Economie. Angst voor double dip in opmars
De afgelopen weken was er een opmerkelijke verandering van de toon in de zakenkranten en economiebijlagen van de media. Het vertrouwen in het zogenaamde “herstel” staat op de helling en werd vervangen door angst. Vanwaar deze gewijzigde opstelling? “Het economisch nieuws over de groei, consumptie, huisvesting en industriële productie was al slecht en dan bleek hoeveel jobs verloren gingen in juli. Ongetwijfeld is er reeds sprake van een vertraging.” (New York Times)
Dit wordt versterkt door een vertraging van de huisvestingsmarkt. Het aantal verkochte huizen nam in juli af met 27%. De Federal Reserve bevestigde de economische problemen midden augustus met de aankondiging dat er een nieuwe interventie in de economie zou komen door het opkopen van overheidsobligaties in de hoop dat dit het vertrouwen van de investeerders zou versterken.
Double Dip
De recente economische cijfers bevestigen het gevaar van een nieuwe recessie. Tijdens de “Grote Recessie” en de financiële ineenstorting van Wall Street stond het VS-kapitalisme dicht bij een dergelijke nieuwe neergang. Het stimulusplan en de garanties voor Wall Street schoven toen een bodem onder de crisis en lieten een tijdelijke stabilisering van de economie toe.
Nu is een groot deel van het stimulusgeld door de economie gegaan. De hulp aan de staten, de werklozen en de armen droogt op. Het terugtrekken van deze steunmaatregelen is hetzelfde als het stopzetten van de behandeling van levensbedreigde patiënten.
Vandaag verschijnt geleidelijk aan een nieuw gevaar, dat van de deflatie. De vraag staat fors onder druk door de recessie. Arbeiders beperken hun uitgaven, onder meer als gevolg van de afdankingen en de neerwaartse druk op de lonen. Hierdoor zit de economie met meer goederen en diensten dan wat de consumenten kunnen opkopen. Bedrijven hebben hierdoor de neiging om de prijzen naar beneden te halen om mensen aan te zetten tot consumptie.
Deflatie kan echter een spiraal vormen die moeilijk te stoppen is. Als de prijzen dalen, zet dit de winstmarges onder druk. Om de winsten te behouden, moet verder bespaard worden op de lonen en arbeiders. Lagere lonen en meer werklozen betekenen minder consumptie en het zet ook de overheidsfinanciën onder druk. De besparingen in de openbare diensten zetten de mogelijkheden van consumptie verder onder druk.
Welk herstel?
Het zogenaamde “herstel” ging voor de werkende bevolking grotendeels onopgemerkt voorbij. Zowel de publieke als de private sector bleven afdanken en de bijzonder beperkte jobcreatie had voornamelijk betrekking op tijdelijke laagbetaalde jobs. Er werd verder bespaard op de lonen en uitkeringen, waardoor heel wat werkenden en werklozen het nog moeilijker kregen.
Er was gedurende een volledig jaar opnieuw enige groei van het bbp in de VS, maar officieel zijn nog steeds 15 miljoen mensen werkloos. 8,5 miljoen mensen werken deeltijds maar zoeken een voltijdse job. 3,9 miljoen mensen hebben het opgegeven om werk te zoeken. Alles samen zijn er 27 miljoen mensen die geen werk vinden!
De grote bedrijven hebben minder redenen om te klagen. Er werden grote stappen vooruit gezet op het vlak van de productiviteit en de winsten. De recessie werd gebruikt om arbeiders af te danken en het overblijvende personeel harder uit te buiten door hen het werk van twee, drie of meer arbeiders te laten verrichten.
De stijgende winsten worden niet gebruikt om werk te creëren. Het geld wordt steeds meer opgehoopt. Bloomberg Business Week had het eind juli over “1,84 triljoen dollar in cash en vlottende activa op het eind van het eerste kwartaal” van 2010. De rijksten ter wereld worden nog rijker. De dollarmiljonairs beschikken over meer dan 10 triljoen dollar en ze weigeren om dit te investeren. (Robert Frank, blogs.wsj.com).
