Hoe ziet de wereld er straks uit? Exit-strategie uit kapitalisme nodig!

De coronacrisis versterkt de vele problemen waarmee het kapitalisme al te kampen had. De voordien reeds haperende wereldeconomie stortte zich in een crisis die alleen kan vergeleken worden met de Grote Depressie van de jaren 1930. Midden mei waren er in de VS al 36 miljoen jobs verloren gegaan en in Europa wordt verwacht dat dit aantal oploopt tot 59 miljoen. Hoe geraken we zo snel mogelijk uit deze situatie van lockdown en crisis? Dat is een vraag die niet alleen de aandeelhouders zich stellen, maar ook veel werkenden. Zij vrezen voor hun job en hun toekomst, maar ook voor hun gezondheid.

Hun exit: massale werkloosheid, gevaar van tweede golf

In België werd de maand mei gekenmerkt door de aankondiging van de sociale crash bij Brussels Airlines, waar honderden jobs bedreigd zijn. Twee weken eerder wees een onderzoek van de HR-dienstengroep Acerta erop dat 18% van de Belgische werknemers vrezen hun job te verliezen als gevolg van de huidige crisis.

Op 18 mei heeft een studie van de Economic Risk Management Group (ERMG) hen gelijk gegeven: bedrijven overwegen om ten minste één op de vijf tijdelijk werkloze werknemers definitief te ontslaan. Concreet betekent dit dat tot 180.000 mensen in de nabije toekomst hun job in ons land dreigen te verliezen. Daarnaast wordt een groot aantal faillissementen verwacht, vooral in de horeca (tot 20%) en de kunst- en entertainmentsector (28%).

In april voorspelden de Nationale Bank en het Planbureau een krimp van -8% van het Belgische BBP voor het jaar 2020. Een maand later heeft de bank BNPP Fortis de eigen prognoses naar beneden bijgesteld, waarbij nu wordt uitgegaan van een krimp met -11,1% (tegenover -7,1% in de vorige raming). De verwachte opleving in 2021 is eveneens naar beneden herzien: van 7,6% bij de vorige raming naar 4,3%.

Terwijl de verschillende Europese regeringen hun exit-strategie uit de lockdown uitrollen, waarschuwde de Europese directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), Hans Klugge. Hij stelde: “Europa moet zich voorbereiden op een tweede dodelijke golf van het coronavirus in de loop van dit jaar.” Hij benadrukte dat de verzwakking van de epidemie in Europa niet betekent dat het virus weg is.

Emmanuel André, voormalig interfederaal woordvoerder, stelde terecht vast dat het besparingsbeleid problematisch is: “In België wordt al jaren bespaard op controle en preventie inzake gezondheid. We werden snel ingehaald door de epidemie omdat er te weinig geïnvesteerd was in personeel en middelen voor preventie.” Hij stelt dat de opgestapelde tekorten drastische maatregelen als een lockdown noodzakelijk maakten: “Als er van bij het begin genoeg tests en maskers waren geweest, dan was er misschien geen lockdown nodig geweest.”

Het ontbreekt niet aan aanbevelingen van de WHO die in het verleden genegeerd werden omdat ze botsten met de winstbelangen van de bedrijven en de neoliberale dogma’s. Zo werd gewaarschuwd voor het gevaar van een wereldwijde pandemie en waren er aanbevelingen over de voorbereiding hierop. Een sterke gezondheidszorg was echter niet de inzet van het beleid. Tussen 2011 en 2018 heeft de Europese Commissie in 63 gevallen lidstaten aanbevolen om bepaalde delen van de zorg te privatiseren of om de overheidsuitgaven voor zorg af te bouwen. De wijze waarop de autoriteiten in verschillende landen tot hiertoe met de situatie omgingen, zal weinig mensen geruststellen. Een alomvattend antwoord op de gezondheidscrisis, de economische neergang en de ecologische ramp vereist dat we ons ontdoen van de oogkleppen van het winstbejag op korte termijn en van een economisch model dat gebaseerd is op moordende concurrentie.

5 VOORSTELLEN IN DE EXIT-STRATEGIE 

1. Enkel werken als het veilig is!

De exit-strategie in België en elders is een gok waarbij gerekend wordt op het effect van de zomer en de snelle komst van een vaccin. In de exit-strategie ligt de nadruk op het zo snel mogelijk aan het werk gaan. De chauffeurs van de MIVB, de trams en bussen in Brussel, hebben de toon gezet door spontaan het werk neer te leggen en gebruik te maken van hun terugtrekkingsrecht omdat de voorwaarden voor een veilige uitvoering van hun werk niet vervuld waren. Ze hebben gelijk: als het werk onveilig is, leg je het beter neer!

