De lange traditie van ‘antifa’ in België

De oorsprong van ‘antifa’ in België en de situatie vandaag: een kleine 100 jaar tegen extreemrechts, kapitalisme en oorlog!

“Antifa” kent al een lange traditie in ons land. De Internationale Socialistische Anti-oorlogsliga werd opgericht in 1931. Belangrijke delen van de Socialistische Jonge Wacht (SJW) – de politieke jongerenbeweging van de BWP (de voorloper van Vooruit) – maakten hier deel van uit.

De Liga evolueerde al snel naar een antifascistische beweging met haar eigen zelfverdedigingscomités als antwoord op het geweld van extreemrechtse knokploegen. De leiding van de BWP was hier allesbehalve mee opgezet. Anderzijds had diezelfde leiding er geen enkel probleem mee om met stokken bewapende ordediensten in te zetten tegen boze mijnwerkers tijdens de opstandige staking in de Borinage in 1932.

Zoals in andere landen kwamen initiatieven tot actieve zelfverdediging tegen fascistisch geweld doorgaans vanuit de basis van partijen en vakbonden. Dit terwijl de apparaten van die organisaties, zoals het orkest op de Titanic, bleven geloven in “de neutraliteit van de staat” en bleven zweren bij een legalistische koers. Het verschrikkelijke resultaat van die politiek kennen we ondertussen: een tweede wereldoorlog en de holocaust die resulteerden in miljoenen doden.

In Italië had je bijvoorbeeld de ‘Arditi del Popolo’ die in de zomer van 1921 een 20.000 leden telde. De Arditi bestonden uit revolutionaire syndicalisten, socialisten, communisten, anarchisten, repuplikeinen, antikapitalisten en voormalige legerofficieren. De leiding van de linkse partijen en vakbonden distantieerden zich van dit initiatief van hun eigen basis. Die basis ging instinctief op zoek naar eenheid in de strijd tegen een gemeenschappelijke vijand: de Dobermanns van het grootkapitaal in zwarte uniformen.

De Internationale Socialistische Anti-oorlogsliga was de schrik van het Verdinaso en het VNV. Fascisme, waarvan de politieke kern bestaat uit intimidatie en geweld verpakt in een spinnenweb van leugens, verstaat slechts 1 taal: kracht. De organisatie zou echter nooit in Wallonië aanslaan. Op haar hoogtepunt had de Liga naar eigen zeggen meer dan 10.000 leden in Vlaanderen en enkele duizenden in Nederland. Antifascisme en internationalisme gingen van in het begin hand in hand. In het archief van het AMSAB in Gent vind je nog lidkaarten terug van de SJW met een al dan niet aan te vinken hokje: “met wapenstok.”

Door de aanhoudende schermutselingen tussen de milities van VNV, Verdinaso en antifascisten werden privémilities bij wet verboden in 1934. Op 23 mei 1936 werden in Antwerpen 2 socialistische dokwerkers, Albert Pot en Theo Grijp, tijdens een plaktocht met affiches voor de verkiezingen vermoord door een  kandidaat van de “Realistische Partij”, een extreemrechtse splinterpartij. Door deze moorden verdween de Realistische Partij van de politieke kaart terwijl zowel REX als VNV een electorale doorbraak maakten in die verkiezingen. Het Verdinaso nam nooit deel aan verkiezingen aangezien ze het parlementarisme resoluut afwezen. Joris van Severen, de onbetwiste leider van het Verdinaso, vond Hitler nog “té links”: Il faut le faire.

Antifascisme en sociale strijd gaan hand in hand

De begrafenis van  Pot en Grijp op 26 mei eindigde in een massabetoging tegen het fascisme. Er werd een 24 urenstaking gehouden en een week later legden de havenarbeiders het werk neer in wat zou uitgroeien tot de beruchte algemene staking van 1936. De staking dwong belangrijke sociale hervormingen af, waaronder een loonsverhoging, de invoering van de 40-urenwerkweek, wettelijk betaalde vakantie en de basis voor de moderne sociale zekerheid. Antifascisme en sociale strijd zijn in ons land van in het begin innig met elkaar verbonden.

Elk jaar herdenkt het Antwerpse ABVV de politieke moorden op Pot en Grijp. Ook vandaag is sociale strijd en het afdwingen van eisen in het belang van de werkende klasse essentieel om extreemrechts te stoppen.

Antifa wordt gecriminaliseerd

Onze eigen Belgische baby-Trump, Georges-Louis Bouchez van de MR, roept in navolging van de echte Trump, Orban in Hongarije, het Nederlands parlement, het Vals Belang etc. op tot het verbod van “antifa.” De indruk wordt gewekt dat antifa een strikt georganiseerde, criminele bende is van in het zwart uitgedoste en gemaskerde hooligans. Antifa is echter geen georganiseerde structuur maar een ideologie met aanhangers uit diverse hoeken, partijen en vakbonden. Antifa is in de regel eerder een tijdelijke, ad hoc samenwerking van individuen, netwerken en organisaties voor specifieke acties tegen extreemrechts. We gaan niet ontkennen dat een klein segment van de antifascistische beweging zich wel degelijk uitdost (en gedraagt) zoals de extreemrechtse karikatuur het wil. We spreken echter uit ervaring als we zeggen dat dergelijke methoden het uiterst gemakkelijk maken voor provocateurs van zowel extreemrechts als politiediensten om zich ongemerkt en gemaskerd tussen actievoerders te mengen.

