Coronavirus en kapitalisme: een dodelijke mix
Kapitalistische regeringen verergeren de crisis en brengen schade toe aan de gezondheidszorg
Het coronavirus dat de ziekte covid-19 veroorzaakt, verspreidt zich nog steeds snel, met 90.000 bevestigde gevallen en meer dan 3.000 doden. De epidemie verspreidt zich nu sneller buiten China dan binnen het land, als we de officiële aankondigingen van het Chinese regime mogen geloven. De dagelijkse toename van infecties in Zuid-Korea heeft die in China ingehaald. De grootste overzeese Amerikaanse militaire basis – Camp Humphreys buiten Seoel – is een van de instellingen die als gevolg van de uitbraak zijn afgesloten.
De Japanse regering heeft bevolen alle scholen te sluiten voor ten minste de volgende maand, waardoor 13 miljoen studenten worden getroffen. In Italië, nu met meer dan 1.700 gevallen, staan elf noordelijke steden onder quarantaine in ‘Chinese stijl’.
Over de hele wereld zijn sluitingen en annuleringen de nieuwe normaalste zaak van de wereld, inclusief de twee heiligdommen van de islam in Saoedi-Arabië en het eenmaal per jaar gehouden Nationale Volkscongres van China, dat oorspronkelijk gepland was om deze week te starten. Xi Jinping verzekert dat het rijkste ‘parlement’ ter wereld niet wordt blootgesteld aan het gevaar van besmetting, zelfs niet als zijn regime er alles aan doet om de economie weer op gang te brengen en de arbeiders weer aan de slag te krijgen.
Een andere dictatuur, Iran, kent een van de meest verontrustende uitbraken van het virus met bijna 1.000 officieel gerapporteerde gevallen. Dit cijfer wordt alom als onrealistisch bestempeld. De voorzitter van de gemeenteraad van Teheran zei dat er mogelijk tussen de 10.000 en 15.000 besmette mensen in het land zijn. Zelfs de vice-minister van Volksgezondheid van het land testte onder dramatische omstandigheden positief op het nieuwe coronavirus, vlak na een persconferentie waarop hij zichtbaar onwel was.
De uitbraak wordt door de Wereldgezondheidsorganisatie nog steeds slechts als een epidemie en niet als een pandemie geclassificeerd. Deze terughoudendheid en de algemene behandeling van de noodsituatie door de WHO hebben veel discussie uitgelokt. Covid-19 voldoet al aan twee van de drie criteria voor een pandemie die door het Amerikaanse Center for Disease Control and Prevention (CDC) zijn vastgesteld, in die zin dat ze zich tussen mensen verspreidt en de dood kan veroorzaken. Het derde criterium is dat de pandemie zich wereldwijd heeft verspreid. Vreemd genoeg, en misschien als gevolg van de politieke druk en de wens om “paniek” te voorkomen, houdt de WHO zich op het laatste punt op de vlakte, ondanks het feit dat meer dan 60 landen nu melding hebben gemaakt van infecties.
Geïnfecteerde beurzen
In de eerste zes weken van de uitbraak leek de financiële wereld in volledige ontkenning te zijn, ondanks het bewijs dat China als op één na grootste economie ter wereld volledig tot stilstand was gekomen. Nu lijkt het besef van de ernst toch Wall Street en de aandelenmarkten bereikt te hebben. Ongeveer zeven biljoen dollar – waarvan de helft op de New York Stock Exchange – is in de afgelopen week weggevaagd. De belangrijkste beurzen ter wereld, waaronder New York, hebben in één week 10-12 procent verloren – de slechtste prestatie sinds de financiële crisis van 2008 en de snelste ‘correctie’ ooit.
Dit is paniek van historische proporties; met kortzichtige kapitalistische politici zoals Trump die vol ongeloof toekijken hoe een wereldwijde instorting van de markten en recessie een ernstige mogelijkheid worden.
“Het hoopvolle verhaal over 2020, dat een bescheiden opleving van de wereldwijde groei aankondigtde, ligt nu in puin”, merkt Eswar Prasad, het voormalige hoofd van de China-divisie van het IMF op in de New York Times (1 maart). “Europa stagneerde en de economie van Japan kromp in het laatste kwartaal van 2019, terwijl China en India aan kracht verloren. Dit jaar was dus al moeilijk begonnen. Nu heeft het coronavirus de wereldeconomie in overlevingsmodus gebracht. De verspreiding van het virus doet wereldwijd pijn in de reis-, handels- en toeleveringsketens.”
