2009 – zet het socialisme terug op de agenda!
“Tot ziens en goed dat we daar van af zijn,” verklaarde de Financial Times, een spreekbuis van het patronaat, wanneer het afscheid nam van 2008. De negatieve stemming is wel verdiend gezien de huidige economische crisis, die ze zoals ze zelf bekennen niet hadden zien aankomen. “De economische experts zijn er niet in geslaagd om de verschillende stukjes van de puzzel bij elkaar te leggen om de omvang van de huidige economische crisis te voorspellen.”
Marxisten hebben de huidige problemen wel zien aankomen. We schreven in april 2008: “De huidige economische situatie biedt de slechtste vooruitzichten voor het kapitalisme sinds de Grote Depressie in de jaren 30. De economische crisis verzwakt de positie van het Amerikaanse imperialisme dat reeds verzwakt was door de oorlog in Irak. Beide elementen zorgen ervoor dat de geopolitieke verhoudingen tussen landen de komende periode zal veranderen.” (“De gevolgen van arbeidersstrijd in Europa”, CWI-analyse, maart 2008)
Dit werd geschreven op een moment dat burgerlijke economen zo’n scenario weglachten. In maart voorspelde de Britse minister van Financiën Alistair Darling, die nochtans in het bezit was van de meest recente gegevens, een tekort op de begroting van 2008-09 van 35 miljard £. De werkelijke cijfers zullen wellicht 118 miljard £ bedragen, wat meer dan 3,5 keer zoveel is dan het bedrag dat was begroot. De Financial Times klaagde weer: “We varen blind.” Wat is dit anders dan een bevestiging van onze standpunten over het kapitalisme dat het een anarchistisch systeem is dat de productiemiddelen op een blinde manier inzet en de wereld op geregelde tijdstippen in een crisis dompelt, zoals nu.
De vorige kapitein aan het roer van het wereldkapitalisme, Alain Greenspan (voormalig voorzitter van de Amerikaanse centrale bank), bekende voor het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden dat hij door deze crisis “in shock en staat van ongeloof was… Ik versta nog altijd niet volledig wat er is gebeurd.” Zelfs de man met de toepasselijke naam Bernard Madoff, die verantwoordelijk is voor één van de grootste financiële fraudes uit de geschiedenis, zei vooraleer zijn fraude werd ontdekt dat “het met de huidige controlesystemen in het financieel systeem quasi onmogelijk is om de regels te overtreden.”
Einde van het casino-kapitalisme
Het zijn niet een paar ‘rotte appels’ die werden betrapt maar de kapitalisten in hun geheel die de arbeidersklasse en de armen hebben opgelicht in de vorige fase van het ongebreidelde kapitalisme dat vandaag abrupt tot een einde komt. De laatste 30 jaar van neoliberalisme zijn de lonen kunstmatig laag gehouden terwijl de winsten zeer hoog waren. Nu sommige kapitalisten hun handen hebben verbrand aan Madoff staan ze aan de klaagmuur. Een van de rijke slachtoffers van de fraudezaak klaagde dat ze nu haar meid zal moeten ontslaan en niemand zal hebben om haar 40 witte bloezen te strijken. (The Observer)
Niet alle superrijken ondervinden gevolgen van de crisis. In de wijk Covent Garden, Londen, is er een bloeiende handel voor handgemaakte vesten van 8000£. Boeken die meer dan 35 kilo wegen zijn recent op veilingen in Dubai verkocht voor meer dan 1,1 miljoen £. Wat nog erger is, is dat de verantwoordelijken voor de huidige crisis nog steeds beloond worden met obscene bonussen. De financiële instelling Goldman Sachs betaalde voor in totaal meer dan 2,6 miljard £ uit aan bonussen ondanks een vierde kwartaal waarin een verlies werd gemaakt van ongeveer evenveel als er werd uitgekeerd aan bonussen. Op hetzelfde moment moet de arbeidersklasse in Groot-Brittannië en de rest van de wereld een zware prijs betalen voor de economische puinhoop die werd gecreëerd door het kapitalisme.