Volgens de ‘Grote Coronastudie’ van de Universiteit Antwerpen gebeurde meer dan de helft van de Covid-19 besmettingen in ons land op het werk. Toch worden nog onvoldoende maatregelen genomen. Tussen 23 maart en 30 april werden bijna duizend bedrijven gecontroleerd door de arbeidsinspectie: 75% kwam de beschermingsmaatregelen onvoldoende na. De inspectie Toezicht en Welzijn op het Werk kampt met onderbezetting: slechts 141 van de 177 functies zijn ingevuld. Op de regering en de bazen moeten we niet rekenen voor onze gezondheid!

Niemand weet beter wat nodig is om veilige arbeidsomstandigheden te garanderen dan het personeel zelf. Hetzelfde geldt overigens voor de dreiging van sluitingen en massale afdankingen. De vakbonden mogen het initiatief niet overlaten aan de bazen en hun politici. Er moeten anticrisiscomités opgezet worden rond de vakbondsdelegaties en de Comités voor Preventie en Bescherming op het Werk (CPBW) om een offensief eisenpakket op te stellen en om de controle op de veiligheid op de werkvloer te organiseren.

2. Gratis maskers en vaccin voor iedereen! Opeising van productielijnen en nationalisatie

Geen enkele werkplek had heropend mogen worden zonder een voldoende aanbod van mondmaskers en tests. In Frankrijk eisten verenigingen van zorgpersoneel eind maart al de “opeising van productiemiddelen” voor geneesmiddelen en apparatuur. Zonder de private eigendom van de productiemiddelen in vraag te stellen, botsen we steeds op de tekorten die verbonden zijn aan de markt en het winstbejag.

Deze kwestie zal zich uiteraard ook stellen als er een vaccin zal zijn. Yves Van Laethem, voorzitter van de werkgroep ‘vaccin’ van de Nationale Gezondheidsraad, stelde: “We boeken op abstracte wijze vooruitgang, in die zin dat niemand weet wanneer het eerste vaccin er komt, wat de kenmerken ervan zullen zijn … Anderzijds is het wel zeker dat er niet genoeg voor iedereen zal zijn.” Dat is schandalig! Midden mei verdedigde 11.11.11 terecht het standpunt dat een vaccin “in het publieke domein moet geplaatst worden zodat het niet kan gemonopoliseerd worden, noch door een machtige staat, noch door een groot bedrijf.” Om dat af te dwingen, zal een sterke krachtsverhouding moeten opgebouwd worden.

Bedrijven die dreigen met afdankingen moeten in publieke handen genomen worden. Bedrijven die dreigen te sluiten, te verhuizen of massale afdankingen plannen, moeten net als essentiële bedrijven die noodzakelijk zijn om te reageren op de gezondheidscrisis, onteigend en genationaliseerd worden onder democratische controle van de werkenden en de gemeenschap. Deze nationalisatie moet gebeuren zonder schadeloosstelling, tenzij op basis van bewezen behoeften. Het zijn de werkenden die de solidariteit van de gemeenschap nodig hebben, niet de superrijken die hun geld in belastingparadijzen verstoppen.

3. Stop de werkloosheid en de onhoudbare werkdruk: collectieve arbeidsduurvermindering

Het voorwendsel van de crisis wordt overal gebruikt om sociale verworvenheden van de arbeidersbeweging af te bouwen. Zo werd de zondagsrust voor het personeel in supermarkten ondermijnd. Op een ogenblik dat de werkloosheid snel dreigt toe te nemen en de werkdruk op andere plaatsen onhoudbaar is, moet de arbeidsduur niet opgedreven maar verminderd worden.

Voor de crisis verdedigden zowel ABVV als ACV de eis van collectieve arbeidsduurvermindering tot 30 uur per week zonder loonverlies en met bijkomende aanwervingen. Het wordt tijd om van sensibiliseringscampagnes over te gaan naar een offensief!

De eis van arbeidsduurvermindering gaat al langer mee. Die is niet alleen een antwoord op de toenemende werkloosheid, maar is ook belangrijk voor de gezondheid van werkenden. De combinatie van werk en gezin was al moeilijk, maar tijdens de lockdown werd die helemaal onhoudbaar: hoe telewerk combineren met kinderen in huis?

