Rusland. Polarisatie tussen rijk en arm, regime schuift af naar autoritair bewind

De Russische president Poetin deinst er niet voor terug om een portie repressie en geweld te gebruiken ten aanzien van politieke tegenstanders. Onder zijn bewind is Rusland steeds verder aan het afgleiden naar een autoritair regime. Toch zijn er tekenen van verzet en een zoektocht naar een alternatief. In de moeilijke omstandigheden van het actuele Rusland, bouwt onze zusterorganisatie aan een consequente socialistische formatie. We spraken hierover met een leidinggevend lid van onze Russische zusterorganisatie.

De Europese media toonden zware repressie tegen protestbetogingen in Rusland de afgelopen weken. Waarom wordt betoogd en wie neemt er deel aan de acties?

Er is een rare combinatie van neoliberalen zoals voormalig schaakkampioen Gary Kasparov en de vroegere premier Kazyanov (die premier was onder Poetin…) en anderzijds ook de zogenaamde nationaal-bolsjewieken, een neo-fascistische groepering die in het verleden een linkse demagogie gebruikte om haar reactionaire aard te verbergen.

Ze vormen geen bedreiging voor het regime van Poetin, maar ze bieden wel kansen aan de politie om aan te tonen dat er hard wordt opgetreden tegen gelijk welke protestbeweging. Dat moet anderen afschrikken om zelf in actie te komen.

Klopt het dat veel Russen rijk worden door het geld van de olie en het gas?

Ja, het klopt dat er een laag is die zo rijk is dat ze niet weet wat aan te vangen met haar geld. In een aantal grote steden is het nu bovendien voor jongeren mogelijk om degelijk betaalde jobs te vinden. Maar er is nog een enorme armoede aanwezig. Zelfs in Moskou, waar 90% van de Russische rijkdom zich bevindt, leeft 10% van de bevolking in extreme armoede.

Zowat iedere beschikbare vierkante meter grond wordt ingepalmd voor nieuwe wolkenkrabbers waar tienduizenden migrante arbeiders, veelal uit Centraal-Azië, komen werken tegen slavencondities. Er was op het nieuws nog een bericht van een groep arbeiders die voor minder dan 15 euro per maand werkte! De identiteitskaarten van deze arbeiders waren afgenomen door hun bazen. De Moskovieten die wel een job aan een degelijk loon vinden, moeten vaak meer dan 10 uur per dag werken en zes dagen per week (als het er al geen zeven zijn).

Zijn er tekenen van een echte oppositie die zich verzet tegen deze omstandigheden?

Rond een aantal thema’s ontwikkelen zich belangrijke protestacties, maar dit blijft vaak nog beperkt tot een relatief klein aantal mensen. Zeker de kwestie van huisvesting is belangrijk. Zowel de Russische als de Kazachse regeringen zijn betrokken bij een brutale verdrijving van arme inwoners uit buurten waar nieuwe bouwprojecten worden gepland.

Het is ook opvallend dat er in een aantal werkplaatsen, in het bijzonder die van buitenlandse multinationals, nieuwe vakbonden beginnen op te duiken. De voorbije maanden waren er nieuwe vakbonden bij Coca-Cola, GM, Ford, Renault en Citibank. Deze bonden hadden een wisselend succes. Een belangrijk recent conflict was dat bij Ford in Sint-Petersburg waar de arbeiders een redelijke loonsverhoging kregen na een korte staking.

Wat is de reactie van de regering op deze protestacties?

De regering reageert vrij cynisch. Het is zowat onmogelijk om legaal te protesteren. De vele voorbeelden van harde repressie ten aanzien van betogende tegenstanders, geeft dit aan. Patroons danken vakbondsactivisten af zodra ze hun nek uitsteken. Het Kremlin controleert het politieke leven op een manier die ongezien is in een moderne kapitalistische staat. De enige “oppositie”-partijen die zijn toegelaten, worden ofwel direct gecontroleerd door het Kremlin (dat is bijvoorbeeld het geval met “Een rechtvaardig Rusland”) of zijn zo inefficiënt dat ze geen bedreiging vormen (zoals de Communistische Partij).

Zodra iemand probeert een alternatief op te zetten, worden alle mogelijke maatregelen gebruikt om dit te isoleren. Dat gebeurt zelfs met leden van de heersende elite, zoals de gevangen genomen Khodorkovsky of de voormalige premier Kazyanov. Tegelijk versterkt de heersende elite openlijke chauvinistische opvattingen in de samenleving. Het feit dat de regering van Estland een standbeeld van de Sovjettroepen vernietigde, kon op internationale media-aandacht rekenen. Maar op hetzelfde ogenblik werd een bekend standbeeld in Moskou eveneens weg gehaald om plaats te maken voor een nieuw winkelcentrum.

Hoe is het met de Russische linkerzijde gesteld in deze omstandigheden?

De echte linkerzijde staat zwak. Officieel wordt de Communistische Partij (CP) als “links” beschouwd in West-Europa, maar het programma waar deze partij voor staat is eerder extreem-rechts met voorstellen voor een sterke Russische staat en leger, Russisch chauvinisme, verzet tegen migranten, anti-semitisme,… Een aantal “communistische” jongerengroepen hebben in het verleden sommige van de ergste uitwassen van de CP bekritiseerd, maar er lijkt weinig over te blijven van deze groepen.