De huidige boutades van de kapitalisten is dat de economie, hele takken van de industrie en zelfs landen (zoals IJsland), op de rand van de afgrond staan. De huidige crisis beperkt zich niet tot de financiële sector maar heeft zich, zoals we hadden voorspeld, verspreid over de zogenaamde “reële economie.” In de VS zeggen ze dat de crisis zich van Wall Street heeft verspreid naar Main Street. In Groot-Brittannië van de banken naar High Street. Ondertussen heeft de crisis zich verspreid naar de rest van de wereld. Wat is dit anders dan het bewijs dat de economische theorie dat de opkomende markten en de Westerse economieën minder afhankelijk werden van elkaar, helemaal niet klopt. De groeimarkten in de neo-koloniale wereld zullen hoogst waarschijnlijk overspoeld worden door de golven die ontstaan zijn in de rijke delen van de wereld. De Economist Intelligence Unit, een denktank, voorspelt dat meer dan 29 landen hun economieën zullen zien krimpen in het komende jaar.
Het gedereguleerde en onbelemmerde kapitalisme kan leiden tot een onbelemmerde crisis, en ondanks alle inspanningen van de kapitalistische regeringen is het mogelijk dat ze deze catastrofe niet zullen kunnen vermijden. De regeringen proberen wanhopig om de gevolgen van deze crisis te beperken en zo te vermijden dat het volledig uit de hand loopt. De huidige voorzitter van de Nationale Bank in de VS, Ben Bernanke – die de crisis van de jaren 30 goed heeft bestudeerd – heeft een scenario als in de jaren 1930 volledig uitgesloten. Anderen zoals de hoofdeconomist van de Britse krant The Guardian, Larry Elliot, zijn minder optimistisch en schrijven openlijk over de mogelijkheden van een depressie en meer specifiek als het over de economie van Groot-Brittannië gaat.
De vrees voor dit scenario werd versterkt door de sterk verslechterende situatie van de Amerikaanse economie en de gevolgen daarvan voor de rest van de wereld. In november alleen steeg het aantal werklozen in de VS met meer dan een half miljoen. Dit is de grootste toename van het aantal werklozen in één maand sinds 1974. Als we echter ook rekening houden met het verlies van het aantal deeltijdse banen, dan zijn dit de slechtste cijfers sinds 1940! Twee derden van deze arbeiders verloren hun baan tussen september en november 2008, op slechts drie maanden. Deze cijfers illustreren de omvang en snelheid waarmee de crisis toeslaat. Bovendien gaan de recente cijfers in de richting van een mogelijk banenverlies van 1 miljoen jobs per maand en dat tot midden 2009. Concreet zou dit een verlies van 4 tot 7 miljoen banen betekenen. Toekomstig president Obama, die toegeeft dat hij “niet weet waar hij moet beginnen wanneer hij ’s morgens opstaat”, stelt dat de Amerikaanse overheid niet in staat zal zijn om de economische crisis tegen te houden. Alle instrumenten van de Amerikaanse overheid om de crisis een halt toe te roepen hebben vooralsnog gefaald. Het financieel systeem – de aders van het kapitalisme – blijft bevroren, meer bepaald in het belangrijke interbancair verkeer. De herkapitalisering van de banken door de overheid heeft niet geleid tot gemakkelijker toegang tot kredieten voor ondernemingen omdat de banken terecht vrezen dat de ondernemingen die leningen niet terug zullen betalen. Een belangrijk figuur van een Europese bank stelde: “ Als de economie krimpt, hoe kan het lenen dan toenemen?”
De Amerikaanse economie zal in het vierde kwartaal van 2008 met 4% à 5% krimpen en de verwachtingen zijn dat die daling zich in 2009 zal verderzetten. Kapitalistische economen verwachten dat de wereldeconomie voor de eerste keer sinds de jaren 30 zal krimpen. Een wanhopige situatie noodzaakt wanhopige maatregelen. Kapitalistische regeringen grijpen naar “Wapens van Massale Wanhoop”. Gordon Brown, gesteund door Obama en zelfs door de voorzitter van de Amerikaanse nationale bank Ben Bernanke, zal als alle andere maatregelen falen gedwongen worden om over te gaan tot het drukken van dollars of ponden om de vraag te stimuleren.