Zwaartepunt van de beweging verschuift van Vlaanderen naar Franstalig België

Op 24 november 1991 brak het Vlaams Blok  electoraal door op nationaal vlak. Dit maakte dat jaren na ‘Zwarte Zondag’ het zwaartepunt van antifa in Vlaanderen lag. Er waren o.a. de scholieren- en studentenstakingen tegen het VB. Tot in elk boerengehucht gingen er wel tegenacties en blokkades van VB-meetings door, campagnes tegen fascistisch geweld, … Blokbuster speelde hierin een voortrekkersrol.

Echter toen het momentum voorbij was, doofde de beweging zachtjes uit met hier en daar een korte heropleving. Op een gegeven moment bleef de traditie enkel nog in leven door de jaarlijkse anti-NSV betoging, enkele sporadische acties tegen extreemrechtse meetings op de universiteit en hier en daar nog eens een protest tegen een congres van het VB. In Vlaanderen wordt het Vals Belang vandaag de dag door decennialange ‘gewenning’, de (sociale) media en de geslaagde opsmukoperatie van de partij “van een bende folklorefascisten naar een moderne extreemrechtse partij” onder voormalig NSV-straatvechter Tom Van Grieken, meer en meer beschouwd als een partij ‘als alle andere’. Het partijkader bestaat echter nog steeds zoals in de tijd van het Vlaams Blok uit klassiek politiek geschoolde neofascisten uit de gekende satellietorganisaties (NJSV, NSV, Voorpost, S&V)

Dat is de reden waarom in de recente periode antifascistische acties in o.a. Antwerpen en Gent solidaire ondersteuning krijgen vanuit Franstalig België. Dat is de verdienste van de CAB, de Coördinatie van Antifascisten in België, opgericht in 2024. Langs Franstalige kant nemen vooral syndicale militanten en sommige vakbondsstructuren van zowel FGTB als CSC het voortouw bij antifa.

Bart (Aalst)

Afbeelding 1: 1 mei 1933. Optocht van de Internationale Socialistische Anti-oorlogsliga

Afbeelding 2: 24 oktober 1992. Betoging van YRE in Brussel

Op 24 oktober 1992 beantwoordden 40.000 antifascisten uit alle hoeken van Europa de oproep van Youth against Racism in Europe (YRE), een koepelorganisatie opgezet door Blokbuster. De dagenlange aanvallen van neonazi’s op asielzoekers in het Oost-Duitse Rostock zonden een schokgolf door Europa. Tegenwoordig is dergelijk nieuws spijtig genoeg een fait divers. De kranten schonken overmatig veel aandacht aan de stewarding van de internationale betoging. Tegenwoordig is bij het organiseren van een betoging of actie het voorzien van een eigen ordedienst verplicht door de politie. Toen in 1992 was dat  nog niet het geval. De ordedienst had als taak de betoging in goede banen te  leiden en eventuele provocaties van extreemrechts in de kiem te smoren. Ondanks het radicalisme van de betoging sneuvelde er geen enkel raam en was er geen enkel noemenswaardig incident. De ordedienst werd voornamelijk gevormd door de stewards van de “All Britain Anti-Poll Tax Federation”. Vandaar de gele hesjes met als opschrift “FED STEWARD”. De massabeweging  tegen de Poll Tax zou uiteindelijk het einde betekenen van Iron Lady Margaret Thatcher.

Afbeelding 3: 16 juni 2024. Betoging op initiatief van de Coördinatie van Antifascisten in België (CAB)

Een week na de moeder aller verkiezingen in juni 2024 betoogden  ongeveer 10.000 antifascisten door de straten van Brussel ondanks de aanhoudende, gutsende regen. Topmensen van zowel ABVV-FGTB als ACV-CSC en vertegenwoordigers van diverse antifascistische organisaties namen het woord op het podium.

Afbeelding 4: De internationale antifascistische beweging kent verschillende symbolen: de rode driehoek, de 3 pijlen en de dubbele vlag (rood en zwart) gebaseerd op ‘Antifascistische Aktion’, de antifascistische campagne van de KPD (Duitse communistische partij) opgericht in 1932.

Enkele antifascistische initiatieven in chronologische volgorde:

• Anti-Fascistisch Front (AFF) 1973-2000. Vanaf 2005 start informatieve blog. Vandaag terug te vinden op Antifascista Siempre
• Steunpunt Antifascisme (SAF) 1983.  Website: rodedriehoek.be
• Blokbuster 1991 (YRE – Youth Against Racism in Europe 1992) Website: blokbuster.be
• Syndicalisten TEGEN Fascisme 2010.
• Front Antifasciste de Liège 2.0 (FAL) 2019.
• Coördinatie van Antifascisten in België (CAB) 2024
• In 2024 werden in het kielzog van de CAB een reeks antifascistische collectieven opgericht in Verviers, Namen, Bergen, Charleroi, Luxemburg, … door voornamelijk FGTB-militanten.
• Front Antifasciste Bruxellois (FAB) 2025 (gestart als Stand Up Coalition in 2018)