramon Mercader.

De laatste jaren zijn nochtans van groot belang voor de theoretische en praktische bijdrage van Trotski aan het marxisme. We moedigen de lezer aan om zich daar in te interesseren. Deze periode werd gekenmerkt door de strijd tegen het fascisme en het aan de macht komen van Hitler in 1933. De benadering van Trotski in de strijd tegen het fascisme blijft een waardevolle bijdrage voor de strijd tegen extreemrechts vandaag. De jaren 1930 werden ook getekend door de Spaanse revolutie, de grote stakingen van 1936 in Frankrijk, het opzetten van de Vierde Internationale, het Stalin-Hitler pact en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Deze turbulente jaren volgden op de grote crash van 1929 en werden ook gekenmerkt door een opmars van de Verenigde Staten, een fenomeen dat Trotski voor vele anderen vaststelde. Rond al deze zaken, maar uiteraard ook andere, blijven de analyses van Trotski opvallend en antwoorden ze op vragen van wie tot verandering wil komen.

Gedurende deze periode was het leven van Trotski steeds bedreigd en hij was zich daar bewust van. Voor de Sovjetbureaucratie, met Stalin op kop, was het uitschakelen van de oude Bolsjewistische garde een absolute prioriteit. De jaren 1930 waren in Rusland een periode van harde repressie waarbij de getuigen van de Oktoberrevolutie en de aanhangers van het authentieke marxisme die zich in de linkse oppositie hadden verenigd uit de partij werden gezet, verbannen naar Siberië en vervolgens fysiek uitgeschakeld door executie of door jarenlange ballingschap in werkkampen. Maar de oudste en meest geduchte tegenstander van de “jakhals van het Kremlin” (zoals Trotski Stalin wel eens noemde) was nog steeds in leven. Trotski kon zijn standpunten nog steeds bekend maken en kon zijn strijd tegen het kapitalisme en tegen de bureaucratische kaste die aan de macht was in de Sovjetunie voortzetten.

In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog werkte Trotski aan een uitgebreide politieke biografie van Stalin, maar hij zou dit nooit kunnen afwerken. Het uitschakelen van de laatste Bolsjewiek die de echte erfenis van de Russische revolutie met zich meedroeg, werd voor de stalinisten een steeds dringendere noodzaak. De moord gebeurde op 21 augustus 1940 door een agent van het Kremlin die in de omgeving van Trotski was geïnfiltreerd. Als beloning voor deze politieke moord werd Mercader bij zijn vrijlating begin jaren 1960 gekroond als Held van de Sovjetunie en ridder in de Leninorde.

Doorheen ‘Mijn leven’ zal de lezer een Trotski leren kennen voor wie revolutie geen lijst van dogma’s doorloopt, zoals het beeld dat de stalinisten en de sociaaldemocraten graag ophangen. Trotski gebruikt een gedetailleerde marxistische analyse om een inschatting te maken van nieuwe gebeurtenissen op basis van lessen uit wat voorheen plaatsvond en om voorbereid te zijn op de gevolgen ervan waardoor het werk van de revolutionairen hieraan aangepast kon worden. Velen zullen verbaasd zijn dat Trotski niet aarzelt om verkeerde inschattingen uit het verleden niet onder de mat te vegen of te rechtvaardigen, maar integendeel open en bloot te bediscussiëren zodat deze ervaring niet verloren gaat. Trotski deelt zijn ervaringen, ook diegene die hij nadien als fouten beschouwt.

Zo sloot Trotski zich formeel pas in juli 1917 bij de Bolsjewieken aan. Hij vervoegde pas laattijdig het standpunt van Lenin inzake de revolutionaire partij. Lenin sloot zich bij het standpunt van Trotski aan wat betreft de taken van de socialistische revolutie. Vanaf juli 1917 verdedigde Trotski systematisch en vastberaden het leninistische concept van revolutionaire partij. Hij bleef dit doen toen sommigen daar afstand van deden in een poging om zich van het stalinisme te onderscheiden.

In het voorwoord op zijn ‘Geschiedenis van de Russische revolutie’, een uitgebreid dat we ten stelligste aanraden, schreef Trotski: “Zonder een leidende organisatie zou de energie der massa’s vervliegen als stoom, die niet in een zuigercilinder opgesloten is. De beweging wordt echter noch door de cilinder, noch door de zuiger, maar door de stoom teweeg gebracht.” De meest dringende taak vandaag is de opbouw van de beste zuigercilinder waarmee de buitengewone energie van de massa’s in strijd tegen het kapitalisme kan worden omgezet in verandering.

Het is in dat kader dat we de lezer uitnodigen om de lessen te trekken die Trotski ook trok uit zijn militante ervaring. Het volstaat niet om ons begrip van het belang van deze marxistische revolutionair vandaag te versterken, we moeten ook nagaan hoe we het beste kunnen bouwen aan die ‘zuigercilinder.’