Vrouwen en globalisering

De woede en het protest van de hedendaagse antiglobaliseringsbeweging richt zich in hoofdzaak op de steeds verder doorgedreven liberalisering, privatisering en deregularisering van de economie op wereldvlak. Eveneens richt zij zich op de destructieve en dominante rol die instanties zoals het IMF (Internationaal Monetair Fonds), de Wereldbank, de WHO (Wereldhandelsorganisatie) daarbij uitoefenen.

 

Onderzoeken wezen reeds uit dat slechts een klein deel van de wereldbevolking, met name diegenen die reeds toegang hadden tot een goede scholing, kapitaal en productiemiddelen, sociale en politieke privileges,… voordeel hebben bij de economische veranderingen op wereldvlak.

Het overgrote deel van de wereldbevolking echter, zowel mannen als vrouwen, blijft achtergesteld op economisch, sociaal en politiek vlak. Vaak komen deze mensen terecht in een situatie die nog slechter is dan voorheen. Ze worden gedwongen te leven in een steeds competitiever en agressiever economisch klimaat en worden geconfronteerd met het steeds vaker wegvallen van de steun van overheden, openbare diensten en sociale vangnetten.

In deze brochure kijken we naar de voornamelijk negatieve impact die de economische globalisering heeft op wereldvlak en dan met name op het leven van vrouwen wereldwijd.

Vrouwen en arbeid

De laatste decennia zagen we wereldwijd een opvallende stijging van het totaal aantal vrouwen dat haar intrede deed op de arbeidsmarkt. Op zichzelf bekeken lijkt dit een positief gegeven. De term “vervrouwelijking van de arbeid” (feminisation of labour) die haar intrede deed, is echter een misleidend gegeven. Dit fenomeen heeft geenszins geleid tot de algemene verbetering van de economische, politieke en sociale status van vrouwen op wereldvlak.

De verschuiving van arbeidsintensieve productieprocessen naar de zogeheten lageloonlanden en een steeds verder doorgedreven flexibilisering van de arbeid hebben ernstige gevolgen voor vrouwelijke arbeiders overal ter wereld. In 1997 kwamen meer dan 10 000 arbeidsters in Jakarta, werkzaam voor multinational Nike, op straat om op te komen voor hun rechten, om een minimumloon te eisen en te vechten tegen mensonwaardige arbeidsomstandigheden. Het resultaat? Nike besloot haar deuren in Jakarta te sluiten en te verhuizen naar China en Vietnam.

Een stuitend voorbeeld en een rechtstreeks gevolg van een sterk opkomend fenomeen in de liberalisering van de wereldeconomie, is de uitbreiding van economische vrijhandelszones. Deze bevinden zich voornamelijk in armere delen van de wereld en zijn vooral gericht op het goedkoop in elkaar zetten van geïmporteerde bestanddelen tot afgewerkte producten. De geproduceerde goederen, vooral informaticabestanddelen en textielproducten, kunnen met gigantische winsten verkocht worden door multinationals in het rijke Westen.

Regeringen in deze voornamelijk Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen voeren een agressief beleid om Westerse investeerders aan te trekken. In ruil voor leningen, die later met hoge interest moeten worden terugbetaald, leggen IMF en Wereldbank strenge voorwaarden op aan deze landen, zoals lage exportkosten, het benadelen van de lokale bedrijven,enz…. Deze voorwaarden komen op de lange duur echter voornamelijk de rijke Westerse multinationals ten goede.

Het is zeer opvallend dat het overgrote deel van de arbeiders in deze vrijhandelszones vrouwen zijn. Werkgevers in deze landen nemen vaak jonge en ongeschoolde vrouwen in dienst. Ze gaan ervan uit dat deze arbeidsters zich sneller zullen neerleggen bij slechte arbeidsomstandigheden en vooral zullen handelen uit verantwoordelijkheidsgevoelen (ruim de helft van deze vrouwen is alleenstaand moeder). Kapitalisme maakt gebruik van de bestaande patriarchale ideeën dat vrouwen onderdaniger zijn, minder geneigd om zichzelf te organiseren en dat ze gemakkelijker te ontslaan zijn op grond van gegevens zoals huwelijk en zwangerschap.

De trend van “vervrouwelijking van de arbeid” is hier dus niet zozeer een positief gegeven. Ze is eerder een gevolg van de eeuwige zoektocht van bedrijven naar mogelijkheden om meer winst te maken en naar goedkope en flexibele arbeidskrachten. De arbeidsomstandigheden zijn voor veel vrouwen in de “3de wereld” erbarmelijk. Hun jobs zijn vaak zeer laag betaald, onveilig en onzeker.

