Kapitalisme in crisis – Wereld in verandering

Sinds begin dit jaar kreeg het kapitalisme een reeks nieuwe schokken te verwerken. De Tunesische en Egyptische massa’s toonden de wereld met hun revolutionaire opstand hoe verandering afgedwongen kan worden. De nucleaire ramp in Japan was de het zoveelste bewijs van de mogelijke gevolgen van de kortzichtigheid en het gebrek aan verantwoordelijkheidszin van het kapitalisme.

Winstmaximalisatie lag aan de basis van het bouwen van nucleaire centrales, daar waar ze eigenlijk nooit gebouwd hadden mogen worden. In woorden waarborgden ze maximale veiligheid, maar in de feiten lapten ze alle regels en waarschuwingen van specialisten aan hun laars. De onmiddellijke economische en politieke belangen van de elite wogen zwaarder! De gevolgen voor de Japanse bevolking zijn dramatisch.

Beide ontwikkelingen hebben het bewustzijn van arbeiders en jongeren wereldwijd geschokt en ook voor heel wat opheldering gezorgd. Beiden hebben ongetwijfeld de woede in de samenleving over het functioneren van dit maatschappelijk systeem versterkt en ons belangrijke lessen geleerd over wat nodig is om echte verandering te realiseren.

Impact van de revoluties

Zelden had een revolutie een zo onmiddellijke impact op de wil tot strijd op de internationale arena als die in Tunesië of Egypte. De overwinning, afgedwongen door een uitzonderlijke doortastendheid en bereidheid tot de grootst mogelijke offers van de Tunesische massa’s, deed dienst als ontsteker van een ware regionale revolutionaire vloedgolf die de regio tot op vandaag blijft overspoelen. Het Midden-Oosten en Noord-Afrika zullen nooit meer hetzelfde zijn. Hoewel de strijd nog niet gestreden is, de heersende klasse al het mogelijke doet om het machtvacuum te heroveren en de revoluties duidelijk in gevaar zijn, zullen de elites in de regio vanaf nu rekening moeten houden met een bevolking die haar eerste ervaring met revolutionaire strijd achter de rug heeft. De Tunesische arbeiders en jongeren waarschuwen de oude elite: “Als jullie terug komen, dan komen wij ook terug!” Ze zullen niet bereid zijn om zonder slag of stoot de verworven rechten terug af te geven.

Wereldwijd beperkten dictatoriale regimes het internetgebruik en censureerden het revolutionaire nieuws om een massale opstand van onderuit in eigen land te voorkomen. De revoluties inspireerden arbeiders en jongeren tot ver buiten het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Vanaf nu protesteren we in Wisconsin “Like an Egyptian”, roepen we in Frankrijk “Sarkozy, dégage” of dreigen we er in Griekenland mee om de elite “te doen vallen als Ben Ali”.

Veranderende economische situatie impuls van revolutie

De revolutionaire energie werd rechtstreeks aangedreven door de economische crisis waarmee het kapitalisme blijft worstelen. Werkloosheid en scherpe prijsstijgingen van brood en voedsel zijn al dikwijls de aanleiding geweest voor revolutionaire situaties. Dit kwam in Tunesië en Egypte bovenop de eerdere neoliberale ontwrichting van de samenleving. Het waren de spreekwoordelijke druppels die de emmer deden overlopen.

Een antwoord op deze crisis heeft het kapitalisme niet. Niet in de neo-koloniale wereld en ook niet daarbuiten. De eerdere stimulus en bail outs waarmee banken en grote bedrijven na de eerste paniek werden recht gehouden, vermeden weliswaar een diepe depressie zoals die in de jaren ‘30, maar creëerden dan weer nieuwe problemen. Een nieuwe crisis diende zich al snel aan: de schuldencrisis van de overheden.

De eerste slachtoffers die aan de te hoge schulden onderdoor gingen, waren de zogenaamde “perifere” landen in Europa, de zwakste schakels. Maar ook de rijke geïndustrialiseerde landen stapelen torenhoge schulden op. In de VS, de motor van de wereldeconomie, loopt de schuld op tot 100% van het BBP. Iedere dag stijgt de schuld er met 4 miljard dollar. De druk om ook hier over te gaan tot meer drastische besparingen wordt opgevoerd. Na het Republikeinse offensief volgde de niet mis te verstane boodschap van het ratingbureau S&P aan het adres van de regering om maar te beginnen met die sanering. Zoniet wordt gedreigd met het verlagen van de rating van de VS.

Zo’n saneringsplan zou catastrofaal zijn voor de Amerikaanse arbeidersklasse. De periode van stimuli voorkwam immers niet dat in de VS voor het vierde jaar op rij een miljoen mensen uit hun huizen werden gezet, noch dat er vandaag op zijn minst 24 miljoen werklozen zijn. Verschillende staten staan op de rand van het bankroet en moeten saneren door stadsparken, scholen, ziekenhuizen, bibliotheken,… te sluiten en de lonen en vakbondsrechten van arbeiders te beknotten.

Het type besparingsplan waar de Republikeinse oppositie voor vecht, zou het laatste beetje koopkracht uit de economie zuigen en de fragiele overheidsgedreven groei doen omslaan in een nieuwe periode van recessie. Maar ook Obama en de Democraten, niet zonder zonden in de lokale staten wat betreft lokale bezuinigingen, zijn de draai aan het maken en roepen op voor een periode van “hard werken” en drastische bezuinigingen.

De strijd van de arbeiders in Wisconsin toont aan dat klassenstrijd in de VS terug is van weggeweest. Een nieuwe periode van radicalisering is aangebroken. Deel van de strijd tegen de besparingen is het gevecht voor het opzetten van een politieke beweging van en voor arbeiders en jongeren, dat volledig los staat van de twee grote kapitalistische partijen. Partijen waarvan we weten dat de een zich hoogstens van de ander zal onderscheiden door het tempo van de aanvallen.

