Recensie. “Wat u moet weten over het Vlaams Belang” (door Marc Spruyt)

We keken er al even naar uit, maar nu is het nieuwe boek van Blokwatcher Marc Spruyt verkrijgbaar. Na zijn vorige boeken, waren de verwachtingen hooggespannen. Spruyt publiceerde eerder reeds ‘Grove Borstels’ (1995) en ‘Wat het Vlaams Blok verzijgt’ (2000). Beide boeken vormden belangrijke wapens voor anti-fascisten voor hun argumentatie tegen extreem-rechts. Het nieuwe boek van Spruyt is een soort update over belangrijke gebeurtenissen in en rond het VB de afgelopen jaren.

Het boek van Spruyt gaat in 11 hoofdstukken in op een hele reeks thema’s. Van het proces tegen het Vlaams Blok, de oprichting van het Vlaams Belang tot haar programma voor de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen. Zoals we van Marc Spruyt gewoon zijn, wordt een erg gedetailleerd en onderbouwd boek afgeleverd. Het VB zal zoeken naar kleine foutjes, maar zal er amper vinden. Het boek omvat enkele interessante feiten waarvan we er hier enkele zullen aanhalen. Er wordt afgesloten met een bijlage: “De democratie moet in de aanval gaan” met enkele elementen over hoe de strijd tegen het VB kan gevoerd worden. Over dat stuk hebben we wel heel wat bedenkingen, maar daar komen we verder op terug.

De banden met de radicalen

Het “nieuwe” Vlaams Belang wordt wel eens voorgesteld als een zachtere variant van het oude Vlaams Blok. Het klopt effectief dat de campagnes iets zachter overkomen, maar inhoudelijk is er amper iets veranderd. En ook de banden met radicalere groeperingen is niet verdwenen. Naar aanleiding van de recente heisa rond Blood&Honour is het VB uiterst voorzichtig om zich te verbinden met radicalere groepen, maar er blijven tal van voorbeelden.

Zo was er uiteraard het feit dat op de IJzerwake in 2004 hulde werd gebracht aan de nazi-collaborateur Staf De Clercq. Bij de herdenking van Voorpost aan het graf van De Clercq zijn tal van VB’ers aanwezig. Voorpost-voorzitter Johan Vanslambrouck (VB-kandidaat in Zandhoven) houdt er een toespraak. De nazi-collaborateur De Clercq wordt er geprezen, en dat met de steun van het VB. Kopstukken van de partij waren er niet omdat de parlementsleden een werkvergadering hadden gepland, maar Dewinter liet wel weten dat de VB-fractie in het Vlaams Parlement de herdenking van Staf De Clercq alle succes toewenste.

Uiteraard had Dewinter geen probleem met een collaborateur als De Clercq, in 1988 nam hij zelf nog deel aan een herdenking van Waffen SS’ers die in Lommel begraven liggen. Daar bestaan zelfs beeldfragmenten van, in de reportage “La face cachée” komt dit aan bod. De Vlaamse televisie weigerde die reportage overigens uit te zenden wegens niet relevant genoeg.

Als het gaat om radicalen, valt gemakkelijk de naam Bert Eriksson. Dit was een zelfverklaarde nazi: “Ja, natuurlijk ben ik nazi” of “Nationaal-socialisme is geen haat, maar liefde voor het volk, het blanke volk. Dat staat allemaal in Mein Kampf van Adolf Hitler. Al wat daar in staat is toch de waarheid, is toch uitgekomen.” Spruyt haalt interviews met Eriksson aan uit 1976, 1987 en 2001 waarin de boodschap telkens dezelfde is: ‘ik ben nazi en ben daar fier op’. Moest hij nog geleefd hebben, zou Eriksson wellicht absoluut geen probleem gehad hebben met de manier waarop hij in het boek van Spruyt aan bod komt. Integendeel, hij zou wellicht trots zijn dat enkele interviews met hem worden aangehaald. En dat dan nog op pagina 88 ook!