Trump stelde in het bijzonder hoop op een aanhoudende groei op de markten die moest leiden tot een herverkiezing in november. Hij hoopte dat Xi Jingping en de Chinese dictatuur nooit geziene maatregelen zouden nemen, waaronder de grootste quarantaine uit de menselijke geschiedenis, om de verspreiding van het virus te stoppen. Dat is echter niet gebeurd.
Twee weken geleden vertelde Trump een bijeenkomst van staatsgouverneurs: “Ik had een lang gesprek met president Xi – voor de mensen in deze kamer – en hij voelt zich erg zelfverzekerd. Hij voelt zich heel zelfverzekerd. En hij voelt dat, zoals ik al zei, in april of tijdens de maand april, de hitte dit soort virussen over het algemeen doodt. Dus dat zou een goede zaak zijn. Maar we zijn in goede vorm in ons land.”
Dit soort blindheid en wensdenken was precies wat de Chinese autoriteiten in december en januari tot een hele reeks fouten heeft gebracht, waardoor de epidemie in China kon aanslaan.
Grootste zeepbel
Wall Street’s vertraagde realisatie van de potentiële vernietiging die de epidemie kan veroorzaken, is slechts een deel van het verhaal. De huidige financiële chaos werd lang verwacht, en had sowieso kunnen gebeuren zonder de aanleiding van covid-19. Dat komt omdat de aandelenmarkten, vooral in de VS, de grootste financiële zeepbel zijn die ooit is waargenomen. Het is zelfs groter dan de Amerikaanse vastgoedzeepbel in 2006. Met de epidemie, en de ineenstorting van de economische activiteit in China die over de hele wereld gevolgen heeft, zijn de speculanten nu bang voor de dag des oordeels.
In de komende dagen zal er massale aandacht zijn voor de centrale banken, vooral de Amerikaanse Federal Reserve, om te zien of ze een wit konijn uit hun hoed kunnen toveren door nog meer krediet in het financiële systeem te injecteren om de zeepbel weer op te blazen. Er bestaat echter ernstige bezorgdheid, gebaseerd op het ongekende beleid van gemakkelijk krediet door de centrale banken in de afgelopen tien jaar, dat de mogelijkheden van de centrale banken stilaan uitgeput zijn.
De regering van Trump bespreekt nieuwe belastingverlagingen en verlaagt zelfs enkele van haar tarieven voor import vanuit China. De president heeft zijn druk op de Fed hervat om de rentetarieven verder te verlagen en eist dat de VS lager gaan dan Japan en Europa: “We zouden de laagste rentetarieven moeten hebben”. De voorzitter van de Fed, Jerome Powell, heeft voorbereidingen getroffen om in te grijpen teneinde de aandelenmarkt tot rust te brengen.
Veel economen zijn sceptisch. Terwijl schijnbaar eindeloze rondes van ‘QE’-gelddruk de afgelopen tien jaar over het algemeen een regelrechte recessie wisten te voorkomen (ten koste van het vergroten van de huidige zeepbel op de aandelenmarkten), zou het nu wel eens anders kunnen zijn. De epidemie verspreidt zich nog steeds en treft economieën. Renteverlagingen zullen consumenten niet motiveren om zich in het midden van een epidemie te wagen of om verbroken mondiale toeleveringsketens weer met elkaar te verbinden.
Herhaalde fouten
De adviseurs van Trump zijn zelfs bezig de epidemie als een “hoax” voor te stellen die door de Democraten is bedacht om zijn herverkiezing te saboteren. De president heeft delen van de media ervan beschuldigd “alles te doen wat ze kunnen om de mensen angst aan te jagen”. De zelfgenoegzaamheid van de Amerikaanse regering wordt geïllustreerd door de opmerkingen van de minister van Handel Wilbur Ross, die voorspelde dat de epidemie in China “zal helpen om de terugkeer van banen naar Noord-Amerika te versnellen”.
Het antwoord van de Amerikaanse regering op de crisis is dan ook om in een iets andere vorm alle fouten van de autocratische machthebbers in China te herhalen, die bewijsmateriaal negeerden, kostbare weken verspilden, de samenleving foutief informeerden en logen, en iedereen belasterden die probeerde zich uit te spreken.
