Chinese kredietcrisis zorgt voor wereldwijde schok

De afgelopen dagen heerste onrust op de financiële markten. Eerst was er de aankondiging van de Amerikaanse Fed op 19 juni dat het tegen het einde van het jaar zou stoppen met het beleid van goedkoop krediet via ‘quantitative easing’. Een dag later waren de financiële markten verbijsterd door een liquiditeitscrisis bij de Chinese staatsbanken, een aantal grote banken weigerden aan elkaar te lenen. Deze ‘kredietcrisis’ is een weerspiegeling van de vrees voor een onhoudbaar schuldniveau doorheen de Chinese economie en de groeiende rol van de niet gereguleerde schaduwsector. Een dossier door VINCENT KOLO van Chinaworker.info.

De Washington Post had het over “een alarmerende gelijkenis met de eerste dagen van de financiële ineenstorting in de VS”. De Chinese geldmarkt kwam tot stilstand met recordtarieven voor banken die bij elkaar lenen. “Tot voor enkele dagen was de mogelijkheid van een financiële crisis in China een voorspelling die enkel de moedigsten durfden te maken”, aldus Simon Rabinovitch, de correspondent van de Financial Times in Shanghai (21 juni). Hij voegde er aan toe dat de stijgende tarieven voor leningen onder banken ervoor zorgden dat het vooruitzicht van een crisis niet langer onmogelijk lijkt.

De centrale bank kwam tussen maar de tarieven voor leningen onder banken bleef op maandag 24 juni bijzonder hoog. Dat leidde tot nieuwe achteruitgang op de wereldwijde beurzen. De beurs van Shanghai verloor maandag 5,3% en er was de afgelopen vier weken een daling met maar liefst 20%. Er waren ook elders forse dalingen op de beurzen. De Chinese economie was de afgelopen vijf jaar een belangrijke motor voor de wereldwijde groei, het vormde de basis voor de hoge energie- en grondstoffenprijzen. Dit vormde een zeker tegengewicht voor de recessie in de oude geïndustrialiseerde landen.

Economische vooruitzichten naar beneden herzien

Sinds het begin van de wereldwijde crisis vijf jaar geleden, werd het kapitalisme meer dan ooit afhankelijk van goedkoop krediet als levenslijn. Het vooruitzicht dat de centrale banken nu een einde zullen maken aan deze monetaire stimulusmaatregelen zorgt voor paniek op de financiële markten. De financiële onrust in China komt er na weken van povere economische cijfers die een versnelde economische neergang in de tweede grootste economie ter wereld bevestigen. Alle instellingen die vooruitzichten opmaken, waaronder het IMF als laatste, hebben de voorziene groei voor het Chinese BBP dit jaar naar beneden herzien. De groei van 7,8% vorig jaar was de laagste in 13 jaar. De cijfers voor de eerste helft van 2013 worden later deze week gepubliceerd en zullen er wellicht op wijzen dat de vertraging nog groter wordt. De meeste analisten betwijfelen of China de doelstelling van 7,5% zal halen. De volatiliteit in de bankensector versterkt de groeiende onzekerheid die mogelijk zware gevolgen heeft voor de wereldeconomie.

Verschillende factoren verklaren de liquiditeitscrisis die de rentevoeten onder banken de hoogte heeft ingejaagd. De banken in China doen er momenteel alles aan om hun boekhouding op te smukken voor de audits op het einde van het kwartaal. Bovendien vervalt eind juni voor ongeveer 1,5 triljoen yuan aan zogenaamde ‘welvaartsproducten’. Het gaat om complexe financiële producten die de afgelopen jaren een opmars kenden naarmate de banken nieuwe methoden uitdokterden om de kredietbeperkingen van de regering te omzeilen. De centrale bank weigerde hierbij om de banken te redden door bijkomende liquiditeiten in het systeem te pompen.

Op het eerste gezicht lijkt het er op dat de regering en de centrale bank de crisis hebben uitgewerkt, de BBC heeft het over “een vorm van door de staat opgezette kredietcrisis”. De vraag daarbij is waarom voor zo’n drastische aanpak wordt gekozen? “De Chinese leiders willen wellicht een ramp vermijden door wat lucht uit de zeepbel te laten, een soort van gecontroleerde mini-instorting om een grote crisis te vermijden”, stelde Max Fischer in de Washington Post (20 juni). De regering nam de afgelopen periode verschillende maatregelen om de financiële producten onder controle te houden, de zogenaamde ‘welvaartsproducten’ vormen immers een belangrijk onderdeel van de financiële schaduwsector die momenteel op 2,1 triljoen Amerikaanse dollar wordt geschat (13 triljoen yuan).

De Chinese Centrale Bank neemt hiermee een groot risico. Er is geen volledige gelijkenis met de instorting van Lehman Brothers in 2008, het begin van een wereldwijde kredietcrisis en financiële crash, maar ook toen was er sprake van politici en centrale bankiers die weigerden om een ‘bailout’ door te voeren in de hoop dat dit de discipline op de financiële markten zou versterken. Craig Stephen van Wall Street Journal stelde: “Dit lijkt op zijn minst een erg roekeloze manier om discipline op de markten op te leggen. Het brengt het risico mee van een failliet of tot het versterken van geruchten die onbedoeld leiden tot grotere systematische problemen.” The Economist had het over “een verschrikkelijk onhandige manier om de kredietgroei aan banden te leggen.”