Bocht van premier Gordon Brown.
Het is mogelijk dat het verlagen van de interestvoet tot 0% niet zal helpen. Dat is de reden waarom de voorzitter van de Britse Centrale Bank er mee dreigt om Britse banken te nationaliseren als ze hun job niet doen. De voorzitter van Merrill Lynch, zelf een bankier, heeft de overheid gevraagd om zelf een bank op te richten om op die manier het uitlenen van geld op gang te krijgen.
Gordon Brown was samen met Blair en Mandelson een bekende waterdrager van het neoliberalisme. In een bocht van 180° neemt Brown in zijn nieuwjaarstoespraak volledig afstand van de neoliberale “dogma’s”. Samen met Blair schrapte hij punt 4 in het programma van Labour waarin stond dat de partij voorstander was van de nationalisering van de belangrijkste sectoren in de economie en vormde hij de partij om tot een kapitalistische partij.
De reden waarom hij vandaag voorstander is van nationalisering is dezelfde als waarom hij voorstander was van een neoliberaal programma gisteren. Hij wil niet alleen de bankiers redden, maar het kapitalistisch systeem in haar geheel. De huidige maatregelen worden gezien als van tijdelijke aard. Als de banken zich hersteld hebben van de crisis – met geld van de belastingsbetaler – dan zullen ze opnieuw worden teruggegeven aan de kapitalisten. Brown is nog steeds geen voorstander van directe controle van de overheid op de genationaliseerde banken laat staan dat hij wil dat de bevolking iets te zeggen heeft over de manier waarop de banken worden geleid, wat een eis is van de Socialist Party.
De huidige situatie is zo erg dat het Keynesianisme, het idee van een tekort op de begroting en de New Deal van Roosevelt in de jaren 30 allemaal worden ingeroepen. De economische principes van de afgelopen jaren zijn één voor één bij het grof vuil gezet. Het feit dat een regering een tekort op haar begroting heeft, is vandaag aan de orde van de dag. Een aantal maanden geleden was dit nog een taboe.
Het tekort op de begroting in Groot-Brittanië kan oplopen tot 6%, 8% en mogelijk zelfs 10%. Obama heeft reeds toegegeven dat de Amerikaanse overheid een deficit zal hebben van 1 biljoen dollar in 2009 wat overeenkomt met 9% a 10% van het BNP. De paniek in de VS is zo groot dat er meer dan 7 biljoen dollar voorzien is om in de Amerikaanse economie te pompen om op die manier uit de crisis te geraken. Dit bedrag komt overeen met de helft van het Amerikaan BBP
Ondanks deze maatregelen is er geen garantie dat men op die manier de crisis zal oplossen en kan vermijden dat men terecht komt in een economische depressie of een periode van langdurige economische stagnatie, zoals het geval was in Japan in de jaren 90. De New Deal van Roosevelt in de jaren 30 voerde wel een aantal hervormingen door maar vormde geen oplossing voor de fundamentele problemen in de VS. Eind jaren 30 stond de VS op het punt van een andere economische crisis maar het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft dit verhinderd. Het was de massale interventie van de overheid in de Tweede Wereldoorlog meer dan de New Deal die tijdelijk het kapitalisme had gered. “We hebben een oorlogsbegroting, maar dan zonder een oorlog” (Niall Ferguson, Financial Times) .
Een economische crisis van het kapitalisme – zeker als die zo ernstig is als de huidige belooft te zijn – is als een oorlog in de “vernietiging” van kapitaal, inclusief de levens en omstandigheden van de arbeidersklasse tot zolang de zaden voor een economische heropleving zijn gezaaid. Er is geen “laatste crisis” van het kapitalisme, zoals Lenin reeds zei. Het kapitalisme zal altijd een uitweg zoeken en vinden als de arbeidersklasse en armen niet in slagen om de kansen te grijpen om een socialistische verandering door te voeren. Dit is de belangrijkste vraag waar de arbeidersklasse in 2009 en de jaren die daarop volgen voor staan als we een nieuwe en langdurige problemen voor de meerderheid van de bevolking willen vermijden.