4. Massaal plan van publieke investeringen in zorg, openbaar vervoer, onderwijs, cultuur …

De enorme uitdagingen van de huidige historische crisis kunnen we niet overlaten aan de willekeur van de superrijken en hun politici. We moeten de beschikbare middelen gebruiken in het kader van een grootschalig investeringsplan in de gezondheidszorg, het onderwijs, het openbaar vervoer … De middelen moeten ingezet worden op basis van de sociale noden, waaronder ook de culturele sector en ontspanning.

Hoe kunnen we de rijken doen betalen? De eis van een ‘miljonairstaks’ is al langer populair: de ongelijkheid nam ook voor deze crisis al ongeziene vormen aan. Op 1 mei stelde de PVDA een nieuwe versie voor in de vorm van een ‘corona-taks’ van 5% op alle fortuinen boven de 3 miljoen euro, dat wil zeggen 2% van de bevolking. LSP is voorstander van een strijd voor een eerlijker belastingheffing, maar waarschuwt dat de superrijken zich zullen verzetten en organiseren, desnoods met kapitaalvlucht (daarvoor zijn de grenzen nooit gesloten). Deze taks zou 15 miljard euro kunnen opbrengen, wat een goede stap zou zijn maar onvoldoende om alle noden te lenigen. We kunnen de eis van een vermogensbelasting daarom best meteen koppelen aan de noodzaak van de nationalisatie van de volledige bankensector en de niet-afbetaling van de publieke schulden.

Als we deze cruciale middelen niet inzetten tegen de dictatuur van de markten, is het onmogelijk om een antwoord te bieden op de vele crises (economie, gezondheid, ecologie).

5. Een andere samenleving nodig

Deze crisis toont het gebrek aan planning en voorbereiding. Maar hoe kunnen we met de gemeenschap plannen wat we niet zelf bezitten? De belangrijkste sectoren van de economie (energie, farma, banken …) moeten in publieke handen komen zodat we een democratische planning kunnen opmaken. Dit type samenleving, een democratisch socialistische maatschappij, is dringend nodig. Er gaan immers heel wat alarmbellen af. Denk maar aan het feit dat voor de mens ondraaglijke temperaturen als gevolg van klimaatverandering dit jaar al bereikt worden, terwijl klimaatwetenschappers dit pas in 2050 hadden verwacht.

De afgelopen maanden zagen we dat het de werkenden zijn die de wereld doen draaien. Het is absoluut noodzakelijk dat ze het heft in handen nemen om de mens en de planeet te bevrijden van het kapitalisme.

Een nieuw sociaal pact?

Philippe Donnay van het Planbureau verdedigde in de media het idee van een nieuw sociaal pact voor de heropleving rond de sociale zekerheid, in samenwerking van de sociale partners. Hij verwijst naar het sociaal pact van 1944 dat vorm gaf aan de huidige sociale zekerheid en het overleg tussen bazen en werkenden, wat onder meer leidde tot de oprichting van de Nationale Arbeidsraad in 1952. Het idee van een nieuw sociaal pact is breed verspreid: de vakbonden spraken hierover, en ook de PS.

Het klopt dat de sociale zekerheid ernstig ondermijnd is. Maar we mogen niet vergeten dat het sociaal pact meteen na de Tweede Wereldoorlog het resultaat was van een bijzonder context. Het kapitalisme verloor de helft van Europa aan het stalinisme. Bovendien ontwikkelde zich een internationale krachtsverhouding die niet gunstig was voor het kapitalisme.

In Frankrijk ontwikkelde de Nationale Raad van het Verzet in 1944 een programma gebaseerd op uitgebreide nationalisaties en een stelsel van sociale zekerheid. In Groot-Brittannië won Labour de verkiezingen met 47,7% van de stemmen. De conservatieven en Churchill werden verslagen en Labour ging over tot een beleid van nationalisaties en het vestigen van sociale bescherming, onder meer met de nationale gezondheidsdienst NHS.

De sociale zekerheid die met het sociaal pact van 1944 ontstond, omvatte eerder afgedwongen verworvenheden en nieuwe, die vooral vorm kregen door arbeidersstrijd in de jaren 1950 en 1960. Die strijd dwong de bazen onder meer om meer bijdragen te betalen, via loonsverhogingen maar ook door meer bij te dragen aan de sociale zekerheid.