Zelfs voor de Grote Recessie kenden de gewone werkenden 35 jaar lang een stagnatie en daling van hun inkomen, terwijl de rijken vrolijk naar de bank gingen. Het jaarlijkse inkomen van de armste 90% van de VS-bevolking nam slechts met 10% toe sinds 1973. In dezelfde periode verdriedubbelde het inkomen van de rijkste 1%. In 1973 verdiende een topmanager (CEO) 26 keer het mediane inkomen. Vandaag is dat 300 keer dat inkomen. (FT, 31 juli)
Zelfs in de laatste periode van economische groei in de VS, van 2002 tot 2007, was er voor het mediane gezinsinkomen in de VS een achteruitgang van 2.000 dollar. De Amerikaanse arbeiders konden die achteruitgang deels verbergen en de economische groei verder ondersteunen door beroep te doen op goedkoop krediet. Er werden leningen afgesloten om te studeren of een auto te kopen, huizen werden met hypotheken aangekocht en er waren allerhande vormen van kredietkaarten. Het makkelijke geld door schulden heeft een grote kater achtergelaten. De schuldenberg weegt immers zwaar door op de persoonlijke financiën van veel gezinnen.
Casinokapitalisme
Samen met de jarenlange aanvallen op de arbeiders was er een immense groei van de financiële sector. Het onproductieve karakter van het kapitalisme wordt bevestigd door het feit dat een achteruitgang van onze levensstandaard betekent dat er minder wordt uitgegeven aan reële goederen en diensten waardoor de bedrijven elders winsten gingen zoeken en intussen de industriële productie verder afbouwden.
Heel wat superrijke investeerders pompten triljoenen dollars in de financiële sector. Er werd gespeculeerd in de casino’s van Wall Street waar grote winsten te rapen vielen. De gezamenlijke middelen van de gewone banken en investeringsbedrijven explodeerden van 500 miljard dollar in 1970 tot 30 triljoen dollar in 2008 (New York Times, 1 augustus). De lijst van best betaalde managers wordt vandaag niet meer aangevoerd door topfiguren van grote bedrijven, maar door managers van hedge funds. De top 25 had in 2009 overigens een gemiddeld loon van 1 miljoen dollar!
De Grote Recessie heeft de ongelijkheid verder versterkt. De middelen van de werkende bevolking werden ondermijnd. Mensen verloren hun huis en/of hun werk. Mark Freeman, een werknemer van een supermarkt in Minneapolis, omschreef hoe tientallen miljoenen Amerikanen proberen om het hoofd boven water te houden: “Het is alsof we constant water uit een zinkende boot scheppen en dan nemen ze onze emmer nog af.” (FT 31 juli).
De economie zal niet voldoende presteren om een antwoord te bieden op de werkloosheid. De lonen en jobs zullen verder onder aanval blijven staan. De hoop op betere lonen en de hoop dat een volgende generatie het beter zal hebben als wij, zal een illusie blijken te zijn. Ook de “Amerikaanse droom” bleek onder een hypotheek te staan en kan niet meer worden afbetaald.
Het kapitalisme bevat veel tegenstellingen: 27 miljoen mensen zoeken werk, er zijn miljarden dollars nodig om de infrastructuur in het land gewoon in stand te houden. Maar toch wordt er niet of amper geïnvesteerd. Tienduizenden bruggen zijn aan herstelling toe. 75% van de openbare scholen in de VS hebben structurele tekorten. Er zijn ziekenhuizen nodig, maar ook wegen, openbaar vervoer en hernieuwbare energie. In de plaats van de banken te redden of verder de zakken van de superrijke investeerders te vullen met goedkoop geld, moet de regering investeren om de 27 miljoen werklozen aan het werk te zetten in een massaal programma van openbare werken. De arbeidersbeweging moet zich organiseren en verenigen in massale betogingen en campagnes rond de eis dat er echte jobs worden gecreëerd en dat de middelen worden gezocht bij de rijksten, de grote bedrijven en door het stopzetten van de oorlogen in Irak en Afghanistan.
Het kapitalisme toonde tijdens de laatste crisis en zelfs tijdens de groei van de jaren 1990 en 2000 dat het geen degelijke toekomst aan de werkende bevolking kan aanbieden. Er worden triljoenen dollars gespendeerd op de casino’s van Wall Street terwijl werklozen en werkenden er amper nog in slagen om te overleven. Het kapitalisme is ziek en moet worden vervangen door een economisch systeem waarin de belangen van de arbeiders en hun gezinnen centraal staan. We moeten meer dan ooit de strijd aangaan voor een socialistisch alternatief!
Artikel door Greg Beiter