DE PERSPECTIEVEN IN DE VERENIGDE STATEN
Uit ‘Some Questions on American Problems’, Fourth International, Oktober 1940, vertaald door marxisme.be (2003)
Het achtergebleven karakter van de arbeidersklasse in de Verenigde Staten is slechts relatief.
Op heel wat vlakken is het de meest progressieve arbeidersklasse ter wereld, zowel technisch als op het vlak van de levensstandaard…
De Amerikaanse arbeiders zijn erg strijdbaar — zoals we hebben gezien tijdens de stakingen. Ze hebben een aantal van de meest rebelse stakingen gehouden. Wat de Amerikaanse arbeiders wel missen, is een gevoel voor veralgemeningen, analyse en van hun klassenpositie in de samenleving in het algemeen. Dit gebrek aan sociale reflectie vindt haar oorsprong in de geschiedenis van het land…
Over het fascisme
In alle landen waar het fascisme overwon, zagen we vóór de groei van het fascisme en de overwinning ervan, een golf van radicalisering van de massa’s — van de arbeiders en de arme landarbeiders en boeren, en van de kleinburgerij. In Italië was er na de oorlog en voor 1922 een revolutionaire golf van een enorme omvang; de staat werd geparalyseerd, de politie bestond niet, de vakbonden konden alles doen wat ze wilden — maar er was geen partij die in staat was om de macht te nemen. Als reactie kwam het fascisme naar voren.
In Duitsland zagen we hetzelfde. Er was een revolutionaire situatie in 1918; de burgerij vroeg zelfs niet om aan de macht te kunnen deelnemen. De sociaaldemocraten ontzenuwden de revolutie. De arbeiders probeerden het opnieuw in 1922-23-24. Dit was op een ogenblik dat de KPD haar failliet had aangetoond — zoals we eerder al aangegeven hebben. Daarna begonnen de Duitse arbeiders in 1929-30-31 een nieuwe revolutionaire golf. Er zat een enorme macht in de communisten en de vakbonden, maar dan kwam de fameuze politiek (vanuit de stalinistische beweging) van het sociaalfascisme, een politiek die uitgevonden werd om de arbeidersklasse te verlammen. Slechts na drie van deze grote golven werd het fascisme een grote beweging. Er zijn geen uitzonderingen op deze regel — het fascisme komt alleen op als de arbeidersklasse aantoont dat het niet in staat is om het lot van de samenleving in eigen handen te nemen.
In de Verenigde Staten zullen we hetzelfde zien. Er bestaan al fascistische elementen, en zij hebben natuurlijk de voorbeelden van Italië en Duitsland. Ze zullen daarom op een sneller ritme kunnen werken. Maar er zijn ook voorbeelden van andere landen. De volgende historische golf in de Verenigde Staten zal die van de radicalisering van de massa’s zijn, en niet het fascisme. Natuurlijk kan een oorlog die radicalisering een tijdlang tegenhouden, maar dat zal enkel het tempo van de latere radicalisering versnellen.
We mogen een oorlogsdictatuur — de dictatuur van de militaire machine, de generale staf en het financie-kapitaal — niet verwarren met een fascistische dictatuur. Voor dat laatste is het eerst noodzakelijk dat er onder brede lagen van de bevolking een gevoel van wanhoop heerst. Als de revolutionaire partijen hen verraden, als de voorhoede van de arbeiders niet in staat is om het volk naar een overwinning te leiden — dan, en enkel dan, wordt het mogelijk dat de boeren, kleine zelfstandigen, werklozen, soldaten,… een fascistische beweging gaan steunen.
Een militaire dictatuur is een zuiver bureaucratische instelling, opgelegd door de militaire machine en gebaseerd op de desoriëntatie van de bevolking en haar onderwerping aan de militaire machine. Na een zekere tijd kan de houding van de bevolking veranderen om in opstand te komen tegen de dictatuur.
In iedere discussie over politiek rijst de vraag: zullen we in staat zijn om een sterke partij op te bouwen voor het ogenblik dat de crisis er komt? Zal het fascisme ons niet voor zijn? Is een fascistisch stadium van ontwikkeling onvermijdelijk?