De huidige context is fundamenteel anders. Voor de superrijken is een debat over een nieuw sociaal pact gericht op de afbraak van het oude sociale pact en op een hervorming van de sociale zekerheid, zodat deze minder gunstig is voor de werkenden. Met een regering van rechtse provocateurs, zoals die van N-VA, zou die sociale afbraak sneller op verzet van de arbeidersbeweging botsen. De PS is al jaren betrokken bij een beleid van sociale afbraak, de partij aanvaardt immers de logica van het kapitalisme. In de discussie over een nieuw sociaal pact toont PS-voorzitter Magnette dat deze koers wordt doorgezet. “Laten we pragmatisch zijn. We nemen geen ideologische positie in.” (L’Echo 19 mei).

Onze eisen afdwingen door strijd

Grote zorgbetoging na de zomer

Het Federaal Agentschap van de Schuld kondigde aan dat de publieke schulden in 2020 zullen oplopen tot 52 miljard euro in plaats van de voorziene 31 miljard euro. We kennen het scenario van het establishment: socialisering van de verliezen door grote bedrijven te ‘redden’ met het oog op een toekomstige privatisering, afdankingen, nieuwe besparingen, bijkomende aanvallen op sociale rechten, afbouw sociale zekerheid …

De bazen en hun professionele commentatoren bereiden het terrein al voor. In Het Laatste Nieuws schreef editorialist Jan Segers op 18 april reeds: “Er moet hervormd en bespaard worden, zelfs in de gezondheidszorg.” Professor Jean Hindriks van de UCL (Louvain-La-Neuve) sprak over de nood aan indexsprongen, tijdelijk niet-uitbetalen van vakantiegeld, verminderen van de pensioenen (te beginnen met de hoogste, die van de ambtenaren), loonsverlagingen … Niet alleen worden werkenden in de private en publieke sector tegen elkaar opgezet, er was ook het belachelijke voorstel van econoom Jan-Emmanuel De Neve voor een ‘coronataks’ die alleen ouderen zou treffen. Kortom: een sociale kaalslag waarbij werkenden tegen elkaar opgezet worden in een neerwaartse spiraal.

Zij zijn hun strategie aan het uitrollen. Wij moeten ons organiseren om onze voorstellen en eisen niet alleen op papier of in woorden te verdedigen, maar om ze effectief af te dwingen. Dat zal gebeuren door met de arbeidersbeweging gezamenlijk in actie te komen in strijd. De eerste stappen dienen zich aan: de grote zorgbetoging en de strijd voor een hoger minimumloon.

Het zorgpersoneel geniet vandaag een enorm respect en gezag. Dit werd bevestigd toen de beelden van het zorgpersoneel van het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel viraal gingen. Ze keerden premier Wilmès de rug toe om te protesteren tegen het besparingsbeleid.

De actiegroep ‘La Santé en Lutte’ (De Zorg in Actie) mobiliseert voor een grote nationale betoging, zodra de omstandigheden het toelaten (wellicht na de zomer). Deze betoging moet een trefpunt zijn voor iedereen die zich verzet tegen een beleid dat jarenlang heeft bespaard op zorg en onze ouderen heeft overgeleverd aan een commerciële logica van ouderenzorg waarin duizenden corona-doden gevallen zijn.

Laten we de komende maanden gebruiken om te mobiliseren naar die zorgbetoging. Dat kan versterkt worden met delegaties van personeel uit het onderwijs, de distributiesector, openbaar vervoer, de chemische industrie … Zo kunnen we de woede bijeenbrengen en deze georganiseerd tot uitdrukking brengen. Het zou de toon zetten voor een offensief van de werkenden en hun gezinnen!

 

Essentieel loon voor iedereen: minimum €14/uur

De gezondheidscrisis heeft het personeel in de essentiële sectoren in de schijnwerpers gezet. Velen van hen komen nog niet aan een basisloon van 14 euro per uur!

De campagne die het ABVV meer dan een jaar geleden lanceerde voor minimum 14 euro per uur moet doorgezet en opgevoerd worden. Een beter loon (met een hoger minimum als basisloon) betekent een betere financiering van onze sociale zekerheid en ondersteuning van de lokale economie. Het zijn niet de werkenden die hun geld naar rekeningen in belastingparadijzen doorsluizen…

Een campagne voor minimum 14 euro per uur kan gevoerd worden aan elke supermarkt, ziekenhuis … De brede steun die er onder de bevolking is moeten we aangrijpen om deze eis kracht bij te zetten. De petitie kan daar nuttig voor zijn. Dit kan gecombineerd worden met specifieke campagnes op de werkplaats om overwinningen te boeken die inspiratie bieden voor collega’s op andere werkplaatsen.