Besparingspolitiek in Europa leidt tot meer schulden en meer recessie

Verwacht wordt dat de Griekse overheidsschuld van 130% na vier besparingsplannen verder zal oplopen tot 160%! De economie kromp er in 2010 met 4,5% en zowat iedereen begint te erkennen dat een Griekse schuldherschikking onvermijdelijk wordt. De perspectieven voor de Ierse economie zien er al niet veel beter uit. De bankencrisis breidt verder uit, waardoor de financiële injecties nu al 50% van het Ierse BBP opslokken. De totale schuld van de staat en de banken bedraagt intussen 122.000 € per werkende. Tegen 2013 zou Ierland jaarlijks 10 miljard € aan intresten betalen. Dat is meer dan wat Ierland besteedt aan onderwijs! Ook Portugal werd verplicht beroep te doen op het zogenaamde reddingsfonds van de ECB en het IMF. De verwachting dat deze landen de schuldspiraal ooit nog kunnen doorbreken, is nihil.

De kritiek op het besparingsbeleid groeit. In De Tijd (19/4/2011) wordt verwezen naar wat leeft onder de Griekse bevolking: “We zitten in een vicieuze cirkel. We kunnen onszelf niet uit de crisis graven met een beleid dat ons alleen dieper in de recessie stort.” Dit is een algemeen gevoelen dat terugkomt in zowel Griekenland, Ierland als Portugal. Politici kunnen zich in Griekenland niet meer op straat vertonen of ze worden fysiek aangevallen.

De EU en het IMF ontsnappen niet aan de volkswoede. Ze worden met recht en reden uitgespuwd door de rol van waakhond die ze spelen voor de belangen van o.a. Duitse en Franse banken. Duitse banken zijn maar liefst voor 386 miljard € blootgesteld aan Ierse, Griekse en Portugese schuld. De blootstelling van de banken uit de eurozone aan dezelfde schuld, bedraagt 560 miljard €! De schrik voor besmetting en een nieuwe bankencrisis, is dan ook zeer groot. De “reddingsplannen” dienen om deze investeringen veilig te stellen door de lokale bevolking in een keurslijf te steken en te doen opdraaien voor een schuld, waarvoor zij zelf geen enkele verantwoordelijkheid draagt.

Ook daar waar sprake is van een zeker economisch herstel na de crisis op basis van export naar o.a. China, wordt de werkende bevolking niet gespaard. Het economisch herstel mag dan wel geleid hebben tot de terugkeer van recordwinsten, recordbonussen en recorddividenden, maar de arbeiders kregen daar niets voor in de plaats, behalve aanvallen op hun lonen, pensioenen en gezondheidszorg.

Breken met het systeem en vechten voor socialisme

De meerderheid van de bevolking heeft een diep wantrouwen in de burgerlijke partijen. In een Europese peiling zegt slechts 6% vertrouwen te hebben in hun eigen regering, 46% heeft maar een beetje vertrouwen en 32% geen enkel vertrouwen. Slechts 9% is van mening dat politici eerlijk zijn.

Dat wil niet zeggen dat elke illusie in het systeem al verdwenen is. Op de massale betoging op 26 maart in Londen tegen de besparingsmaatregelen van de regering Cameron kon men drie stemmingen onderscheiden. Een belangrijke minderheid was ervan overtuigd dat het maatschappelijk systeem niet werkt en staat open voor een socialistische oplossing. Een deel was gewonnen voor strijd tegen alle besparingen, maar er was ook een groot deel dat denkt dat besparingen, zij het mildere, onvermijdelijk zijn. Ze hopen dat de inspanningen van vandaag uiteindelijk de economie zullen herstellen. Als deze hoop zal verdampen, gaan we naar een explosieve situatie.

Het labiele evenwicht van de kapitalistische maatschappijen ligt achter de rug. De periode die voor ons ligt, is er één van plotse versnellingen en bruuske veranderingen. De keerzijde van revolutie is echter contrarevolutie, van actie is dit reactie. Als links er niet in slaagt een vooruitstrevend, socialistisch alternatief aan te bieden op het vacuüm dat dit rotte systeem achter laat, zullen rechts en extreem-rechts het invullen met een populistische retoriek die inspeelt op zelfbehoud ten koste van de zwakkeren.

Een terugkeer naar de reformistische recepten van de welvaartstaat biedt geen uitweg. Dat was enkel mogelijk in een uitzonderlijke conjunctuur, niet in een situatie van wereldwijde kapitalistische crisis. Een systeemcrisis vereist een alternatief dat de breuk met dit systeem voorop stelt. Het wegzinken van Ierland in de draaikolk van economische crisis bracht de Ierse bevolking aanvankelijk in shocktoestand. Dat werd gevolgd door een politieke aardbeving. De nieuwe regering is echter een kopie van de vorige. Illusies zullen als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Met Joe Higgins in het Europees Parlement beschikten de linkse socialisten over een enorm platform voor een socialistische oppositie. Joe en de Socialist Party grepen deze positie aan om een linkse eenheid tot stand te brengen, the United Left Alliance, die intussen vijf parlementsleden telt. Ze zijn er zich van bewust dat de arbeidersklasse geen andere keuze zal hebben dan te strijden. Met ULA willen ze daarop anticiperen zodat de Ierse arbeiders in die strijd ook kunnen rekenen op een politiek instrument dat hun eisen in het parlement verdedigt en het platform waarover het beschikt gebruikt om die eisen te populariseren.

Door Els Deschoemacker