De successen van het fascisme leiden er soms toe dat mensen alle perspectief verliezen, en vergeten wat de omstandigheden waren waarin het fascisme zich kon versterken en een overwinning kon behalen. Een duidelijk begrip van die omstandigheden is van enorm belang voor de arbeiders van de Verenigde Staten. We kunnen het als een historische wet naar voren brengen: het fascisme kon enkel aan de macht komen in die landen waar conservatieve arbeiderspartijen de arbeidersklasse verhinderden om gebruik te maken van de revolutionaire situatie om de macht te grijpen. In Duitsland waren er twee revolutionaire situaties geweest: 1918-1919 en 1923-1924. Zelfs in 1929 was een directe strijd om de macht door de arbeidersklasse nog mogelijk. In alle drie deze gevallen werd de machtsstrijd op criminele en gemene wijze door de sociaaldemocratie en de Comintern verstoord waardoor de samenleving in een impasse terechtkwam. Het was enkel onder deze voorwaarden en in deze situatie dat de stormachtige groei van het fascisme mogelijk was waardoor het in staat was de macht de verwerven.
* * *
Voor zover de arbeidersklasse aantoont dat het op een gegeven ogenblik niet in staat is om de macht te veroveren, zal het imperialisme het economische leven beginnen te reguleren met haar eigen methoden: de fascistische partij die de staatsmacht wordt, is daarbij het politieke mechanisme. De productiekrachten staan in een onverzoenbare tegenstelling met zowel het private bezit als met de grenzen van de nationale staten. Imperialisme is net de uitdrukking van die tegenstelling. Het imperialistische kapitalisme probeert de tegenstelling op te lossen door het uitbreiden van de grenzen, het veroveren van nieuwe gebieden, enzoverder. De totalitaire staat, waarbij alle aspecten van het economische, politieke en culturele leven, onderworpen worden aan het financie-kapitaal, is het instrument om een supernationalistische staat te creëren, een imperialistisch imperium, de heerschappij over continenten en de heerschappij over heel de wereld.
Al deze kenmerken van vrijheid hebben we geanalyseerd, elk op zichzelf en allemaal in hun geheel, zodat ze duidelijk werden of op de voorgrond traden.
Zowel de theoretische analyse als de rijke historische ervaringen van de afgelopen 25 jaar hebben beiden aangetoond dat het fascisme telkens het finale stadium is van een specifieke politieke cyclus die gekenmerkt wordt door de hevige crisis van de kapitalistische samenleving, de toename van de radicalisering van de arbeidersklasse, de groei van de sympathie tegenover de arbeidersklasse, de roep voor verandering door de landelijke en stedelijke kleinburgerij, de extreme verwarring van de grote burgerij, haar laffe en verraderlijke manoeuvers om een revolutionaire climax te vermijden, de uitputting van de arbeidersklasse, groeiende verwarring en onverschilligheid, de versterking van de sociale crisis, de wanhoop van de kleinburgerij, haar roep voor verandering, de collectieve neurose van de kleinburgerij, haar bereidheid om te geloven in mirakels, haar bereidheid tot gewelddadige maatregelen, de groei van de vijandigheid tegenover de arbeidersklasse dat niet in staat is de verwachtingen waar te maken. Dat zijn de voorwaarden voor de vorming van een sterke fascistische partij en de overwinning van die partij.
Het is evident dat de radicalisering van de arbeidersklasse in de Verenigde Staten slechts door de eerste fase gepasseerd is, en dat bijna exclusief op het terrein van de vakbeweging (de CIO). De vooroorlogse periode, en de oorlog zelf, kunnen het proces van radicalisering tijdelijk onderbreken, zeker als een belangrijk aantal arbeiders in de oorlogsindustrie betrokken wordt. Maar die onderbreking van het proces van radicalisering kan niet van lange duur zijn. Het tweede stadium van radicalisering zal een scherper en meer expressief karakter aannemen. Het probleem om een onafhankelijke arbeiderspartij te vormen zal op de agenda staan. Onze overgangseisen zullen aan populariteit winnen. Anderzijds zullen de fascistische, reactionaire tendensen zich op de achtergrond terugtrekken en een defensieve houding aannemen in afwachting van een meer gunstige periode. Dat is het perspectief in de nabije toekomst.
Geen enkele bezigheid is meer nutteloos dan het speculeren of we er al dan niet in zullen slagen om een stevige revolutionaire kaderpartij te vormen. Voor ons ligt een gunstig perspectief die een rechtvaardiging vormt voor revolutionair activisme. Het is noodzakelijk om de mogelijkheden te benutten die zich beginnen te stellen en de revolutionaire partij op te bouwen.