Slechts weinig regeringen van landen die deel uitmaken van vrijhandelszones zijn geneigd om wetten door te voeren die de rechten van vrouwelijke arbeidsters garanderen. Zij willen Westerse multinationals niet afschrikken met als gevolg dat deze vrij spel hebben. Vaak is het bijna onmogelijk voor deze arbeidsters om zich in groep te organiseren en op te komen voor hun rechten. Wanneer zij dit toch doen is het risico op ontslag zeer hoog omwille van de grote arbeidsreserve, een gevolg van de hoge werkloosheidsgraad bij ongeschoolde arbeidsters. Ook is er het risico dat de multinationale onderneming besluit om “voordeliger” productiegebieden op te zoeken, zoals Nike dat deed na de protesten in Jakarta.

Een tweede veel voorkomend fenomeen in de ex-koloniale wereld is de “informalisering” van vrouwelijke arbeid. Een groot deel van de economische activiteit in deze landen wordt niet meegerekend in de officiële statistieken. Het gaat hier voornamelijk om arbeid die vrouwen thuis uitvoeren. Zorg voor het gezin, koken, kuisen,enz… Het kan hier echter ook gaan om handwerk, in opdracht van tussenpersonen die zelf werken voor grotere bedrijven.

De gecombineerde effecten van liberalisering van handel en economie, structurele maatregelen opgelegd door het IMF, steeds stijgende armoede en werkloosheid bij mannelijke werknemers,enz… zorgen ervoor dat steeds meer vrouwen hun arbeid “verkopen” uit noodzaak.

De stijgende levensduurte en de verder dalende tussenkomst van de overheid bij de financiëring van zorg en openbare diensten, dwingt arme gezinnen in de zogenaamde derde wereld om op zoek te gaan naar extra inkomsten. Het zijn vooral vrouwen die hierin voorzien. Zij combineren handwerk meestal in opdracht van een tussenpersoon met de zorg voor huis en gezin.

Vaak verdienen zij zeer weinig. Wegens hun isolatie binnen de woning blijven zij ongeorganiseerd en zijn dus vaak het slachtoffer van uitbuiting.

In de Westerse landen zijn veel jobs die door vrouwen uitgeoefend worden, nog steeds geconcentreerd in sectoren die een weerspiegeling vormen van het werk dat vrouwen thuis uitvoeren.

85% van alle Belgische arbeidsters werkt in de dienstensector als verpleegster, kuisvrouw, kokkin, kapster,…

Zelfs in landen waar het ‘principe van gelijke betaling’ in de wet opgenomen is, verdienen vrouwen vaak minder dan mannen voor hetzelfde werk. In Groot Brittannië is dat gemiddeld 19% minder, in België ligt dat gemiddelde nog hoger. In de EU wordt ongeveer 80% van de parttime jobs uitgeoefend door vrouwen. Vaak zijn deze jobs laagbetaald en is er een grote werkonzekerheid. Het systeem van deeltijds werk (en dus ook slechts “deeltijdse lonen”) maakt dat bijvoorbeeld in Nederland amper 38% van de werkende vrouwen economisch zelfstandig is. Vrouwen kiezen vaak voor deeltijds werk uit noodzaak. 29% werkt deeltijds om voor de kinderen te zorgen, de opvang van de kinderen en 25% om andere familiale redenen. Dit toont aan dat er nog altijd een gebrek is aan betaalbare kinderopvang. 20% werkt deeltijds omdat ze geen voltijdse baan vinden. Zo kan je bv. in supermarkten enkel maar deeltijds werken. Vroeger kreeg iemand die op zoek was naar een voltijdse baan, maar ondertussen deeltijds werkte, nog een aanvullende uitkering. Deze maatregel werd echter enkele jaren geleden afgeschaft. En bovendien lijden vrouwen dan ook nog onder hogere werkloosheidscijfers dan mannen. Door het artikel 143/80 kunnen langdurige werklozen die samenwonen, hun uitkering verliezen. In 1991 waren 91.6% van die schorsingen bestemd voor vrouwen!

Eveneens vertegenwoordigen vrouwen in de meeste beroepen en organisaties een steeds kleinere minderheid naarmate je hoger in de structuur doordringt.. De cijfers van een recent rapport van de ILO (Internationale Arbeidsorganisatie) zijn duidelijk: “In Frankrijk bekleden vrouwen maar 2% van de topfuncties in bedrijven, in Duitsland 3%, in Groot Brittannië 3,6% en in Oostenrijk 1,3%.”

