Recensie. “Geschrapt, uitgegomd, gewist”
In Frankrijk was dit boek van Titiou Lecoq over hoe vrouwen uit de geschiedenis zijn geschreven een bestseller. De Nederlandse vertaling mag dat ook worden. Met een soms lichtvoetige toon, soms een bijtende vorm van humor en vooral met heel wat weinig bekende feiten brengt Lecoq een scherp betoog waarmee zowel de geschiedschrijving als de klassensamenleving op zich in vraag gesteld worden. Een aanrader dus.
Het vertrekpunt van de autrice (ja, ook taal is niet ongevoelig aan mannelijke dominantie) is eenvoudig: waarom kon ik mij in de geschiedenislessen aan niemand spiegelen omdat er quasi geen vrouwen in voorkwamen? Van de holbewoners – sterke mannen die vuur maken – gaat het tot de dag van vandaag, waarbij vrouwen zelfs uit revoluties en massabewegingen gegomd worden. Lecoq nam de proef op de som: in een handboek van 277 pagina’s waren er amper 6 aan vrouwen gewijd. Oh ja, én de cover: “Meisjes zijn schattig en uitgevers houden van mooie plaatjes op een boekomslag”… Ze merkt terecht op: “De geschiedenis van vrouwen wordt door sommigen nog steeds beschouwd als een leuke anekdote ter verstrooiing van de leerlingen, of als een subcategorie.” De helft van de mensheid wordt herleid tot een anekdote.
Dit boek probeert de situatie een beetje recht te trekken door in te zoomen op opmerkelijke vrouwen, van Middeleeuwse koninginnen tot revolutionaire activistes in de Franse revolutie. Het seksisme uit verschillende tijdperken wordt aangeklaagd. Vandaag wordt vaak geschermd met de verlichting en de mensenrechten als grote stap vooruit inzake gelijkheid, maar zoals Lecoq uitlegt ging het om de ‘rechten van de man’ en niet die van vrouwen. Ze haalt seksistische citaten aan van onder meer Voltaire en Rousseau, of in een latere periode van Proudhon.
Lecoq wijst op het systemische karakter van seksisme en verwijst naar de rol van machtsstructuren, zonder in te gaan op wat een maatschappijvorm bepaalt. Het productiesysteem wordt eerder sporadisch als mogelijke verklaring aangewezen. Het is nuttig om dit boek samen te lezen met ‘De positie van de vrouw in de ontwikkeling van de samenleving’ door de Russische revolutionaire Aleksandra Kollontaj. In dat boek overloopt Kollontaj de grote periodes uit de geschiedenis en de rol van vrouwen, maar dan met een heel sterke nadruk op de impact van het productiesysteem. Beide boeken vullen elkaar uitstekend aan. Een nieuwe uitgave van Kollontai wordt tegen eind dit jaar voorzien.
Wat activisten bij het lezen ongetwijfeld zal opvallen, is hoe massastrijd leidt tot het afdwingen van rechten en vooruitgang. In alle grote revolutionaire bewegingen speelden vrouwen een cruciale rol, van de Franse over de Russische revolutie tot bewegingen als mei ’68. Periodes van een groter gewicht van de reactie – bijvoorbeeld onder het fascisme, het stalinisme of de opgang van het neoliberalisme – gingen steevast gepaard met antifeminisme. Dat zien we vandaag ook in dit tijdperk van Trump en andere extreemrechtse stromingen die sterk staan. Sommigen trekken daar mogelijk pessimistische conclusies uit, maar dit boek toont aan hoe voortreksters van feministische strijd die tegen de stroom in opkwamen voor hun rechten de basis legden voor bewegingen die verworvenheden afdwongen.
Het boek biedt een scherpe kritiek op hedendaagse misogynie, onder meer op de pogingen om alles te biologiseren. “De stompzinnigste stoerdoenerij wordt plots gerechtvaardigd door ‘de biologie’. Het is niet de eigen fout van die botteriken, het is sterker dan henzelf. (…) Mannelijkheid en dominantie zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden.” Er is echter niets natuurlijk aan dominantie en onderdrukking. Door enkele vrouwen uit de ‘vergeetput’ te halen en daarmee een kritiek te formuleren op onze kijk op de geschiedenis, geeft Titiou Lecoq een aanzet om een bredere en kritische kijk te ontwikkelen op het verleden en het heden.
Geert (Antwerpen)