Wie bleek bij de eersten te zijn geweest om zijn partijgenoten Dewinter en Annemans te omarmen en te feliciteren op de verkiezingsavond van 24 november 1991? Juist, Bert Eriksson. Op de uitvaartplechtigheid van Eriksson eind 2005 waren verschillende VB’ers aanwezig. Niet de kopstukken, maar wel enkele parlementsleden of het hoofd van de VB-ordedienst Luc Vermeulen.

De familie Dillen had uiteraard ook steeds goede banden met notoire fascisten. In het boek van Spruyt wordt het incident aangehaald van de foto van zoon Koen Dillen samen met Leon Degrelle, een nazi-collaborateur die na de oorlog vluchtte naar Spanje en daar in ballingschap bleef leven. De leugens die Dillen hierop naar voor bracht rond zijn bezoek aan Degrelle werden al snel doorprikt.

Zo staan er in het boek tal van voorbeelden van uitschuivers die wijzen op de echte standpunten van het Vlaams Belang. Uit het boek wordt duidelijk dat de leiding van het VB geen problemen heeft met neo-nazistische opvattingen. Van een figuur als Roeland Raes (ex-ondervoorzitter van het VB) is geweten hoe hij over de holocaust denkt en hoe hij dit probeert te ontkennen. Maar ook Koen Dillen sprong in de bres om holocaust-ontkenners te verdedigen. Voorpost, waartoe verschillende VB-parlementsleden behoren, stortte zelfs een bijdrage in een solidariteitsfonds voor de veroordeelde holocaustontkenner Siegfried Verbeke.

Is het Vlaams Belang anders dan het Vlaams Blok?

Het Vlaams Blok werd veroordeeld wegens racisme en dit op basis van een wet uit 1981 waartegen de partij toen reeds protesteerde. “Deze wet is noch min noch meer een aantasting van onze meest elementaire vrijheden: zij verbiedt opinies te uiten over rassenintegratie, inwijking, ongelijkheid en schendt aldus de vrijheid van mening”, stelde Roeland Raes in 1984. Karel Dillen had het in die tijd over de strijd tegen een “rassensoep”.

Uiteindelijk werd het Vlaams Blok dus veroordeeld wegens racisme en de partij veranderde haar naam in Vlaams Belang. Is dat nieuwe Vlaams Belang “anders” dan het Vlaams Blok? Spruyt toont in zijn boek aan dat dit niet het geval is. Recent nog stelde Roeland Raes in De Standaard dat het VB voorzichtiger moet zijn omdat er nu meer aandacht is voor wat het VB zegt en schrijft terwijl er nu meer “taboes” zijn inzake “de jaren 1930 en 40”. Ook bij andere VB-parlementsleden klinkt een gelijkaardige visie. In Revolte, het tijdschrift van Voorpost, stelde parlementslid An Michiels: “Het is immers zo dat bij een aantal zaken die vroeger wel konden en mochten gezegd worden, dit nu niet meer mogelijk is.”

Toch blijft het VB in grote lijnen een zelfde boodschap brengen. Het programma ‘Hart voor Antwerpen’ omvat 18 punten, waarvan er 15 reeds in het verkiezingsprogramma van 2000 stonden. Erg nieuw is het VB-programma dan ook niet. Ook de uithalen tegen migranten zijn zeker niet verdwenen. In een marktfolder die het VB momenteel verspreidt staan tal van racistische cartoons en straffe uitspraken. Het VB stelt er onder meer: “Het onophoudelijke knuffelen en pamperen van allochtonen is één van de belangrijkste redenen voor de mislukking van het integratiebeleid. Alles mag, niets moet.” Of ontdekt het verzachtende element van het nieuwe Vlaams Belang in volgende uitspraak: “Er mag best wat kleur zijn en exotische restaurants, maar in het openbare leven moet de Vlaamse, Europese cultuur gelden als leidcultuur.” De Vlaamse cultuur als leidcultuur? Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

VB-kamerlid Filip Deman heeft zelfs een lijstje klaar om na te gaan of vreemdelingen geïntegreerd zijn. Daarin staan vragen zoals “Aanvaardt u de hier geldende wetgeving?” of “mag een moslim zich bekeren tot een andere godsdienst” (een vraag die overigens komt na de vraag of de scheiding tussen kerk en staat wordt aanvaardt…). Het lijst van Deman moet volgens hem zelf tot duidelijkheid leiden: wie negatief antwoordt, is geen democraat en wie positief antwoordt, “is geen overtuigd moslim meer”.

