Zes maanden oorlog in Oekraïne: wat kan de arbeidersbeweging doen?

Minstens 9.000 Oekraïense en 15.000 Russische soldaten zijn gesneuveld. Er vielen tienduizenden dode en gewonde burgerslachtoffers. Veertien miljoen Oekraïners zijn op de vlucht en talloze gezinnen zijn uit elkaar gehaald. Steden en dorpen zijn herleid tot puinhopen. Internationaal komen de energie- en voedselbevoorrading in het gedrang. Spijts overstromingen, droogtes en bosbranden wordt opnieuw volop ingezet op fossiele brandstoffen en nucleaire energie. Stagflatie lijkt nu onvermijdelijk en bewapening en militarisme kondigen meer van hetzelfde aan. Voor LSP kan enkel de arbeidersbeweging een uitweg bieden uit de catastrofe. We lichten toe waarom en hoe.

Oorlog is de verderzetting van politiek met andere middelen. Oekraïne is een slagveld geworden waar de grote imperialistische machten hun strijd over hegemonie laten uitvechten. Van hen, noch van hun bondgenoten, kan enige oplossing verwacht worden. Zelfs indien ze uitgeput een rot compromis bereiken, zal de oorlog opnieuw oplaaien zodra de strijdkrachten hersteld zijn, indien de situatie niet nu al verder escaleert.

De invasie was bedoeld om de krachtsverhoudingen zoals die de voorbije decennia zijn ontwikkeld, brutaal bij te stellen in het voordeel van de Russische oligarchie. Die zag haar invloedssfeer sinds het herstel van het kapitalisme voortdurend ingepalmd worden door concurrenten, in de eerste plaats het Westers imperialisme. Wat Rusland ook ondernam, leek die trend enkel te versterken met als hoogtepunt een reeks ‘kleurenrevoluties’ in Servië (2000), Georgië (2003), Oekraïne (2004) en Kirgizië (2005).

Tijdperk van geopolitieke spanningen

Na de Grote Recessie van 2008/9 belandde de Eurozone in een existentiële crisis. De EU is verscheurd door interne verdeeldheid met als voorlopig hoogtepunt de Brexit. Alle Europese staten kennen polarisatie, het herleven van nationale tegenstellingen en de ondermijning van hun traditionele instellingen en partijen als gevolg van decennia van neoliberale aanslagen op de levensstandaard.

De VS is eveneens verdeeld en verzwakt. De Republikeinse partij wordt nu gecontroleerd door de totaal onberekenbare populist Trump. De Democratische partij slaagt er niet meer in zich geloofwaardig op te werpen als leider van de natie. Op internationaal vlak uitte de verzwakking van het VS-imperialisme zich in de smadelijke terugtocht uit Afghanistan, waarna de Taliban pijlsnel de macht greep.

Tegelijk is China uitgegroeid tot de belangrijkste uitdager van de hegemonie van het VS-imperialisme. Internationale arbeidsdeling en globalisering hebben het proces van gecombineerde ontwikkeling, door uitwisseling en imitatie, een boost gegeven. Onder het kapitalisme gebeurt dat echter niet op een harmonieuze, maar op  een chaotische, ongelijkmatige manier die onvermijdelijk leidt tot spanningen en verklaart waarom kapitalisme uiteindelijk oorlog betekent.

De VS en China zijn verwikkeld in een wedren voor technologie, bewapening, invloedssferen, diplomatieke betrekkingen etc. Een directe militaire confrontatie is voorlopig niet aan de orde. China kan dat nog niet aan en er is uiteraard de nucleaire afschrikking, maar intussen is de koude oorlog tussen beide kapitalistische grootmachten zo dominant dat het een bepalende factor is voor alle wereldgebeurtenissen. De sancties tegen het Poetin-regime en de wapenleveringen aan Oekraïne zijn tegelijk een waarschuwing aan China over Taiwan. We kunnen niet uitsluiten dat de koude oorlog op een gegeven moment een eigen dynamiek ontwikkelt en alsnog opwarmt.

Voor het Poetin-regime creëerden deze omstandigheden en de overeenkomst ‘zonder beperkingen’ met Xi Jinping een uitzonderlijke opportuniteit. Als het ooit een lijn in het zand wou trekken en in de toekomst nog een rol als grootmacht wou spelen, dan was nu het moment. Wellicht werd dit ook versterkt door de ‘successen’ in Syrië, Wit-Rusland en Kazachstan, waar het Poetin-regime erin slaagde om Assad, Loekasjenko en Tokajev in het zadel te houden.

