Terugblik op een vorige pandemie: de Spaanse griep van 1918-19

De ‘Spaanse griep’ van 1918-19 kostte tussen de 50 en 100 miljoen mensen het leven, meer dan het aantal doden in de Eerste en Tweede Wereldoorlog samen. Experte Laura Spinney merkte op dat de Spaanse griep “de menselijke bevolking ingrijpender raakte dan wat dan ook sinds de Zwarte Dood.”

De oorlogsplaag

De griepepidemie begon in het voorjaar van 1918 en verspreidde zich snel over heel Europa als gevolg van de verplaatsing van troepen tijdens de oorlog. Tot de helft van de Britse soldaten en driekwart van de Franse soldaten raakten besmet toen de epidemie zich onder de ondervoede soldaten verspreidde, volgepropt in smerige loopgraven en legerkampen.

Terwijl het virus muteerde, ontstonden er schokkende nieuwe symptomen, waaronder mensen die blauw werden van zuurstofgebrek en overvloedige bloedingen. Het sterftecijfer explodeerde, vooral onder jongvolwassenen zoals soldaten. Dit werd vermoedelijk veroorzaakt door een overstimulatie van het immuunsysteem, een cytokinestorm en secundaire infecties zoals longontsteking. Maar de artsen van die tijd waren verbijsterd. Hoewel de oorsprong van het virus nog steeds wordt betwist, is het zeker dat deze pandemie niet zou zijn ontstaan zonder het transport van troepen, het gebrek aan middelen en de schade aan de gezondheid van soldaten en burgers als gevolg van de Eerste Wereldoorlog.

“Blijf kalm en ga door”

Ondanks de meest verwoestende pandemie in de geschiedenis die zich voor hun ogen ontvouwde, waren de propagandamachines van de imperialistische landen in overdrive om de crisis te onderdrukken, te ontkennen en te bagatelliseren om de morele en patriottische oorlogszucht in stand te houden en niets weg te geven aan de vijanden. Alleen de pers in het neutrale Spanje deed verslag van de uitbraak en gaf de griep zo haar naam.

In feite is de onderdrukking van de waarheid over de omvang van de huidige pandemie iets wat de afgelopen weken is geprobeerd, onder meer door Trump in de VS en de Tories in Groot-Brittannië. Dit was echter veel minder succesvol vanwege de toegang tot informatie en communicatie in de moderne tijd.

In Philadelphia keurden de gezondheidsambtenaren in 1918 een bevrijdingsoptocht goed die door 200.000 mensen werd bijgewoond, met 759 doden als gevolg een week later. Toen er massagraven werden gegraven, scholen werden gesloten en openbare bijeenkomsten werden verboden, kondigde een krant aan: “Dit is geen maatregel voor de volksgezondheid. Er is geen reden tot ongerustheid.” De Amerikaanse president Woodrow Wilson heeft nooit een publieke verklaring afgelegd over de ziekte.

Arthur Newsholme, de hoogste medische officier van Groot-Brittannië, besloot dat “de meedogenloze behoeften van de oorlogsvoering het risico op het verspreiden van infecties rechtvaardigden.” Hij spoorde de mensen aan om rustig “door te gaan”, een slogan die later gepopulariseerd werd door de WOII-propaganda. Voor de kapitalistische regeringen aan beide zijden was het winnen van de imperialistische oorlog van het grootste belang, ongeacht de menselijke kost. Het heroriënteren van middelen naar de zorg voor de gezondheid van de bevolking was uit den boze.

Gevolgen van de pandemie

Toen de troepen in grote aantallen begonnen te sterven, door griep in plaats van door oorlogsvoering, begonnen de regeringen er aandacht aan te besteden. De eerste maatregelen van sociale afstand waren echter het resultaat van noodzaak. Toen de mensen ziek werden, waren er niet genoeg gezonde leraren en arbeiders om scholen en fabrieken open te houden. De arbeidersklasse was wantrouwig tegenover de propaganda van de staat en ging bij gebrek aan informatie intuïtief over tot zelfisolement om de ziekte niet op te lopen.

De oorlog bracht ontberingen en tragedies voor de arbeidersklasse, in de frontlinie en thuis, maar de Russische Revolutie in oktober 1917 inspireerde arbeiders over de hele wereld om te strijden voor een betere toekomst. In deze periode vonden over de hele wereld opstanden plaats, waarvan de Duitse Revolutie 1918-1919 de bekendste was. In Ierland (waar 15.000 mensen stierven aan de griep) was er de algemene staking tegen de dienstplicht in 1918, de staking van Belfast Engineering in 1919 en de sovjet van Limerick in 1919.

Zowel de oorlog als de ontoereikendheid van de reactie op de pandemie toonden dat de regeringen en het hele systeem regelrecht botsten met de belangen van de arbeidersklasse. De uitbuiting van het Indiase volk en land, bijvoorbeeld, en het falen van de Britse kolonisten om te voorzien in een gezondheidssysteem leidde tot 17 miljoen doden, oftewel 5% van de gehele Indiase bevolking, wat de anti-koloniale strijd in het land nog verder aanwakkerde.

Volksgezondheid

De wereldwijde verwoesting door de Spaanse griep had een grote invloed op het bewustzijn van werkende mensen over de hele wereld. Het toonde aan dat de gezondheid van de samenleving een collectief probleem was, geen individueel probleem. Het ging in tegen de heersende ideologie dat “de ongewassen mensen” (zoals de arbeidersklasse en de arme mensen walgelijk en pejoratief werden genoemd door de heersende klasse) alleen zichzelf de schuld konden geven van het feit dat ze ziek werden, aangezien de crisis ook de rijke klasse trof.

In de daaropvolgende jaren begon het idee van gesocialiseerde geneeskunde, die vrij en toegankelijk was voor iedereen, enorm aan kracht te winnen. Sovjet-Rusland was de eerste die een gecentraliseerde openbare gezondheidszorg ontwikkelde, gevolgd door andere landen in Europa, wat leidde tot een uitgebreid algemeen gezondheidssysteem, de NHS, die later in Groot-Brittannië werd opgericht na de Tweede Wereldoorlog. In 1924 schetste de Sovjetregering een visie waarin leef-, werk- en sociale omstandigheden werden gezien als belangrijke drijfveren voor de gezondheid, opnieuw ver vooruitlopend op de kapitalistische landen.

De algemene gezondheidszorg was een enorme sprong voorwaarts voor werknemers en gewone mensen, die niet langer beroep moesten doen op dure artsen of religieuze ordes of die voor het eerst toegang kregen tot zorg. Er werden grote stappen vooruit gezet, maar deze zijn de afgelopen decennia op grote schaal ondermijnd door neoliberale besparingen en privatiseringen. Dit speelt een grote rol in het gebrek aan voorbereiding op de huidige pandemie.

Alle medische vooruitgang van de afgelopen honderd jaar kan geen oplossing bieden voor de chronische onderfinanciering en onderbezetting van het zorgstelsel. De kapitalistische ideologie en de belangrijkste kapitalistische partijen in elk land zijn principieel tegen het idee van gratis gezondheidszorg voor iedereen, en zij zullen die nooit verstrekken. Alleen een echte gesocialiseerde gezondheidszorg, die in handen is van de gemeenschap en democratisch gepland en gecontroleerd wordt door medisch personeel en patiënten, zal in staat zijn om het soort gezondheidszorg te bieden dat nodig is om dit soort crises het hoofd te bieden.