“Sympathie met de Bolsjewieken.”
De crisis heeft reeds grote gevolgen gehad in het veranderen van de perspectieven van de arbeidersklasse. IJsland was voor het begin van de crisis het 6de rijkste land ter wereld en nog geen zes maanden geleden ook zogezegd het gelukkigste land ter wereld. Het land is in een economische ravijn gestort en vormt een voorbode voor de rest van de wereld voor wat er kan gebeuren als een scenario zoals dat van 1929 zich voordoet. Een derde van de bevolking wil het land verlaten. Bankiers worden overal waar ze passeren op straat uitgescholden. Een illustratie van de verandering die heeft plaatsgevonden in het bewustzijn van de bevolking in IJsland is de uitspraak van een arbeider in de Financial Times waarin deze man zegt: “ Voor de eerste keer in mijn leven heb ik sympathie voor de Bolsjewieken en voor de Franse revolutionairen die de guillotine van stal haalden.”
In een poging om in te spelen op de stemming, lanceerde de voorzitter van de Conservatieven, Cameron, een demagogische aanval op de “misdaden” van de bankiers en suggereerde dat ze voor de rechtbank gesleept moesten worden. Hij deed dit door het beeld op te roepen van boerenkarren vol bankiers die door London gereden worden richting de Tower! Het is echter moeilijk voor te stellen dat hij dit voor elkaar zal krijgen gezien zijn opleiding in Eton (elitaire privé school in Engeland) samen met de rest van zijn schaduw-kabinet. De hypocrisie van de Conservatieven werd nog maar eens aangetoond toen ze weigerden om een voorstel goed te keuren waarin stond dat parlementairen afstand moesten doen van hun bijverdiensten om zich te kunnen concentreren op hun parlementair mandaat. De minister van buitenlandse zaken in het schaduw kabinet van de conservatieven, William Hague, “verdiende” vorig jaar meer dan 230.000 £ bovenop zijn parlementaire wedde. Daarnaast verdient hij nog wat bij door te zetelen in diverse raden van bestuur maar daar zijn geen gegevens van bekend. Michael Gove, een ander lid van het schaduwkabinet, verdiende meer dan 100.000 £ bij.
De rechterzijde van Labour, waar we ondertussen ook voormalig voorzitter Neil Kinnock en zijn entourage mogen bijrekenen, doet even goed. Kinnock die de weg plaveide voor Blair en Brown, krijgt een pensioen van 63.000£ per jaar van de EU. Zijn vrouw Glenys krijgt 57.000£ voor haar mandaat in het Europees parlement. Zijn dochter werkt voor Brown en zijn zoon is een directeur van het Wereld Economisch Forum. Dit is een illustratie – voor zover we er één nodig hadden – van hoe ver de leiding van Labour verwijderd is van zijn socialistische roots. Het is met handen en voeten gebonden aan het kapitalisme, met Brown die weigert om socialistische maatregelen te nemen en er voor verkiest om te werken binnen de krijtlijnen van het zieke Britse kapitalistische systeem dat wellicht voor haar zwaarste crisis staat in de geschiedenis.
Volgens de laatste berichten staat de Britse economie voor de derde zwaarste recessie van alle geavanceerde kapitalistische landen. Alleen de VS en Ierland staan er slechter voor. De ministers proberen niet langer zoals ze in het begin deden om te zeggen dat Groot-Brittannië aan het ergste zal ontsnappen. De minister die verantwoordelijk is voor de organisatie van de Olympische Spelen heeft toegegeven dat London wellicht geen kandidaat zou zijn geweest had men vandaag een beslissing moeten nemen.