De boodschap van het VB blijft dus dezelfde en ook de centrale punten: tegen de migranten, tegen de Walen (en zeker als het PS’ers zijn) en tegen de traditionele partijen wie het cordon sanitaire wordt verweten. Pittig detail over dat cordon sanitaire: in 1991 werd de Vlaamse regering nog proportioneel samengesteld en kon het VB aanspraak maken op een ministerpost. De partij weigerde evenwel omdat het een oppositiepartij wou blijven en geen ministerpost aanvaardde “in ruil voor een bord linzensoep”. Nadien werd de regel voor de proportionaliteit in de Vlaamse regering afgeschaft, maar feit is dat het VB in 1991 zelf een machtsdeelname heeft geweigerd.µ

Het karakter van het VB

Spruyt meent terecht dat er elementen van fascisme aanwezig zijn in het VB. Hij omschrijft de partijleiding als fascistisch, terwijl uiteraard niet alle leden, laat staan kiezers, fascistisch zijn. Het programma dat aan de basis ligt van het Vlaams Belang is immers nog steeds een vrij klassiek fascistisch programma van solidarisme, rechts-nationalisme en ethisch conservatisme. Het grootste probleem voor het VB is echter dat het niet over een grote actieve basis beschikt die bereid is om zo’n programma op straat af te dwingen, onder meer door geweld. Hierdoor moet de partij zich eerder baseren op een populistische methode. Dat is waarom wij het VB eerder omschrijven als ‘neo-fascistisch’. In de jaren 1920 en 1930 beschikte het klassieke fascisme in Italië en Duitsland wel over de nodige stoottroepen om met straatgeweld haar mening op te leggen, waardoor er ook een openlijker programma naar voor kon worden geschoven. Het VB kan dat niet.

Welke strategie tegen het VB?

Marc Spruyt brengt enkele heel goede kritieken op een aantal taktieken die soms worden voorgesteld tegen extreem-rechts. Hij stelt dat een deelname aan de macht om extreem-rechts te verbranden niet noodzakelijk werkt, in Oostenrijk werd dit duidelijk aangetoond. Ook daar was er het argument dat een machtsdeelname van de FPÖ zou leiden tot een splitsing van die partij in een aanvaardbare vleugel en een groepje marginalen, waarbij de partij aan stemmen zou verliezen door een asociaal beleid te voeren. Er kwam ook effectief een splitsing in de FPÖ tussen een groep ministers en parlementsleden (BZÖ) en de meerderheid van de partijbasis (FPÖ). Bij de verkiezingen van afgelopen weekend waren het de “radicalen” van de FPÖ die wonnen met 11% van de stemmen, tegenover 4% voor de BZÖ. 15% voor extreem-rechts is niet bepaald een slecht resultaat en de campagne van beide partijen werd gedomineerd door een poging om elkaar in radicaliteit tegen migranten voorbij te steken.

Een ander belangrijk argument tegen machtsdeelname van extreem-rechts is dat dit ertoe leidt dat extreem-rechts ook daadwerkelijk een aantal elementen van haar programma kan doorvoeren. In de Franse steden waar het FN aan de macht is of was, werd dit duidelijk. Bibliotheken werden uitgekuist, straatnamen veranderd, jongerencentra gesloten,… Willen we zoiets ook hier in België?