Het idee dat de Chinese ‘communistische’ heersers de touwtjes stevig in handen hebben, kreeg een klap. Zoals Rabinovitch van de Financial Times opmerkte, “is Peking verre van oppermachtig in haar beheer van de Chinese economie”.

De afgelopen tien dagen was er in de Chinese media heel wat aandacht voor het gerucht dat een middelgrote bank failliet zou gaan net zoals een aantal entiteiten van lokale overheden die verbonden zijn met investeringsprojecten rond ‘spooksteden’ in provincies als Shandong en Mongolië. De hardnekkigheid van dit gerucht dwong de Bank of China, een van de ‘vier grote’ banken, tot een ontkenning dat het een van zijn leningen als slechte lening had afgeschreven. Een bericht van Bloomberg had het op 20 juni over het feit dat de centrale bank 8,2 miljard dollar had vrijgemaakt om de Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) bij te staan. Dat is de grootste bank ter wereld.

Het ondoorzichtige karakter van het Chinese bankenstelsel leent zich tot allerhande geruchten. Mogelijk zal er nooit een duidelijk beeld van de situatie zijn. Maar het ziet er naar uit dat de centrale autoriteiten het hard spelen tegenover de banken die nominaal onder hun controle staan. De geldkraan werd vorige week dicht gedraaid als waarschuwing voor de kredietexpansie en de toenemende betrokkenheid van de banken bij de financiële schaduwsector.

Schuldencrisis

Wat er de komende dagen ook zal gebeuren, dit drama zal gevolgen hebben. Het maakt immers duidelijk dat er enorme en onhoudbare financiële onevenwichten zijn in China.

De econome Anne Stevenson-Yang stelde: “Ik denk dat de mensen niet echt begrijpen in welke mate dit geen liquiditeitscrisis maar een schuldencrisis is, het is niet iets dat je uit de weg kunt gaan. Er is nu een situatie waarbij de hele economie op schulden draait.”

China heeft specifieke kenmerken als gevolg van de sterke graad van staatsbezit in het bankenstelsel en de economie in het algemeen gecombineerd met een dictatuur die de staat controleert. Maar dit betekent niet dat China de economische zwaartekracht kan trotseren. Wij hebben eerder gewaarschuwd dat een financiële crisis in China een kwestie van tijd is, gezien de econome schuldengraad in het land als gevolg van het enorme stimuluspaket van 650 miljard dollar in 2008. Deze enorme som was slechts het topje van de ijsberg in vergelijking met de daaropvolgende expansie van krediet die “ongezien is in de moderne wereldgeschiedenis”, aldus een rapport van ratingkantoor Fitch.

Het rapport stelt ook dat de uitstaande leningen van Chinese banken en financiële schaduwinstellingen tegen eind 2012 was opgelopen tot 200% van het BBP, terwijl dit in 2008 op 125% stond. Het door de Chinese overheid gecontroleerde ‘Securities Journal’ bracht zelfs een hoger cijfer, het stelde dat de waarde van het totale krediet in het financiële systeem 221% van het BBP bedraagt. In de periode 2008-2012 groeide het krediet aan van 9 tot 23 triljoen dollar. “Ze hebben het volledige commerciële bankensysteem uit de VS op vijf jaar gekopieerd”, stelde Charlene Chu van Fitch in Peking.

De centrale autoriteiten hebben de controle over deze kredietexpansie verloren. Eerder probeerde de regering om remmen in te bouwen, maar dat lukte niet. In het eerste kwartaal van 2013 alleen werd voor 1,2 triljoen dollar aan nieuwe kredieten gegenereerd in China. Tom Holland stelde in South China Morning Post (25 juni): “Dat zijn meer nieuwe kredieten dan wat China in heel 2007 creëerde, terwijl dat het hoogtepunt was van de investeringen rond de Olympische Spelen.”

Er zijn enorme nieuwe injecties van krediet nodig om te vermijden dat er problemen ontstaan met oude leningen of dat er een golf van faillissementen komt bij bedrijven en de Chinese lokale autoriteiten die zware schulden torsen. Volgens een studie van de Société Générale loopt de gecombineerde rentebetaling van Chinese bedrijven dit jaar op tot 1 triljoen dollar.

De enorme overcapaciteit in de industrie zet de winsten onder druk, waardoor heel wat nieuwe krediet naar speculatie gaat. Er is speculatie in de vastgoedsector, op grondstoffen en er zijn nieuwe vormen van schaduwfinanciën. Dit alles zorgt voor een financiële zeepbel. De Chinese vastgoedsector is wereldwijd de grootste vastgoedzeepbel. Er zijn tal van afgewerkte huizen die leeg staan, er zijn zelfs volledige spooksteden.

