PVDA+. Sterke kritieken op kapitalisme, zwijgen over socialisme
In het kader van de verkiezingen publiceerden we op socialisme.be een kritiek op de verschillende partijprogramma’s. We bekeken ook het programma van PVDA. Net als bij de andere partijen gingen we niet op alle voorstellen in, ook dit programma telde 104 pagina’s waardoor een artikel van een drietal bladzijden geen volledig overzicht kan bieden. Een artikel door GEERT COOL.
In Vlaanderen roepen we op om voor deze partij te stemmen, een voorstel van LSP-kandidaten op de lijsten werd door PVDA+ geweigerd. Eén van de redenen voor die weigering is het feit dat wij niet aarzelen om onze kritieken op het programma van PVDA+ te brengen. Ons enthousiasme voor het perspectief van de eerste verkozenen links van de sociaaldemocratie en de groenen sinds begin jaren 1980 is geen blind enthousiasme, onze kritieken zijn erop gericht om het potentieel te versterken. En deze kritieken nemen niet weg dat we het met veel elementen in het programma eens zijn. Overigens gaat het om kritieken die ook zonder onze aanwezigheid leven onder militanten en leden van PVDA+.
Het terechte vertrekpunt van het programma van PVDA+ is de toenemende ongelijkheid met enerzijds een kleine groep superrijken die ook in crisistijden rijker wordt, terwijl anderzijds een groeiende groep van de meerderheid van de bevolking moeite heeft om rond te komen. In zijn inleiding verwijst Peter Mertens naar een uitspraak van de utopische socialist Fourier: “In de burgerlijke samenleving spruit de armoede van de ene voort uit de rijkdom van de andere.” Even terzijde: naar Marx wordt nergens in het programma verwezen. De ambitie van PVDA+ wordt omschreven als in het parlement geraken om daar een andere stem te laten horen en “de unanimiteit van het marktdenken te doorbreken.” Dat zou inderdaad een stap vooruit zijn, maar de ambitie van de linkerzijde moet toch iets groter zijn dan enkel gehoord te worden in de parlementen? We willen toch een andere samenleving en een einde maken aan het doodlopende straatje van het kapitalisme? Verkozen posities kunnen een belangrijke bijdrage zijn in de uitbouw van een krachtsverhouding om die strijd te voeren. Want uiteindelijk is het door de mobilisatie en organisatie van de werkende bevolking dat verandering kan bekomen worden.
Het eerste punt in het verkiezingsprogramma van PVDA+ is de strijd tegen armoede. De vaststellingen zijn en blijven schokkend: één op de zeven Belgen is arm, over een periode van vier jaar raakte bijna 30% van de Belgen al eens in armoede, 20% van de gepensioneerden heeft een inkomen onder de armoedegrens, 40% van de gehandicapten met een tegemoetkoming leven onder de armoedegrens,… PVDA+ wijst onder meer op de gezondheidskosten, gebrek aan sociale huisvesting en de stijgende energieprijzen als factoren die de toenemende armoede aanwakkeren. Er wordt terecht vastgesteld dat de regering van strijd tegen armoede geen prioriteit heeft gemaakt, maar integendeel maatregelen neemt die de armoede doen toenemen. Zo wordt gewezen op de beperking van de inschakelingsuitkering in de tijd waardoor tot 55.000 mensen vanaf 1 januari hun uitkering dreigen te verliezen of de versnelde degressiviteit van de uitkeringen. Wie wel werk heeft, krijgt steeds meer te maken met lage lonen en onzekere jobs naar Duits model. Samen met de afbouw van de koopkracht en de openbare diensten versterkt dit de armoede.
Als antwoord stelt PVDA+ voor om alle uitkeringen tot de Europese armoedegrens (van 1.000 euro per persoon) op te trekken, de 1,5 miljard euro dat dit kost kan gevonden worden bij de notionele intrestaftrek of de waanzinnige 6 miljard die de regering wil uitgeven aan nieuwe gevechtsvliegtuigen. Een pensioen van 1.000 blijft natuurlijk erg laag, misschien hadden de cijfers iets hoger mogen liggen met bijvoorbeeld een minimale werkloosheidsuitkering van 1.200 euro en een minimumpensioen van 1.500 euro?
Werkloosheid aanpakken in plaats van de werklozen, is een terechte eis. Maar vervolgens wordt dit beperkt tot het intrekken van de aanvallen op werklozen en “programma’s voor begeleiding waarin respect getoond wordt voor de werklozen en voor hun streefdoelen en problemen.” Niets op tegen, maar waarom worden geen eisen gesteld om de werkgelegenheid effectief te vergroten, bijvoorbeeld door een collectieve arbeidsduurvermindering zonder loonverlies en met bijkomende aanwervingen of door een massaal programma van publieke investeringen om tekorten inzake onderwijs, sociale huisvesting, gezondheidszorg,… aan te pakken?
