Rusland. De erfenis van Jeltsin: brutaal kapitalisme in de voormalige Sovjetunie

Voor de bevolking van de voormalige Sovjetunie zullen alle lovende berichten over Boris Jeltsin vreemd zijn overgekomen. De voormalige Russische president werd na zijn overlijden op 23 april overal relatief positief belicht. Als we de media mogen geloven was Jeltsin een ietwat vreemde maar gezellige drinkebroer.

“Ik dacht eerder aan feesten dan aan rouwen toen ik zijn overlijden vernam”, stelde een Russische arbeider in Sint Petersburg die werd ontslagen wegens zijn verzet tegen één van de privatiseringsprojecten van Jeltsin. “Zijn heerschappij werd een nachtmerrie voor ons. Maar na Jeltsin kwam Poetin. Het bleef dus nodig om de strijd te voeren voor socialistische ideeën, dat is nu ook belangrijker dan het feesten wegens het overlijden van Jeltsin…”

Internationaal was er vooral aandacht voor de lichtere momenten van Jeltsin. Toen hij nogal onhandig voor de wereldmedia liet zien tot wat alcohol kan leiden. Iets ernstiger werd hij geroemd omdat hij “democratie en vrijheid” zou gebracht hebben in de voormalige Sovjetunie. Jeltsin was echter zelf amper beter dan een dictator.

Democraat zet tanks in

Jeltsin werd populair in de jaren dat Gorbatsjov aan de macht was. Het leek erop dat Jeltsin vooraan stond in de strijd tegen de heerschappij van één partij en daarna tegen de mislukte staatsgreep van de generaals in 1991. Slechts twee jaar later stuurde Jeltsin zelf tanks naar het parlement en nog een jaar later stuurde hij het leger naar de Tsjetsjeense republiek om er komaf te maken met de beweging tegen de nationale onderdrukking door Moskou.

De kliek rond Jeltsin aanvaardde het beleid van snelle en volledige privatiseringen. Deze kliek verzette zich hard tegen iedereen die haar macht durfde te betwisten, zowel concurrerende kliekjes en bendes van de heersende klasse als de arbeiders werden bestreden. Wellicht verklaart dat laatste waarom Jeltsin nu zo werd geprezen door de Westerse kapitalistische leiders en andere oligarchen. Die sluiten allen de ogen voor de brutale methoden van Jeltsin.

Deze man stond aan het hoofd van een grote leegroof op klaarlichte dag met de zogenaamde “overgang naar de markt”. De economie stortte ineen met 50% op twee jaar tijd, terwijl enkele goedgeplaatste ex-leden van de ‘communistische partij’ (zoals Jeltsin) met de rijkdom gingen lopen.

Iedereen wordt aandeelhouder

Er werden waardebonnen uitgedeeld waardoor iedereen een ‘aandeel’ kreeg in het bedrijf waar men werkte. Door de wanhopige armoede die zorgde voor snelle prijsstijgingen verkochten de meeste arbeiders al hun aandelen aan vertegenwoordigers op straathoeken of in de metro die hen cash geld aanboden. Deze vertegenwoordigers – vaak gepensioneerden of werkloze jongeren – werkten voor niemand minder dan de toekomstige oligarchen die op deze manier de meeste aandelen wisten te verwerven van de meest lucratieve voormalige staatsbedrijven.

‘Arbeidersdemocratie’, het blad van onze Russische afdeling op dat ogenblik, schreef toen op haar voorpagina: “Het invoeren van de aandelen leidt tot een leegroof”. We legden uit dat het proces dat bezig was in de Sovjetunie terug ging tot het stagneren van de economie door de bureaucratische controle die leidde tot foute beslissingen en nutteloze productie. De 20 miljoen personen tellende staatsbureaucratie werd niet gecontroleerd door de arbeiders en hun gezinnen, maar trad op als een kaste die enkel oog had voor de eigen belangen. Gorbatsjov kwam eind jaren 1980 naar voor met zijn zoektocht naar een manier om de privileges van de bureaucratie veilig te stellen in een periode van stagnatie. Zijn ‘hervormingen’ leidden echter tot massabewegingen van de mijnwerkers en andere arbeiders.

De misdaden onder Stalin, in het bijzonder het met de grond gelijk maken van de echte tradities van de Oktoberrevolutie van 1917 in de jaren 1920 en 1930, en het luxueuze leven van een toplaag van ‘communistische’ bureaucraten, zorgden ervoor dat de arbeiders in de jaren 1980 vooral naar het westen keken voor een alternatief. Jeltsin maakte daar gebruik van om zijn eigen positie te versterken.