Groei van de schaduwsector

Tussen 2010 en 2012 is de waarde van de financiële schaduwsector verdubbeld tot 36 triljoen yuan aan leningen (69% van het BBP), dat beweert althans JP Morgan Chase. De schaduwsector bestaat vooral uit leningen die buiten de boekhouding blijven en investeringsproducten gecreëerd door staatsbanken die via deze producten de regeringcontrole willen vermijden of onzekere leningen willen verbergen. Fithc schat dat zowat drie kwart van de schaduwsector direct of indirect verbonden is met de gevestigde banken. Het betekent dat er een tweede – onofficiële – boekhouding wordt opgezet voor de staatsbanken.

De groei van de schaduwsector geeft aan in welke mate de Chinese economie een ‘kredietjunkie’ is geworden. Als de regering de kredieten via de officiële kanalen probeert te beperken, wordt een achterdeur gecreëerd om toch nieuwe kredieten te geven. De afgelopen maanden is de groei van de schaduwsector versneld, de meeste nieuwe leningen zijn ermee verbonden.

Economisch onheil op komst

De pogingen om de kredietexpansie aan banden te leggen, komt op een ogenblik dat het economisch niet goed gaat. Vorige week verschenen cijfers waaruit bleek dat de industriële activiteit in China op het laagste niveau sinds negen maanden staat. Niet alleen de industrie doet het niet goed. Andere rapporten stellen dat ook de voorheen sterk groeiende detailhandel en dienstensector beginnen te vertragen.

Het min-stimulusprogramma (ter waarde van 160 miljard dollar) van afgelopen zomer moest de economische groei in stand houden in de aanloop naar het 18de partijcongres van de CCP. Het effect van dat programma is stilaan uitgewerkt. Dit benadrukt een bijkomend ernstig probleem: de nieuwe kredieten leiden tot minder economische opbrengst. “De extra BBP-groei als gevolg van iedere yuan aan leningen is de afgelopen vier jaar afgenomen van 0,85 tot 0,15 yuan – een teken van uitputting”, aldus Ambrose Evans-Pritchard in The Telegraph (16 juni).

De Financial Times ziet in de opstelling van de centrale bank “zowel goed als slecht nieuws”. Er wordt gehoopt dat dit een grotere kredietcrisis kan vermijden. Maar de krant voegde er aan toe: “Een kredietgroei aan banden leggen, is altijd risicovol. Zeker als het zoals in China grotendeels buiten de officiële boekhouding gebeurt.” De combinatie van het aanscherpen van de regels en het beperken van de liquiditeit “versterkt het risico van misrekeningen of ongelukken die kunnen leiden tot de onstabiliteit die de autoriteiten net willen vermijden.”

Zelfs indien de Chinese centrale bank het pleit voorlopig wint van de banken en een grotere kredietdiscipline kan opleggen, zal dit de kosten van de leningen verhogen en dat zou leiden tot problemen doorheen de volledige economie met een vertraging van de BBP-groei als gevolg. De aandelen van de bedrijven staan al onder druk, wat de kosten van bedrijven om te lenen vergroot. De Japanse bank Nomura waarschuwt: “We verwachten een pijnlijk proces de komende maanden. Wellicht komen er een aantal faillissementen in de industrie en in de financiële niet-bankensector.”

Mogelijk wordt een volledige financiële crisis voorlopig afgewend, maar de nooit geziene schuldniveau’s zullen zwaar blijven wegen op de hele economie. In een economie die grotendeels in staatshanden is, zal het Chinese regime niet toekijken op een instorting van de banken maar zal het proberen om de banken te redden. Dat gebeurde ook in de jaren 1990. Maar zelfs indien de banken een ‘levenslijn’ door de regering krijgen toegeworpen, zal dit veel meer kosten dan 15 jaar geleden. Het vormt een enorme bedreiging voor toekomstige economische groei. Het betekent ook dat heel wat kosten worden afgewenteld op de Chinese bevolking – vooral de werkenden, boeren en armen – met inflatie, hogere belastingen en neoliberale ‘herstructureringen’ in de publieke sector. China dreigt “even gevaarlijk te worden als Japan eind jaren 1980 – een economie waarbij een enorme investeringszeepbel leegloopt en leidt tot een wel erg beperkte groei gedurende een hele generatie.” Aldus Robert Peston van BBC Business.

De gok van de Chinese centrale bank past in het imago dat de nieuwe CCP-leiders Xi Jingping en Li Keqiang naar voor willen schuiven, zij willen aantonen dat het menens is. Verschillende media hebben het over een groot programma van pro-kapitalistische economische hervormingen in het najaar. Dan is er een plenum van het Centraal Comité. De huidige bankencrisis is echter een voorbeeld voor de grotere rol van de ‘krachten van de markt’ die ze promoten. Het regime is steeds banger van politieke onstabiliteit. Onstabiliteit en protest kennen een opmars in de zogenaamde ‘BRIC’-landen, denk maar aan de massale beweging in Brazilië. De Chinese leiders volgen die beweging ongetwijfeld nauwgezet. De financiële onrust bevestigt dat de ‘mirakeljaren’ van de Chinese economie achter de rug liggen. De dictatuur van de CCP gaat een turbulente en onzekere toekomst tegemoet.