We zijn het niet eens met een aantal elementen die in de bijlage bij het boek worden aangehaald in het hoofdstuk “De democratie moet in de aanval gaan”. Hierin wordt geprobeerd het succes van het VB te verklaren, maar dit stuk vervalt al snel in een vrij academisch gegeven: “Als vorm van etnisch nationalisme vult de ideologie van het VB het emotionele vacuüm op dat moderniseringsprocessen teweegbrengen, in de eerste plaats bij mensen die zich in een anomische situatie bevinden”. In welke situatie? Niet dat we iets tegen academici hebben, maar soms is het beter om gewoon te zeggen waar het op staat in een taal die begrijpbaar is met argumenten die begrijpbaar zijn.

Dat een groeiend deel van de bevolking door het neoliberalisme uit de boot valt en op zoek gaat naar een bevestiging van de eigen identiteit klopt natuurlijk. Maar dat is in eerste instantie een gevolg van een sociaal-economische situatie en niet van één of andere psychologische redenering. Door niet in te gaan op de sociaal-economische voedingsbodem, wordt uiteindelijk de verantwoordelijkheid voor de VB-stem bij de kiezers zelf gelegd. Zo lazen we op pagina’s 244-245 dat de “lagere arbeidersklasse” een “(geperverteerd) belang heeft bij het conservatieve autoritaire antwoord op de breuklijn nationale versus kosmopolitische ontwikkeling.” Bij zo’n standpunt haken wij af. Jammer dat dit uitstekende boek met dit soort elementen in een bijlage wordt afgesloten.

Op het vlak van een strategie tegen het VB zijn we het ook niet eens met het boek. Het klopt dat er op langere termijn nood is aan een beleid dat vertrekt van de belangen van de meerderheid van de bevolking, maar wij denken niet dat de traditionele partijen daar ooit toe in staat zullen zijn. Die partijen zitten vast in een neoliberale logica. Anti-fascisten die een politiek antwoord willen bieden tegenover de kiezers van het VB zullen eerder moeten uitkijken naar nieuwe initiatieven die vertrekken vanuit de arbeidersbeweging en vanuit een actieve betrokkenheid bij strijd. Het initiatief ‘Een Andere Politiek’ van onder meer Jef Sleeckx biedt daar een kans toe.

Op korte en middellange termijn wordt voorgesteld om vooral te werken rond een multiculturele opvoeding, het journalistiek ontmaskeren van het VB, het verdedigen van de vrije meningsuiting,… Dat kan allemaal positief klinken, maar het is wat ons betreft toch te beperkt. Het journalistieke ontmaskeren van extreem-rechts is positief en kan extra argumenten aanbieden om anti-racisten te organiseren en de activiteiten van het VB moeilijker te maken. In die zin bieden Blokwatch en het boek van Spruyt heel nuttige elementen en is het een versterking van de anti-racistische strijd.

Maar wij denken dat verder moet worden gegaan dan dat. Wij vinden dat journalistieke ontmaskering moet gekoppeld worden aan een uitdrukkelijk politieke campagne die ook actief deelneemt aan de uitbouw van een alternatief. We willen ons niet beperken tot journalistieke ontmaskering waarbij bijvoorbeeld een tekst van de liberaal Dirk Verhofstadt (broer van…) wordt gepubliceerd. Blokbuster is een politieke campagne die zich uitspreekt voor de noodzaak van een socialistisch alternatief. Sommigen vinden dat te ver gaan, maar wij denken dat de opbouw van een nieuwe arbeiderspartij noodzakelijk is om de belangen van de meerderheid van de arbeiders en hun gezinnen te verdedigen en tegelijk via die weg ook stemmen weg te halen bij het Vlaams Belang.

Tenslotte willen we wel benadrukken dat de mogelijke kritieken op bepaalde standpunten in het boek niet opwegen tegen de vele interessante informatie die je er kan vinden en die het de moeite waard maakt om dit boek aan te schaffen. Bepaalde feiten en gegevens die aangebracht worden, zullen zeker en vast terugkomen in de argumentatie die Blokbuster naar voor brengt.