Enkel naar de noodzaak van zo’n massaal programma van publieke investeringen wordt verwezen. Dat gebeurt met de eis van 200.000 sociale wooneenheden, de eis van 10.000 tot 20.000 bijkomende personeelsleden in de zorg of de eis om minstens 40 rusthuizen per jaar te bouwen. De partij wil 3 miljard uittrekken voor jobs in de publieke sector en 2 miljard voor een herfinanciering van het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek. PVDA+ komt op voor sterkere openbare diensten en meer middelen voor onderwijs (7% van het BBP).
Het idee van arbeidsduurvermindering zoals van de 32-urenweek komt spijtig genoeg niet meer voor in het programma van PVDA+. In het hoofdstuk over werk wordt wel gesproken over een “betere verdeling van het werk”, maar dat wordt beperkt tot “op de eerste plaats een betere verdeling tussen de generaties waarbij ouderen het werk kunnen doorgeven. Maar ook door een verdeling van de productiequota tussen de verschillende sites van eenzelfde multinational in plaats van een aantal sites te sluiten en een andere site dan weer een hels ritme op te leggen.”
De vele collectieve afdankingen zitten zoals PVDA+ opmerkt ingebakken in het systeem. “De crisis van overproductie werd tijdelijk ondergesneeuwd door financiële bubbels. Toen die uiteenspatten, kraakte het systeem in zijn voegen. Crisissen zitten ingebakken in het kapitalistische systeem.” Er wordt dan ook terecht vastgesteld dat het kapitalisme geen antwoord biedt op de vraag naar werk. Maar de eisen treden niet buiten de krijtlijnen van het huidige systeem. Zo wordt gepleit voor een wet-Inbev met een verbod op collectieve afdankingen bij “bedrijven die dividenden uitkeren.” De sanctie hierop is evenwel beperkt: “Een bedrijf dat zich niet aan deze wet houdt, moet alle toegekende fiscale en sociale lastenverlagingen en alle openbare steun onmiddellijk terugbetalen.” In de gevallen van Ford of ArcelorMittal had een eis als nationalisatie om de productie onder arbeidersbeheer en –controle verder te zetten, al dan niet na reconversie van de productie, een beter antwoord geboden. Bovendien is het een eis die breed gedragen wordt, begin 2013 gaf een peiling van Le Soir aan dat 43% van de Belgen voorstander was van nationalisatie indien bedrijven dreigen te sluiten. Rond zo’n eis kan een sterke beweging uitgebouwd worden.
Het verlagen van prijzen voor geneesmiddelen is een van de centrale eisen van PVDA+.Eerder beschreven we al onze kritieken op het kiwimodel en formuleerden we alternatieven daarop, onder meer in de vorm van een nationale gezondheidsdienst en de nationalisatie van de farmaceutische sector. Maar eisen zoals nationalisatie komen niet of amper meer voor in het programma van PVDA+.
De afgelopen jaren is PVDA+ meer aandacht gaan besteden aan klimaat. Er waren al eisen rond energie, maar die waren beperkt tot de eis van een BTW-verlaging van 21% naar 6%. De aanzet om een stap verder te gaan is er. “Duurzame en betaalbare energie, het zou een grondrecht moeten zijn. Maar in Europa zijn gas en elektriciteit geliberaliseerd en geprivatiseerd: niet de samenleving bepaalt hoe wij voor onze energie zorgen, maar multinationals.” Inderdaad, moesten we energie nu eens uit handen van de multinationals halen? Het zou meteen discussies over gevaarlijke energiewinning zoals met schaliegas uit de weg ruimen. De PVDA+ omschrijft het als volgt: “We willen een openbare energiesector, in handen van de samenleving. We willen een vermaatschappelijking van de stroomvoorziening. (…) We willen groene stroom en warmte onder democratische controle van de samenleving. Energie is te belangrijk om over te laten aan de winsthonger van private multinationals. In plaats van de chaos van de vrije markt, stellen wij de logica van een geplande aanpak, doelgericht en democratisch.” Alleen spijtig dat dit stukje begint met de stelling: “We moeten durven dromen.”
Terecht verwerpt PVDA+ de individuele verantwoordelijkheid inzake milieubeleid. “De groene taksen en dure vuilniszakken zijn niet efficiënt. Groene fiscaliteit gaat er immers vanuit dat burgers individueel hun gedrag gaan veranderen omwille van de dure prijs. Maar als er geen goed openbaar vervoer is, moet je de auto wel blijven gebruiken. En als er geen algemeen publiek plan is voor isolatie, zal de huurder van een sociaal appartement veel energie blijven verbruiken voor de verwarming. De groene taksen zijn ook asociaal, want iedereen, arm of rijk, betaalt evenveel en zo vergroot de sociale kloof. Het ecologische en sociale moeten samengaan. De groene revolutie zal sociaal zijn of ze zal niet zijn.” Terzijde: de term ‘revolutie’ wordt in dit programma enkel gebruikt in de zin van ‘groene revolutie’ en ‘fiscale revolutie’. We zijn het hier volledig mee eens, er zijn collectieve oplossingen nodig die we moeten populariseren en die buiten de krijtlijnen van dit systeem treden. PVDA+ is daar voorzichtig over en spreekt over de marktmechanismen “de rug toekeren” en een “grondige make-over” van de samenleving zodat “internationale coördinatie en maatschappelijke planning vooropstaan, niet de kortetermijnwinst van internationale bedrijven.” Er wordt ook terecht kritiek gegeven op het gebrek aan middelen voor openbaar vervoer en als oplossing voor de files volstaat het aanleggen van extra beton niet, erkent PVDA+.