Griekenland is een waarschuwing voor de arbeidersklasse in Groot-Brittannië. In plaats van de feeststemming 4 jaar geleden tijdens de Olympische Spelen in Athene zijn de straten gevuld met betogers en politiediensten die door hun voorraden traangras zitten en naar verluidt probeerden om hun stock aan te vullen via Israël, vooraleer ook dat land werd geconfronteerd met een crisis. Groot-Brittannië zit even diep in de problemen als Griekenland. Het aantal jongeren – inclusief hoger geschoolden – zonder baan ligt reeds zeer hoog. Veel anderen moeten het net als een toenemend aantal ouderen stellen met laag betaalde banen waarvan men nauwelijks kan overleven.
De Britse economie is gebaseerd op diensten, maar die zijn nu in elkaar gestort. De industrietakken die vroeger economische schokken opvingen zijn vandaag verdwenen. De crisis in de banksector kan betekenen dat meer dan 370.000 banen kunnen verdwijnen. Een op twaalf banen in London kan tegen 2010 verdwenen zijn. De meesten van hen in de banksector. Het inkomen van de oliewinning in de Noordzee zal in 2008 40% zijn gedaald. De immobiliënmarkt, één van de fundamenten van de economische groei van de laatste jaren, kan geconfronteerd worden met een daling van de huisprijzen met maar liefst 40% tot 50%. Optimisten zeggen dat de huisprijzen die in 2007 werden gehaald opnieuw op dat niveau zullen staan tegen 2023!
Als een gevolg van deze crisis ziet de toekomst van de bouwsector, en alle sectoren die daar van afhangen, er niet goed uit. Als we geen rekening houden met de Tweede Wereldoorlog staat het aantal nieuwe woningen dat vandaag wordt gebouwd op het laagste punt sinds 1924. De constructie van kantoren zal wellicht met meer dan 20% dalen. Men schat dat meer dan 250.000 mensen hierdoor hun baan zullen verliezen. Bankiers werden gered maar huiseigenaars zullen niet op dezelfde behandeling moeten rekenen.
Nationalisering met arbeiderscontrole en -beheer
We vragen een einde aan alle uithuiszettingen omdat deze gezinnen in de problemen zijn gekomen buiten hun schuld om. Dit is alleen maar mogelijk door de banken te nationaliseren, niet zoals men heeft gedaan met Northern Rock, maar met arbeiderscontrole en -beheer. Goedkope leningen en ondersteuning om huur te betalen zijn de weg vooruit als we willen vermijden dat we in de toekomst worden geconfronteerd met tentenkampen aan de rand van Britse steden, wat een reële mogelijkheid is als de crisis op de huizenmarkt zich verderzet.
Een opiniemaker waarschuwde ervoor dat als het financieel systeem niet werd gered London er binnenkort zou uitzien als Mogadishu, de hoofdstad van Somalië. In realiteit hebben bepaalde delen van Londen en andere steden in Groot-Brittannië reeds elementen in zich van steden als Mogadishu. De sociale neergang –wat onvermijdelijk is als de crisis zich verderzet – zal ook delen van de middenklasse treffen.
Het belangrijkste gevolg van de crisis waarmee de arbeidersklasse zal worden geconfronteerd is de dramatische toename van de werkloosheid. Men schat dat de werkloosheid zal stijgen tot 3 miljoen tegen het einde van het jaar. We zijn tegen de uitzichtloosheid van werkloosheid. We eisen banen tegen goede arbeidsvoorwaarden en het recht op een goede opleiding. De tendens om goedbetaalde banen te vervangen door flexibele deeltijdse banen tegen slechtere arbeidsvoorwaarden moet worden gekeerd. De meeste arbeiders van Rover in de fabriek in Longbridge die er in zijn geslaagd om een baan te vinden zijn er vandaag slechter aan toe. Slechts een derde zou er op vooruit zijn gegaan.
We zijn ook tegen de benadering van de minister die verantwoordelijk is voor sociale zekerheid, Purnell, die uitkeringtrekkers verantwoordelijk stelt voor de crisis en van plan is om hun uitkeringen te verminderen. Mensen die leven van een uitkering zullen verplicht worden om een test met de leugendetector te ondergaan en om te gaan werken als hun kinderen meer dan een jaar oud zijn. Dit is een poging om een einde te maken aan de welvaartsstaat, zoals de vakbond van overheidspersoneel PCS terecht opmerkte. Samen met de pogingen om De Post gedeeltelijk te privatiseren toont dit aan dat Labour, ondanks het feit dat de partij gedwongen werd om bepaalde ondernemingen te nationaliseren, gewoon een neoliberaal anti-arbeidersbeleid verder zet.