Poetins blitsoorlog is intussen echter gestrand in een loopgravenoorlog. In plaats van het Westen te verdelen, heeft de invasie de NAVO nieuw leven ingeblazen met fors meer militaire uitgaven, vermenigvuldiging van de troepen in Europa en uitbreiding naar Zweden en Finland. In de regio Donbas zijn Russische troepen zich aan het ingraven voor de winter en in het zuiden zit het aangekondigde tegenoffensief van het Oekraïense leger al ruim een maand vast. Een einde is nog lang niet in zicht.

Koude oorlog en imperialistische annexatie

Ondanks het overwicht aan vuurkracht zijn de Russische troepen op gigantische weerstand gestoten. Westerse wapenleveringen en informatie spelen daarin mee, maar toch vooral dat deze oorlog niet enkel deel is van de nieuwe koude oorlog, maar ook, en zo wordt dat vooral gezien door de Oekraïense arbeidersklasse, een agressieve imperialistische annexatieoorlog.

Die inschatting verklaart waarom talloze Westerse gastgezinnen aanvankelijk de Oekraïense vluchtelingen thuis opvingen als teken van solidariteit. Om diezelfde redenen is er nog geen echte anti-oorlogsbeweging op gang gekomen. Voor velen is de hoofbekommernis nu om Poetin te stoppen en hoewel ze terecht sceptisch zijn over de bedoelingen van het Westen, hetgeen nog veel sterker is in de voormalige koloniale landen, uit zich dat tegen beter weten in, ook in aanvaarding van de sancties, de wapenleveringen, het optrekken van militaire uitgaven en uitbreiding van de NAVO.

Door het lichtpunt van een betekenisvol verzet tegen de oorlog in Rusland zelf, was er aanvankelijk sympathie voor de oproep voor een massale internationale anti-oorlogsbeweging, maar zonder zich te vertalen in actieve mobilisatie. Intussen werd de anti-oorlogsbeweging in Rusland ondergronds gedreven. Deelnemers kwamen terecht in de gevangenis, vluchtten naar het buitenland of houden zich koest. Het lichtpunt is daarmee verdwenen. In Rusland zal de anti-oorlogsbeweging zich moeten herstructureren en richten op de arbeidersklasse die het meest lijdt onder inflatie en jobverlies en waar de steun voor de oorlog minder uitgesproken is dan onder beter begoede lagen.

Een strategie en programma voor de arbeidersbeweging in tijden van oorlog

Zelenski werd in 2019 verkozen als anti-establishment kandidaat die corruptie zou bestrijden. Onder zijn regering werden echter grote bedrijven geprivatiseerd, een patronale arbeidswet gestemd, het minimumloon bevroren en onderwijs en gezondheidszorg gecommercialiseerd. Voor de oorlog was zijn populariteit gekelderd tot net boven de 20%, maar die is nu hersteld, vooral door het aanbod van de VS af te wijzen om het land te verlaten na de Russische inval. Voorlopig is de Oekraïense natie verenigd achter Zelenski in de strijd om de bezetter te verdrijven.

Maar terwijl de Oekraïense soldaten strijden om hun land, hun huizen en gemeenschappen te beschermen tegen de Russische bezetting, beschermen de regering en het leger vooral het recht op uitbuiting door de oligarchen die van mening zijn dat hun belangen het best gediend zijn bij een pro-Westerse politiek tegen pogingen door het Russisch regime om dat recht te betwisten in haar eigen belang. Die keuze uit zich op alle vlakken.

Uiteraard door aan te kloppen bij het Westers imperialisme. Dat wil Rusland weliswaar uitputten in de hoop meer avonturen te ontraden en tegelijk een bondgenoot van China te verzwakken, maar het Poetin-regime niet in een positie drijven dat het naar nucleaire wapens zou grijpen. De oorlogscampage van Zelenski is ook helemaal niet gericht op het beïnvloeden van de gedemoraliseerde Russische troepen. Integendeel, net als Poetin in Rusland Oekraïense symbolen en muziek verbiedt, wordt ook de Russische cultuur in Oekraïne onderdrukt en werden alle oppositiepartijen verbannen.

Niet Zelenski en de legerleiding, maar de motivatie van de Oekraïense bevolking en de soldaten is de doorslaggevende factor in het verzet tegen de bezetting. Als de arbeidersbeweging die motivatie kan organiseren en zelf aansturen is er veel mogelijk. We steunen bijgevolg iedere stap, hoe klein ook, die in Oekraïne de controle over het leger betwist, of het nu gaat over de distributie van een arbeiders-soldaten krant, vrije verkiezing van soldatenvertegenwoordigers die toezien op de condities in de loopgraven, de democratische verkiezing van officieren of het vormen van lokale comités van soldaten en buurtbewoners om toe te zien op de militaire verrichtingen en de hulpverlening.