Met onze organisatie kwamen we voorheen op voor de noodzaak van een politieke revolutie om, na decennia van totalitair bewind, te komen tot echte arbeidersdemocratie. Dat zou zorgen voor de broodnodige zuurstof die nodig is in een geplande economie. We waarschuwden toen reeds voor de mogelijke gevolgen van een kapitalistisch herstel in de Sovjetunie en stelden dat dit niet zou leiden tot een verbetering van de gemiddelde levensstandaard. We stelden dat het niet zou leiden tot een situatie zoals in de VS of Zweden, maar eerder tot Latijns-Amerikaanse toestanden met massale werkloosheid, stijgende prijzen en dictaturen.

Het aan de macht komen van de zogenaamde ‘democraat’ Jeltsin en de ineenstorting van de Sovjetunie eind 1991, zorgden er jammer genoeg voor dat de arbeiders al deze elementen aan de lijve ondervonden: er kwamen prijsstijgingen, massale werkloosheid en elementen van een dictatuur. De aanhang van wie toen opkwam voor onafhankelijke arbeidersacties – zowel tegen Jeltsin als tegen de generaals – was bijzonder beperkt. We argumenteerden tegen de éénpartijstaat van het oude regime maar ook tegen de invoering van het kapitalisme onder Jeltsin. We verzetten ons ook tegen ieder verbod van gelijk welke partij, behalve de fascistische partijen. Jeltsin verbood de ‘communistische’ partij – de partij van het oude establishment – maar hij liet wel een nieuwe versie ervan toe die nog meer nationalistisch en pro-kapitalistisch was.

Eerbetonen

Onder de eerbetonen aan Jeltsin in de eerste uren na zijn overlijden, was er een opvallende verklaring van de leider van de partij die hij in 1991 verbood: Gennady Zyuganov van de CPRF. Hij zei dat hij omwille van zijn Russische orthodoxe opvattingen weinig commentaar zou geven, maar hij stelde dat hij toch een poging had ondernomen om tegen Jeltsin in te gaan omwille van de verslechtering van de levensstandaard van miljoenen mensen. Alexander Rutskoi, de man tegen wie Jeltsin in 1993 tanks inzette bij het parlement, verklaarde dat Jeltsin zou herinnerd worden omdat hij “het volk vrijheid schonk” en “historische gerechtigheid vestigde”!

Er waren opvallend positieve commentaren van oligarchen die naar West-Europa waren getrokken. Boris Berezovsky stelde dat het overlijden van Jeltsin op 76-jarige leeftijd een tragisch verlies betekent. Berezovsku was een leidinggevend lid van Jeltsins kliek en hij zorgde er mee voor dat de macht werd overgedragen aan Poetin (met wie hij nu op voet van onvrede leeft). Jeltsin had gehoopt dat zijn ontslag op het einde van het vorige millennium eervol zou lijken door een waardige ‘opvolger’ naar voor te schuiven. Dat beeld werd snel doorprikt met Poetins lancering van de tweede Tsjetsjeense oorlog en zijn complete inperking van alle democratische rechten die onder druk van de massabewegingen van begin jaren 1990 waren toegekend.

De vriendelijke woorden van de Westerse leiders bij het overlijden van Jeltsin zijn hypocriet. Het beleid van Jeltsin zorgde ervoor dat tientallen miljoenen arbeiders en armen in de voormalige Sovjetunie er veel slechter voor stonden. Die ‘schoktherapie’ voor de arbeiders wordt door de westerse leiders als een detail gezien, zij zien enkel de ‘overwinning’ van het kapitalisme op de geplande economie.

Het is dit jaar 90 jaar sinds de heroïsche strijdbewegingen van de arbeiders en de arme boeren in Rusland die leidden tot de omverwerping van de tirannie van de tsaren en nadien van het kapitalisme zelf. Boris Jeltsin is er niet in geslaagd om de echte opvattingen van het socialisme en het communisme volledig de kop in te drukken. De bittere ervaringen van de sociale problemen onder zijn beleid en het “wilde kapitalisme” dat hij mee heeft ingevoerd, zullen ervoor zorgen dat steeds meer arbeiders de noodzaak van een echt socialistisch alternatief naar voor zullen schuiven!