Zet de urgentie waarmee Trump en andere kapitalistische politici zich inzetten om Wall Street te helpen in contrast met de manier waarop dezelfde politici op de noodsituatie op vlak van volksgezondheid hebben gereageerd. Publieke ziekenhuissystemen over de hele wereld zijn verwoest door besparingen en neoliberale shocktherapie. Bijna 30 miljoen volwassen Amerikanen hebben geen medische verzekering vanwege de hoge kosten en een opiniepeiling van de Universiteit van Chicago in 2018 toonde aan dat 44 procent van de zieke of gewonde mensen niet naar een dokter ging.
Golf van loonsverlagingen
Naarmate de uitbraak van het coronavirus zich verspreidt, is er ook een golf van bedrijfsbesparingen, loonsverlagingen en gedwongen verlof zonder loon. In China hebben de meeste werknemers hun loon verloren tijdens de nooit geziene lockdown van de afgelopen zes weken. Migranten (uit armere Chinese regio’s), die de overgrote meerderheid van de werknemers in de bouw, de verwerkende industrie en vele dienstensectoren uitmaken, hebben in de meeste gevallen geen arbeidscontract, pensioen, werkloosheid of ziektekostenverzekering. Deze werknemers hebben het zwaarst te lijden onder de epidemie in China, en hebben in veel gevallen geen toegang tot ziekenhuisbehandeling, hetzij vanwege de hoge kosten, hetzij vanwege de hukou-regels (intern paspoort).
Maar veel Amerikaanse werknemers worden ook geconfronteerd met de realiteit van een periode zonder loon onder eventuele quarantainebeperkingen. Volgens het Center for American Progress heeft 73 procent van de deeltijdwerkers in de VS niet eens recht op betaald ziekteverlof. The Guardian (28 februari) meldt dat tijdens de uitbraak van de H1N1-varkensgriep in 2009 ongeveer een derde van de Amerikaanse werknemers geen tijd vrij nam van het werk, ondanks het feit dat ze ziek werden, wat op zijn beurt leidde tot maar liefst zeven miljoen extra infecties. Dezelfde krant meldde het geval van een inwoner van Miami die zich in januari na terugkeer van een reis naar China liet testen op het coronavirus. Hij moest 3.270 dollar betalen voor de test!
Het is duidelijk dat de Amerikaanse arbeidersklasse zeer slecht beschermd is als de covid-19-epidemie aanslaat, iets wat volgens veel deskundigen, ook bij het CDC, slechts een kwestie is van tijd. Het beleid van Trump heeft deze verdediging verder verzwakt, door de financiering voor CDC met 16% en de middelen van het Ministerie van Gezondheid met bijna 10% te verminderen. Trump schafte een positie in zijn Nationale Veiligheidsraad af in de vorm van een verantwoordelijke om toezicht te houden op pandemieën. Trump heeft ook een besparing voorgesteld van $3 miljard in gezondheidsprogramma’s, met inbegrip van een vermindering van de bijdrage aan de WHO met 53%.
China’s ineenstorting
Vanuit China heeft de epidemie een historische economische en politieke crisis veroorzaakt. De ineenstorting van de productie van de afgelopen zes weken is veel erger geweest dan de Chinese dictatuur had voorzien en lijkt steeds minder waarschijnlijk te worden gevolgd door een V-vormige opleving. Onlangs vrijgegeven officiële en onofficiële gegevens bevestigen een zeer diepe ineenstorting, niet alleen in de productie, maar ook en zelfs nog ernstiger in de dienstensector en de bouw. De dienstensector is goed voor meer dan de helft van het BBP van China.
Het lijkt nu onvermijdelijk dat de groei van het BBP in het huidige kwartaal en mogelijk in het volgende kwartaal negatief zal zijn, afhankelijk van het verloop van de epidemie. ANZ voorspelt een krimp van twee procent van het Chinese bbp in het eerste kwartaal, terwijl PIMCO, een hedgefonds, een daling van zes procent voorspelt. Dit overtreft de ineenstorting tijdens de wereldwijde financiële crisis van 2008. Een krimp op kwartaalbasis zou de eerste zijn sinds de Culturele Revolutie van de jaren 1960.
In heel China zijn arbeiders gestrand en zitten ze gevangen door reis- en quarantainebeperkingen, naast degenen die thuisblijven uit angst om de ziekte op te lopen in een land waar de medische schulden veel huishoudens in armoede hebben gestort. Xi Jinping heeft de aandacht verlegd van strijd tegen de epidemie naar het aansporen van een nationale hervatting van de “volledige productie en het normale leven” in alle regio’s behalve Hubei en Wuhan, het epicentrum van de uitbraak. Maar deze oproep heeft gemengde resultaten opgeleverd, waarbij de dictatuur en de veelgelaagde partijstaatmachine van China zichzelf meer schade hebben toegebracht.