Tot het strijdarsenaal van de arbeidersbeweging behoren ook meetings, stakingen en burgerlijke ongehoorzaamheid. Het protest van de brandweer in Enerhodar en de walk out van de werknemers van de nucleaire site van Zaporizja illustreren het potentieel daarvoor. Als dat breedschalig en systematisch georganiseerd zou worden, zou het een enorm effect hebben op de gedemoraliseerde Russische troepen.

De oligarchen en hun politieke vertegenwoordigers roepen op tot nationale eenheid, maar voeren een eenzijdige klassenstrijd om hun stoutste dromen te verwezenlijken. UkrOboronProm, een staatsconsortium van 20 defensiebedrijven in Oekraïne dat gigantische winsten maakt, wordt omgevormd naar een aandeelhoudersbedrijf ter voorbereiding van privatisering. Voor september wordt de privatisering van 200 hoofdzakelijk voedingsbedrijven aangekondigd. In juli werd een nieuwe arbeidswet door het parlement, de rada, gejaagd waardoor de rechten van 70% van de werknemers worden ingeperkt en de pensioenhervorming, uitgewerkt voor de oorlog, wordt nu versneld doorgevoerd. De werkloosheid staat op 35% en een lening van 20 miljard $ is in onderhandeling met het IMF.

De productie van wapens, voedsel en geneesmiddelen zou niet mogen dienen voor superwinsten van de oligarchen en al zeker niet in oorlogstijd. De gemeenschap zou dit moeten opeisen en onder arbeiderscontrole stellen voor een productie-en distributieplan in het belang van de bevolking. Met behulp van de internationale arbeidersklasse zou de uitstroom van kapitaal uit Oekraïne opgespoord en aangeslagen moeten worden. Inflatie, speculatie en corruptie kunnen bestreden worden door arbeiders- en buurtcomités om de prijzen te reguleren, speculanten te verdrijven en toe te zien op alle overheidscontracten om omkoping tegen te gaan.

De nieuwe arbeidswet moet worden afgeschaft. Om de werkloosheid te bestrijden zou een algemene arbeidsduurvermindering zonder loonverlies moeten doorgevoerd worden. Arbeiders die worden opgeroepen voor het leger of hun job verliezen door de oorlog zouden hun volle loon moeten worden betaald door het bedrijf. Als bedrijven na opening van de boeken bewijzen dat ze dit niet kunnen betalen, moet een staatsfonds gefinancierd door een speciale oorlogstaks op de rijken tussenkomen. Elke poging om de oorlog te gebruiken om pensioenen, inkomens, arbeids- en levensvoorwaarden te ondermijnen moet worden verworpen.

Alle productiecapaciteit en financiële middelen moeten gemobiliseerd worden voor zo efficiënt mogelijke verdediging van de gemeenschappen, huizen en werkplaatsen en om zo snel als mogelijk volgens dezelfde principes de heropbouw aan te vatten. Patroons die overname door de gemeenschap voor een dergelijk nationaal plan weigeren, moeten onteigend worden. Dit programma is slechts een indicatie van het type oorlogsprogramma dat de arbeidersbeweging nodig heeft om de uitdagingen aan te kunnen. Niets dat in de buurt ervan komt, kan verwacht worden van een andere dan een arbeidersregering.

Een dergelijk programma zal aanvankelijk schouderophalend of zelfs vijandig onthaald worden. Een overwinning van het Poetin-regime of van Zelenski en het westers imperialisme zou in beide gevallen leiden tot meer agressie in binnen- en buitenland. We kunnen geen van beide steunen. Veel waarschijnlijker is echter een lang uitgerokken oorlog zonder uitgesproken winnaar, waarin de klassentegenstellingen steeds duidelijker worden. Oorlog is een zeer geconcentreerde vorm van politiek, niet voor niets wordt het de vroedvrouw van revolutie genoemd en een gulden regel in oorlogsvoering luidt dat men een revolutie nooit kan aanvallen met kans op succes. Als de arbeidersbeweging in Oekraïne bovenstaand programma omarmt, dan zou dit niet alleen een enorm effect hebben op de Russische soldaten en arbeiders, maar ook de vereiste anti-oorlogsbeweging wereldwijd op gang trekken. De internationale arbeidersbeweging zou ongetwijfeld mee mobiliseren voor de kwijtschelding van schulden aangegaan tijdens de oorlog.

Dit vind je misschien ook leuk...