We zijn voorstanders van een socialistische planning, wat in het licht van de huidige crisis meer dan ooit een noodzaak is geworden. Het kapitalisme verplaatst haar productiemiddelen van verlieslatende industrietakken naar takken waar men wel winst kan maken. Gezien de huidige economische crisis zal het een langzaam en pijnlijk proces zijn voor de arbeidersklasse omdat niemand wil investeren in productiecapaciteit. Met een geplande economie is het mogelijk om economische verschuivingen door te voeren zonder dat de arbeiders daar eerst een zware prijs voor moet betalen, zoals massale werkloosheid dat een kenmerk is van het kapitalistisch systeem. Marx stelde dat kapitalisten tot de laatste details alles plannen binnen hun ondernemingen. Een geplande economie is in essentie deze planning doortrekken op nationale en internationale schaal, met als onmisbaar bijkomend ingrediënt: democratische controle en management van de arbeidersklasse.
Beslissende periode van verandering
Groot-Brittannië en de rest van de wereld zijn terecht gekomen in een beslissende periode van verandering. De Socialist Party zal de komende periode vooraan staan in alle strijd. Veel arbeiders die onder de indruk zijn van de snelheid waarmee de crisis toeslaat, kunnen aarzelen om het gevecht aan te gaan, bijvoorbeeld rond lonen en koopkracht. Een beslissende strijd voor banen is echter aan de orde van de dag als we een herhaling van de jaren 30 willen vermijden.
Essentieel in deze ontwikkeling is het idee van een nieuwe arbeiderspartij. De leidingen van de vakbonden zullen dit idee wellicht niet verdedigen gezien ze aan de rokken van de regering Brown hangen. In een verschrikkelijk interview op BBC News gaf de voorzitter van de Britse vakbondsfederatie TUC geen enkele aanmoediging aan de arbeiders die zich verzetten tegen de brutale aanvallen van het patronaat en hun systeem.
We zijn tegen de fatalistische houding die stelt dat we niets kunnen doen tegen deze crisis en die niet verder kijkt dan de krijtlijnen van dit systeem. Open de boeken van de ondernemingen zodat de vakbonden en syndicale delegaties ze kunnen inkijken. We zijn voorstanders van de nationalisering van de auto-industrie en niet van “compensaties” van de gediscrediteerde bazen van de auto-industrie in de vorm van staatssteun. We zijn er voorstander van om de bestaande productiemiddelen in te zetten om andere wagens te gaan produceren. Het nieuwe netwerk van strijdbare syndicale delegaties – de National Shop Stewards Network – zet wat dit betreft de trend.
Er hangt opstand in de lucht in Groot-Brittannië. Dit blijkt uit de oppositie tegen de bouw van een derde landingsbaan op London Heathrow, tegen de gedeeltelijke privatisering van De Post, waar parlementsleden van Labour lijken in te gaan tegen Mandelson en Brown, en de cruciale kwestie van banen. Verkiezingen – wanneer die ook wordt aangekondigd – tussen drie partijen die allemaal dezelfde kapitalistische programma’s verdedigen, biedt geen perspectieven tenzij er een stem is die een socialistisch programma verdedigt. Arbeiders moeten het gediscrediteerde New Labour aan de kant zetten en een nieuw strijdbaar alternatief creëren.
We moeten onze inspanningen opdrijven om ons programma te verspreiden onder bredere lagen van de arbeidersklasse. Als we het vanuit een mondiaal perspectief bekijken, heeft het kapitalisme er een zootje van gemaakt. Het bestendigt onaanvaardbare armoede en uitzichtlozen conflicten zoals het huidige conflict in Gaza aantoont. Dit jaar kan een nieuw hoofdstuk inluiden waarin het socialisme terug op de agenda wordt gezet.
