Wie was verantwoordelijk voor de machtsovername door de nazi’s?

Naar aanleiding van de 60ste verjaardag van de bevrijding van Auschwitz is er enorm veel media-aandacht hiervoor geweest met artikels en standpunten van politici, academici en journalisten. Daarbij werd terecht ingegaan op de verschrikkingen van het meest barbaarse regime dat ooit bestaan heeft. We moeten echter ook de vraag stellen hoe zo’n verschrikkingen konden plaatsvinden in Duitsland, een land met een rijke culturele en politieke traditie waar grootheden als Bach, Brahms, Marx en Hegel leefden en werkten. Daarnaast ontwikkelde de Duitse arbeidersklasse een machtige vakbondsbeweging en de Sociaal-Democratische Partij die tegen 1919 een miljoen leden had en in haar programma opkwam voor de socialistische omvorming van de samenleving, een standpunt dat wel geleidelijk aan verlaten werd door haar leiding.

Op een bijeenkomst van wereldleiders op 25 januari deed de Duitse Kanselier Schröder volgens de traditionele media een ‘opvallende toegeving’, hij verklaarde dat de Duitsers zelf verantwoordelijk waren voor de holocaust. Dat versterkt het standpunt van een aantal gerenomeerde historici die stellen dat Hitler aan de macht kwam door de enorme steun die hij genoot.

Schröder verklaarde: “Het kwaad van de nazi-ideologie kwam niet uit het niets… de nazi-ideologie werd gesteund door de bevolking en uitgevoerd door de bevolking.” Dat klopt ten dele, maar over wie heeft Schröder het als hij spreekt over ‘de bevolking’? In de populaire media worden weinig ernstige analyses gebracht over de rol van de Duitse kapitalisten tussen de oorlogen die Hitler financierden en zich inschakelden in Hitler’s vastberadenheid om het ‘marxisme’ te verslaan (waarbij de nazi’s met de term ‘marxisme’ het hadden over de arbeidersbeweging).

Duitse kapitalisme

Schröder kon bijvoorbeeld ingegaan zijn op de rol van Emil Kirdof, een steenkoolbaron die de vakbonden haatte, of Fritz Thyssen die aan het hoofd stond van een staalconcern, Vogler van United Steel Works, Georg von Schnitzel van het IG Farben Chemisch kartel, de Keulse industrieel Otto Wolf en tal van banken of verzekeringsbedrijven. Zo speelde de Keulse bankier Kurt von Schroeder een belangrijke rol in de Duitse geschiedenis en ook in de wereldgeschiedenis.

Voor Hitler kanselier werd, haalden de nazi’s nooit meer dan 36% van de stemmen. De groei van de nazi’s ging samen met het verraad en de terugtocht van sociaal-democratische leiders zoals Ebert, Scheidermann en Noske die vanaf 1919 geregeld samenwerkten met rechtse krachten in Duitsland.

Stalin’s katastrofale standpunt dat de sociaal-democratie bestond uit ‘sociaal-fascisten’ die even erg zijn als de nazi’s, leidde tot een enorme verdeeldheid in de arbeidersklasse. Hitler kon daar handig gebruik van maken.

Ondanks de capitulatie van de leiding van de arbeidersorganisaties, bleef de basis zich verzetten tegen de nazi’s. Hitlers hoogtepunt was toen hij bij de presidentsverkiezingen van juli 1932 36% van de stemmen haalde. Bij de verkiezingen van november datzelfde jaar, daalde het aantal stemmen voor de nazi’s met 2 miljoen tot 33% terwijl de Duitse communistische partij en de sociaal-democraten samen 37% haalden.

Met een vastberaden leiding die beschikte over een correcte strategie en taktieken, zou de arbeidersklasse ongetwijfeld in staat geweest zijn om doorheen mobilisatie de nazi’s te verslaan. De nazi’s bevonden zich in een moeilijkere positie na de verkiezingsnederlaag van november 1932. Hitlers toekomstige propaganda-minister Goebbels schreef: “1932 heeft ons heel wat problemen opgeleverd… Het verleden was moeilijk en de toekomst ziet er somber en donker uit; alle vooruitzichten en hoop zijn verdwenen.”

Aan de macht gebracht

Maar heel wat kapitalisten die voorheen tegen Hitler ingingen, werden bang van de vooruitgang van de arbeiderspartijen. Op 5 januari 1933 werd Hitler uitgenodigd op een bijeenkomst van industriëlen en bankiers georganiseerd door vice-president baron Von Papen en dit in het huis van de eerder genoemde baron Von Schroeder. Op de meeting beloofde Hitler om komaf te maken met de democratie in Duitsland en om de arbeidersbeweging te verslaan zodat de kapitalisten vrij zouden zijn om hun winsten te vergroten. Binnen de tien dagen waren de financiële problemen van de nazi-partij van de baan.

Hitler’s racisme en anti-semitisme was nog relatief beperkt op dit ogenblik en alleszins werd door de kapitalisten een oogje dichtgeknepen voor wat ze beschouwden als ‘demagogische retoriek’ die niet ernstig moest genomen worden. Ze zagen in Hitler vooral een figuur die in staat zou zijn om de arbeidersorganisaties te breken.

Op 30 januari 1933 kwam Hitler aan de macht, niet op basis van een verkozen positie maar door een akkoord van bankiers, kapitalistische ministers en de leiding van het Duitse leger die Hindenberg hadden overtuigd om Hitler aan te stellen als kanselier.

Ontwapend

Omwille van de verkeerde strategie van de leiding van de Sociaal-democratie en de Communistische Partij, was de arbeidersklasse ontwapend en zonder verdediging tegenover de stoottroepen van Hitler. Die stoottroepen waren sterk gewapend en bestonden uit delen van de angstige kleinburgerij en het lompenproletariaat, die zoals Trotski omschreef in zijn analyses over het Duitse fascisme, in staat waren om de straat te overheersen.

De eerste slachtoffers die in de concentratiekampen, martelkamers en executieplaatsen terechtkwamen, waren de beste elementen van de Duitse arbeidersklasse. De sterke beweging van vakbondsdelegees werd compleet neergeslaan. Zelfs toen Hitler zijn moorddadige bedoelingen al duidelijk had gemaakt in de praktijk, pleitten de leiders van de Duitse vakbondsfederatie ervoor om erkenning te vragen aan de nazi-regering. Het antwoord van Hitler bestond uit het vernietigen en uitmoorden van de organisaties van de arbeidersklasse waarbij de leiding gevangengezet en omgebracht werd.

Het nazisme werd uiteindelijk verslagen, maar dit kostte wel 50 miljoen doden en de enorme horror van de dodenkampen waarvan Auschwitz een belangrijk symbool blijft. De arbeidersklasse vandaag moet bewapend worden met een begrip van de krachten en de voorwaarden die het Duitse kapitalisme ertoe gebracht hebben om Hitler aan de macht te brengen.

Lees ook:
Holocaust week. Who was responsible and what we should remember? Een uitgebreide analyse (in het Engels) door Robert Bechert van het CWI.