“De lappendeken van tegenstrijdige regels die uit de strijd [tegen de uitbraak van het coronavirus] naar voren kwam, heeft honderden lokale verschillen opgeleverd, waardoor het bijna onmogelijk is om goederen of mensen door heel China te verplaatsen”, stelde een woordvoerder van de Kamer van Koophandel van de Europese Unie in China.
Terwijl de door de staat gecontroleerde media melden dat “meer dan 90 procent” van de staatsbedrijven hun productie hebben hervat, geloven velen dat het echte cijfer veel lager is, met de meeste bedrijven die slechts een gedeeltelijke hervatting bereiken. Volgens ANZ draaide de Chinese economie op 20 procent capaciteit, met ongeveer 50 procent van de werknemers terug op post sinds vorige week.
Orwelliaanse staat
“Deze crisis heeft een fatale slag toegebracht aan het persoonlijke imago van Xi Jinping,” verklaart de in Peking gevestigde commentator Wu Qiang. “Het publiek zal nog lang aan hem blijven twijfelen, en die twijfel is onherstelbaar,” vertelde hij aan de New York Times.
Terwijl de strijd tegen covid-19 nog lang niet voorbij is in China, versterkt het CCP-regime zijn repressieve wapenarsenaal en Orwelliaanse capaciteiten van toezicht nog verder. Deze methode heeft niet alleen nagelaten de samenleving te waarschuwen voor het nieuwe coronavirus, maar heeft waarschuwingen zelfs in de kiem gesmoord. Nu wordt het toezicht verder opgevoerd in naam van strijd tegen het coronavirus. Technologie, waaronder nieuwe smartphone-apps Big Data en artificiële intelligentie worden gebruikt als instrumenten voor sociale en politieke controle, waarbij buitenlandse “democratische” regeringen nauwlettend toekijken en proberen om ten minste enkele van de Chinese methoden te kopiëren.
In 200 steden wordt een door een dochtermaatschappij van Alibaba ontwikkelde telefoonapplicatie voor zelfbeoordeling opgelegd. Elke burger moet zelf een diagnose stellen, waarbij hij/zij verdachte symptomen, recente reisgeschiedenis en andere informatie moet invoeren, wat een rode, gele of groene QR-code oplevert. Alleen mensen met een groene QR-code mogen buitenshuis komen; iedereen moet zijn QR-code laten zien als de politie daarom vraagt.
Op deze manier begint het regime van Xi ‘techno-autoritaire’ kenmerken van het bewind in Xinjiang, waar een miljoen Oeigoerse moslims in gevangenkampen worden vastgehouden, naar de rest van China te exporteren. Dit is een ontwikkeling waar socialisten al lang voor gewaarschuwd hebben.
Ook regeringen elders in de wereld zouden wel eens kunnen proberen om de coronavirusepidemie uit te buiten om de politie en andere autoritaire instanties te versterken. Dit kan nadien in gezet worden tegen protest van de bevolking. In Frankrijk, Italië en Zwitserland zijn er al verboden en beperkingen van kracht tegen protesten en betogingen.
Waar socialisten voor opkomen
Socialisten en International Socialist Alternative staan voor massale investeringen in de openbare gezondheidszorg en onmiddellijke noodmaatregelen om de samenleving voor te bereiden op de dreiging van een pandemie. Deze moeten onder volledige democratische controle en publieke controle staan – we kunnen de kapitalistische politici niet vertrouwen, noch in “democratische” noch in autoritaire staten.
In veel landen zijn er tekorten aan medische basisvoorzieningen zoals beschermende kledij, handschoenen en goede gezichtsmaskers. Er moeten nieuwe overheidsinstellingen worden opgericht onder democratische controle om de productie van dergelijke benodigdheden en levensreddende apparatuur zoals ventilatoren te versnellen. De rampzalige, door de markt veroorzaakte besparingen op de financiering van ziekenhuizen moeten worden teruggedraaid, door een massale strijd onder leiding van vakbonden en politieke organisaties van de werkenden. De arbeidersbeweging en de linkerzijde moeten hun strijd opvoeren: het coronavirus laat zien dat de wereld niet veilig is in handen van het kapitalisme en zijn politici.