In tegenstelling tot de partijpropaganda rond het BAM-tracé in Antwerpen pleit PVDA+ in dit programma wel voor meer middelen voor openbaar vervoer, zowel voor personen als voor goederen. “Het openbaar vervoer moet ook veel regelmatiger rijden en comfortabeler en goedkoper zijn. Toen Zweden de ticketprijs halveerde, verdubbelde het reizigersaantal. Gratis openbaar vervoer van de tram in het Franse Aubagne zorgde voor een stijging van het reizigersaantal met 170%.” Misschien zou het nuttig zijn om meteen gratis en degelijk openbaar vervoer te eisen? En die eis ook op te nemen in de discussie rond de Antwerpse verkeersknoop?
Om het programma te financieren, doet PVDA+ enkele fiscale voorstellen. De miljonairstaks is ongetwijfeld de bekendste. Fiscalisten van de partij halen al enkele jaren regelmatig alle gevestigde media met de cijfers van hoe weinig belastingen de grote bedrijven en de superrijken betalen. PVDA+ wil de notionele intrestaftrek en de vrijstelling voor de meerwaarden op aandelen afschaffen. Via de miljonairstaks van 1% op fortuinen van meer dan een miljoen euro, 2% op fortuinen boven 2 miljoen euro en 3% op fortuinen van meer dan 3 miljoen euro hoopt PVDA+ 8 miljard op te halen. In een eerder artikel stelden we: “Op basis van de bestaande vermogensbelasting in Frankrijk stelt de PVDA dat de kapitaalvlucht beperkt zou zijn. Maar de Franse belasting is slechts goed voor 4,4 miljard euro per jaar, de helft van wat de PVDA wil ophalen en in een economie die 5,5 keer zo groot is als die van België. Ook hier zal enkel de nationalisatie van de financiële sector en de grote bedrijven onder democratische controle en beheer van de werkende bevolking en de gemeenschap in staat zijn om de nodige middelen te voorzien om de dringende nood aan investeringen in schoolgebouwen, spoorwegen, ziekenhuizen, bejaardenzorg, sociale huisvesting, energieneutrale publieke gebouwen, bescherming van het milieu,… aan te vatten.”
Een publieke bankensector is niet de eis die PVDA+ naar voor brengt. De terechte kritieken op de speculanten wordt gevolgd door de eis van “een openbare bank, versie 2.0.” Met name: “Een nieuw bankmodel waar de overheid garant staat voor het spaargeld, waar geen hoge-risicomarkten worden opgezocht en geen rommelkredieten opgekocht, waar de opbrengst terugvloeit naar de samenleving voor investeringen in de reële economie, in groene energie, in mobiliteit en huisvesting.” Eén openbare bank naast de andere private banken, welke garantie biedt dit om speculatie te stoppen?
Naast een miljonairstaks komt PVDA+ onder meer op voor een harde aanpak van fiscale fraude en een einde aan de klassenjustitie waarin grote fraudeurs vrijuit gaan terwijl wij te maken krijgen met willekeurige repressie in de vorm van GAS-boetes. PVDA+ stelt tegenover de GAS-boetes terecht: “Sociale en collectieve problemen vragen sociale en collectieve oplossingen.” Afschaffing van de GAS-wet is een duidelijke eis die we bij de andere partijen niet zagen.
Rond enkele andere eisen mocht wel wat verder gegaan worden. De eis van gratis onderwijs beperken tot en met het secundair onderwijs, is beperkt. “Een (stapsgewijze) terugtrekking” uit de NAVO is eveneens wat beperkt: “We blijven van mening dat de Navo dient afgeschaft te worden. In afwachting kan ons land zijn bijdrage tot de Navo en tot het militaire Europa tot een strikt minimum beperken, te beginnen met de verschuiving van middelen van een militair veiligheidsbeleid naar een niet-militair veiligheidsbeleid.”
Onze kritieken wegen natuurlijk niet op tegen het feit dat dit het meest linkse programma is waar we in Vlaanderen voor kunnen kiezen. Het is het enige programma dat de eisen van de arbeidersbeweging rond koopkracht, pensioenen,… opneemt en dat ingaat tegen de enorme kloof tussen rijk en arm waarbij het huidige beleid in vraag wordt gesteld. Maar al te vaak beperkt dit programma zich tot directe eisen zonder de noodzakelijke brug te leggen naar fundamentele maatschappijverandering. Het is geen toeval dat in dit programma de woorden ‘marxisme’ of ‘socialisme’ (ook niet in de versie 2.0) nergens voorkomen. De noodzaak van een duidelijk omschreven alternatief maatschappijmodel is nochtans geen secundaire kwestie, het is een voorwaarde om een breder perspectief te geven. Socialisten moeten een diepgaande analyse maken van zowel het stalinisme als de sociaaldemocratie in plaats van deze discussie uit de weg te gaan, zoals in het PVDA-programma gebeurt.