Nog te vaak wordt het inkomen van vrouwen beschouwd als ‘aanvullend’ naast het hoofdinkomen van hun partner en doen vrouwen het overgrote aandeel in huishoudelijk werk, zelfs als beide partners fulltime werken.. Die dubbele dagtaak maakt dat vrouwen, ook vandaag nog, een pak minder vrije tijd hebben dan mannen. Waar dat verschil bij kinderloze koppels vandaag redelijk beperkt is door het meer buitenshuis werken van vrouwen en de veranderde opvattingen over het huishoudelijk werk in de samenleving (vrouwen hebben dan gemiddeld 4 uur minder vrije tijd dan mannen), vervalt vooral de vrije tijd van vrouwen eens er kinderen zijn. De vrije tijd die mannen genieten, valt dan terug van gemiddeld 50,1 uur tot 31,6 uur per week, terwijl het voor de moeders terugvalt van 46,6 uur tot 22,5 uur per week. Dit zijn Britse cijfers, maar onderzoeken in België wijzen in dezelfde richting.

Alleenstaande vrouwen met een gezin, staan vaak voor de bijna onmogelijke taak om financieel recht te blijven en arbeid te combineren met de zorg voor hun gezin.

60 % van de bestaansmimimuntrekkers in België zijn alleenstaande moeders.

Vrouwen en armoede

Onderzoek in de jaren ’90 heeft aangetoond dat de structurele aanpassings- en besparingsmaatregelen, in vele landen opgelegd door IMF en Wereldbank, vrouwen het hardst geraakt hebben. Zij vertegenwoordigen 70% van de 4,5 miljard armsten in onze wereld. Van alle bezittingen in de wereld is slecht 1% eigendom van vrouwen.

Door het regime van de WHO (WereldHandelsOrganisatie) verdween het inkomen van vele kleine boeren in de ex-koloniale wereld. Door de invoering van monocultuur door multinationals uit geïndustrialiseerde landen raakten de boeren hun toegang tot hun land en natuurlijke bronnen kwijt.

Dit had een enorme verarming van landelijke gebieden als gevolg, waarbij vrouwen het ergst getroffen werden, hun thuis en inkomen kwijtraakten en vaak uit noodzaak gedwongen werden om naar steden te migreren.

Tal van regeringen van armere landen worden gedwongen om met hoge intresten hun schulden terug te betalen aan de Wereldbank voor de leningen die ze kregen. Gevolg daarvan is dan weer dat uitgaven voor sociale voorzieningen, gezondheidszorg, onderwijs, drastisch verminderd of geschrapt worden. De neoliberale doctrine van deregularisering van de staat en privatiseringen treft vrouwen overal ter wereld.

De zorg voor ouderen, kinderen, zieken en het gezin valt in tijden van economische crisis bijna volledig terug op het gezin. Door de traditionele rollenpatronen die in de meeste gezinnen nog aanwezig zijn, wordt deze verantwoordelijkheid vaak volledig door vrouwen gedragen. Dit verzwaart enkel nog de dubbele taak van vele vrouwen om bij te dragen aan de inkomsten van hun gezin enerzijds en de zorg ervoor te dragen anderzijds.

Het destructieve effect hiervan op de gezondheid van vrouwen blijft niet uit :
– 95% van alle vrouwen in de lagere inkomensgroepen weegt minder dan 50 kilo.
– 485 miljoen vrouwen wereldwijd lijden onder de gevolgen van ijzertekort
– Ontelbaar veel vrouwen hebben AIDS, wat in zuidelijk Afrika regelrecht tot hongersnood leidt, gezien het vooral vrouwen zijn die instaan voor het werk op het land.
– Per jaar sterven zo’n 600.000 vrouwen aan de gevolgen van geboortecomplicaties door onvoldoende medische voorzieningen,…

Door privatisering van het onderwijs in vele landen en door de daardoor groeiende kosten hiervan, zijn het vaak meisjes die het eerst stoppen met naar school gaan en analfabeet blijven. Twee derden van de 876 miljoen mensen die niet kunnen schrijven, zijn vrouwelijk. Ook moeten jonge meisjes vaak meehelpen in het huishouden. Dit heeft gevolgen voor het type job dat zij later zullen vinden. Door hun lage scholing zijn zij vaak het slachtoffer van uitbuiting op de arbeidsmarkt en armoede.

Steeds meer vrouwen komen terecht in de seksindustrie of zijn genoodzaakt te emigreren naar een rijker land om daar werk te zoeken.

