Socialistisch feminisme in revolutionair Rusland
Naar aanleiding van de 100ste verjaardag van de Russische Revolutie in 2017 brachten we een boekje van 48 pagina’s uit over vrouwenrechten in revolutionair Rusland. Dit werd veel gelezen en vormde een inspiratiebron voor heel wat jonge activisten. Nu brengen we een uitgebreidere versie van dit boek uit onder de titel ‘Socialistisch feminisme in revolutionair Rusland’.
De nieuwe editie bevat twee inleidende teksten. De eerste gaat over de verworvenheden inzake vrouwen- en LGBTQIA+rechten na de revolutie. Het ging om opmerkelijke veranderingen in een land dat gekenmerkt werd door een enorme achterstelling, met een groot aandeel van de bevolking dat analfabeet was en onderhevig aan allerhande vormen van bijgeloof. Stemrecht voor vrouwen, echtscheiding op eenvoudig verzoek, toegang tot abortus, mensen van hetzelfde geslacht konden trouwen … Er was niet alleen een vrouwelijke (Kollontaj), maar ook een openlijk homoseksuele minister (Tsjitsjerin). De revolutie leidde tot radicale veranderingen in de menselijke relaties. Zoals Kollontaj opmerkte: “Het oude gezin waarin de man alles was en de vrouw niets, het typische gezin waarin de vrouw geen eigen wil had, geen tijd of geld, dat verandert nu allemaal voor onze ogen.”
Een tweede inleidende tekst gaat in op de rol van de Zhenotdel, de vrouwenafdelingen van de Bolsjewieken gericht op een grotere deelname van vrouwen aan de maatschappij. Er waren vormingen en bijeenkomsten om vrouwen te betrekken, ook in de meest achtergestelde delen van de Sovjet-Unie waar de geschiedenis van vrouwenonderdrukking nog erg zwaar woog. Net als veel andere verworvenheden van de revolutie, werd ook de Zhenotdel gekortwiekt en uiteindelijk opgeheven onder het stalinisme. De erfenis blijft echter overeind.
Na deze twee inleidende teksten volgen artikels geschreven door Kollontaj, Zetkin, Lenin en Trotski. Er wordt ingegaan op de grote veranderingen in het dagelijkse leven, zoals de stappen in de richting van het collectiviseren van huishoudelijk werk en de opvoeding van kinderen zodat vrouwen een actievere rol in de samenleving konden spelen. Kollontaj stelt: “De bevrijding van de vrouw kan alleen worden bereikt door een radicale verandering van het dagelijks leven. En het dagelijks leven zelf zal alleen veranderen door een grondige wijziging van de gehele productie, op basis van de communistische economie.” De veranderingen verliepen niet van een leien dakje, zowel door economische problemen als door het bestaan van vooroordelen. Zetkin geeft in haar verslag over de communistische vrouwenbeweging aan dat er ook binnen de communistische beweging strijd nodig is. Trotski schrijft: “De weg naar een nieuw gezin is tweevoudig: (a) het versterken van de culturele normen en het onderwijs van de werkende klasse en de individuen die deze klasse vormen; (b) een verbetering van de materiële omstandigheden van de klasse georganiseerd door de staat. Beide processen zijn nauw met elkaar verbonden.”
De teksten tonen een samenleving die nog zoekende is, nieuw terrein en nieuwe verworvenheden aan het verkennen. Dit gebeurt natuurlijk in een specifieke context die er vandaag anders uitziet. Meer dan 100 jaar later heeft strijd door de werkende klasse en door feministen geleid tot het uitbreiden en veralgemenen van heel wat verworvenheden en bijgevolg ook tot scherpere inzichten. Onder meer wat betreft LGBTQIA+rechten werden in revolutionair Rusland grote stappen vooruit gezet, maar staan we vandaag een pak verder. Heel wat teksten uit die tijd waren erg heteronormatief en zouden vandaag anders geformuleerd worden. We gaan ervan uit dat de lezers dit kunnen plaatsen en vooral oog hebben voor het proces van verandering en het nauwe verband tussen revolutionaire veranderingen in de organisatie van de samenleving en verandering in het dagelijkse leven.
Dit laatste punt wordt in dit boek ook in de andere richting gemaakt. De stalinistische contrarevolutie ging gepaard met het afnemen van de actieve betrokkenheid van bredere lagen van de werkende klasse bij de maatschappij. Het leidde tot een starre dictatuur en een terugkeer van conservatieve en beperkende regels voor het persoonlijke leven.
De inhoud van het boek (zie onderaan) is ook online beschikbaar, de komende weken zullen we ook de twee bijdragen die nog niet online staan publiceren. Wie het boek liever op papier leest, kan het via onze webwinkel aanschaffen. Het boek telt 112 pagina’s en kost 10 euro (verzending in België inbegrepen).
Inhoud van het boek:
- Vrouwen- en lgbt-rechten in revolutionair Rusland (door Emma Quinn, 2017)
- De Zhenotdel: socialistisch feminisme in revolutionair Rusland (door Saana Taussi, 2024)
- Het gezin en de communistische staat (door Aleksandra Kollontaj, 1918)
- Over de taken van de vrouwelijke arbeidersbeweging in de Sovjetrepubliek (door Lenin, 1919)
- Verslag van de communistische vrouwenbeweging (door Clara Zetkin, 1921)
- De revolutionaire verandering van het dagelijkse leven (door Aleksandra Kollontaj, 1921)
- Van het oude gezin naar het nieuwe (door Leon Trotski, 1923)
- Gezinsverhoudingen onder de sovjets (door Leon Trotski, 1932)
- Hoe het stalinisme een einde maakte aan de vooruitgang (door Leon Trotski, 1936)