Een bijzonder probleem voor de linkerzijde komt voort uit het carrièrisme van sommige linkse leiders en het gebrek aan een brede beweging die dergelijke figuren onder controle kan houden tegenover corruptie of paternalisme. Dit kwam overigens sterk tot uiting in de “oranje revolutie” in de Oekraïne. Zowel vanuit het Westen als vanuit Rusland werd geprobeerd om politieke invloed te kopen door frontorganisaties op te zetten door er geld in te pompen. Deze praktijk wordt niet alleen gebruikt om groepen op te zetten, maar ook om echte linkse activisten om te kopen. Linkse groepen die in die val trappen, worden snel “gematigder” en de interne democratie verdwijnt er als sneeuw voor de zon om plaats te maken voor financieel paternalisme.

Hoe verzet het CWI zich tegen die tendens?

Onze organisatie staat niet los van de samenleving en komt ook soms onder druk. Een aantal van onze leden werden benaderd door de FSB (politieke politie) die hen een job aanbood. Natuurlijk hebben ze dat geweigerd. We kregen ook af te rekenen met een ander probleem toen een aantal inmiddels ex-leden van het CWI in Kiev en Moskou betrokken raakten in een financiële intrige waarbij “virtuele organisaties” werden opgezet om geld los te weken van verschillende internationale linkse groepen. De organisatoren van dat schandaal werden uiteraard uitgesloten. Een aantal andere leden die zijdelings betrokken waren bij deze fraude werden niet uitgesloten nadat ze ons verzekerden dat ze hun fouten inzagen. Toen we later ontdekten dat ze heimelijk geld kregen van de Libische ambassade werd verdere samenwerking natuurlijk onmogelijk. Ze weigerden een openlijke discussie en hebben een nieuwe organisatie opgezet onder de naam “Vpered”.

Zijn er ook politieke meningsverschillen tussen Sotsialisticheskoye Soprotivleniye en Vpered?

Het eerste meningsverschil is natuurlijk het feit dat wij ons volkomen verzetten tegen de praktijk van zogenaamde linksen om vakbonden op te zetten die worden gefinancieerd door concurrenten van de werkgever. Het is hypocriet om enerzijds de corruptie in de CP aan te klagen, maar tegelijk zelf acties aan McDonalds te organiseren die worden gefinancierd door lokale fastfoodmagnaten. We verzetten ons ook tegen linkse activisten die betaalde posten aannemen bij burgerlijke partijen of projecten die door het Kremlin worden gefinancierd met het oog op het verspreiden van propaganda voor de regering tijdens de verkiezingscampagnes. Dat soort zaken gebeurde met de actieve deelname van leidinggevende figuren in Vpered of hun vrienden in de Oekraïne.

De foute “taktieken” van de leiders van Vpered leiden tot een politieke degeneratie. Eén van hun leden nam recent een (onverkozen) job aan als redacteur van het blad van de ICTU, de internationale vakbondsfederatie. De ICTU in Rusland heeft altijd politieke organisaties tegengehouden in haar werking om zo akkoorden met verschillende politieke krachten in de heersende elite mogelijk te maken. Toen arbeiders van Citibank recent samenkwamen om een vakbond op te zetten, stelde de redacteur van het vakbondsblad dat hij er tegen was dat ze andere vakbonden zouden aanspreken voor solidariteitsbanden, aangezien arbeiders van Citibank geen “echte” arbeiders zouden zijn.

Een recente 1 mei-bijeenkomst georganiseerd door de officiële vakbond werd voorgezeten door een leider van Vpered. Op de bijeenkomst werden linkse activisten verteld dat hun politiek materiaal verboden was en dat het uitdelen van pamfletten zou beschouwd worden als een vorm van extremisme (iets waarvoor je kan worden opgepakt). Terwijl pamfletten werden verboden, kreeg een voormalige leider van de mijnwerkersvakbond een warm onthaal ook al raakte hij compleet gediscrediteerd toen hij in de jaren 1990 toetrad tot de politieke entourage van Jeltsin.

Hoe kan de linkerzijde stappen vooruit zetten?

Sotsialisticheskoye Soprotivleniye denkt dat het nodig is om echte linkse activisten te organiseren en te verenigen om arbeidersstrijd bij te staan en te versterken. We waren betrokken in recente strijdbewegingen. Zo waren we actief met campagnes aan Renault, het organiseren van solidariteit voor GM Autovaz en speelden we een leidinggevende rol in de strijd in Shanyrak en Kholodmash. In St Petersburg ontwikkelden we goede contacten bij Ford. Van alle linkse groepen hadden we duidelijk de beste interventie op het sociaal forum in St Petersburg. Vpered vond die bijeenkomst “te gevaarlijk”, het is natuurlijk comfortabeler om naar Griekenland of Italië te reizen. We spelen een belangrijke rol in het opzetten van acties rond holebi-rechten en anti-fascistische betogingen in Moskou. Heel wat kameraden werden reeds opgepakt, sommigen kwamen in de gevangenis terecht. Ook waren er verschillende gevallen van fascistisch geweld tegen onze kameraden.

We geven echter niet toe aan corruptie en raken niet betrokken in de cynische politieke maneuvers van de heersende elite die zich daarbij vaak verbergt achter vakbondsbureaucraten. We geven ook niet toe aan de bedreigingen vanuit het staatsapparaat. We doen dit omdat we blijven vasthouden aan de overtuiging dat er nood is aan een revolutionaire marxistische organisatie om de ruggegraat te vormen van een massale arbeiderspartij en om een leidinggevende rol te spelen in de omverwerping van het kapitalisme en de creatie van een socialistische samenleving.