Seksindustrie

Vandaag overtreffen de totale inkomsten van de seksindustrie die van de drughandel op wereldvlak. De internationale handel in vrouwen en kinderen levert enorme winsten op, is moeilijk te detecteren en wordt door veel regeringen oogluikend toegestaan. Voor vele landen draagt de seksindustrie aanzienlijk bij tot hun economie.

Het totale aantal verhandelde vrouwen en kinderen per jaar is geschat op 1 tot 2 miljoen. Dit aantal ligt waarschijnlijk veel hoger wegens het feit dat hierop zeer moeilijk controle uit te oefenen is.

Zo’n 45.000 tot 50.000 vrouwen en kinderen worden jaarlijks naar de VS overgebracht. Zo’n 100.000 kinderen werken als prostituee in Thailand. In Indië werken zo’n 100.000 tot 160.000 Nepalese vrouwen en meisjes in de bordelen. Meer dan een derde van hen werd er heen gelokt met de belofte op een goede job, waarmee ze hun achtergebleven families kunnen financieren. In sommige landen is er sprake van “veilingen” waar vrouwen tentoongesteld, gekocht en verkocht worden zoals dieren,….

Racistische en seksistische stereotypes wakkeren deze handel aan: “klanten” van huwelijksbureaus of bordelen geven hun voorkeur aan zogenaamd “passieve, onderdanige vrouwen” uit Azië en Oost-Europa. Een reportageploeg van Telefacts kon in Roemenië een vrouw van bijna 20 jaar kopen voor de luttele som van… 500 euro!

De slachtoffers worden meestal verkocht, gelokt met mooie beloften of gedwongen door armoede en kunnen vaak geen kant op.

Het overgrote deel van de verhandelde vrouwen en kinderen is afkomstig uit landen met een zwakke economie en een hoge werkloosheidsgraad. De economische kansen voor vrouwen zijn er bijna nihil en vaak hebben zij traditioneel een lagere status dan mannen.

Vaak worden zij gelokt met beloften van werk in het rijke Westen, zodat zij hun steentje kunnen bijdragen aan de inkomsten van de familie die achterblijft. Ze krijgen paspoorten en worden overgebracht naar het land waar ze zullen werken.Daar aangekomen worden hun paspoorten afgenomen en krijgen ze te horen dat ze moeten werken als prostituee om de kosten van de reis en hun paspoort terug te betalen.

Veel van deze vrouwen ondergaan extreme vormen van fysiek en psychologisch geweld, trachten zelfmoord te plegen of worden vermoord. Vaak krijgen zij het geld dat ze verdienen nooit te zien en worden zij doorverkocht van pooier aan pooier.

Deze seksuele slavernij – een fundamentele schending van de mensenrechten – verwoest gezinnen, wakkert corruptie aan, betekent een grote bron van inkomsten voor de georganiseerde criminaliteit en laat AIDS-cijfers stijgen. Ze is een rechtstreeks gevolg van de onrechtvaardigheid die kapitalisme met zich meebrengt, de steeds groeiende kloof tussen arm en rijk op wereldvlak en de positie van vrouwen in onze maatschappij.

Vrouwen vormen het overgrote deel van het totaal aantal vluchtelingen in deze wereld, namelijk zo’n 80%. Oorlog, armoede en onderdrukking zijn de hoofdoorzaken.

Eveneens migreren vele vrouwen onder druk van de armoede in hun eigen land om elders een job te zoeken. Meestal zijn zij laag- of ongeschoold en komen zij terecht in slechtbetaalde en onveilige jobs.

In het ‘gastland’ krijgen deze vrouwen vaak te maken met racisme en seksueel geweld. Ook worden hun fundamentele rechten als arbeidster vaak geschonden. De landen van afkomst zijn vaak afhankelijk van het geld dat de geëmigreerde arbeidsters opsturen en dit belet hen om onrechtvaardige arbeidsomstandigheden in het gastland aan te klagen.

Besluit

De verwoestende effecten van de economische globalisering op het leven van ontelbaar veel mensen, zijn de aanleiding tot massale protesten, overal ter wereld. De structurele problemen waar vrouwen vandaag de dag mee geconfronteerd worden, worden vaak geminimaliseerd. Zij zijn echter inherent aan de economische structuur van het kapitalistische systeem, waarin winstbejag voorop staat. De strijd van vrouwen is geen afzonderlijke strijd, maar moet aansluiten bij de strijd van arbeiders, jongeren, vluchtelingen, armen,… overal ter wereld, voor een systeem waarin niet de winsten van enkelen maar de noden van gans de wereldbevolking centraal staan.

Dit vind je misschien ook leuk...